Betelgeuze in beweging

[Jan van de Velde]

Rode reus Betelgeuze, normaal nummer tien in een lijst van helderste sterren aan het firmament, verliest sinds oktober fors aan helderheid. De helderheid van Betelgeuze is weliswaar aan verschillende cycli onderhevig, maar het huidige verlies aan helderheid valt buiten al deze cycli. Met een magnitude van slechts 1,5 staat de arme reus momenteel niet eens meer in de top twintig. We zouden het natuurlijk fantastisch vinden als dit de voorbode was van "Betelgeuse going supernova", maar dat is allerminst zeker. Toch lijkt er wel wat bijzonders aan de hand ook al omdat de vorm van de ster veranderd is, zoals waargenomen door de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA).

ALMA (ESO/NAOJ/NRAO)/E. O’Gorman/P. Kervella

Lees meer:
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/02/14/st ... n-a3990478
https://phys.org/news/2020-02-eso-teles ... geuse.html

[aadkr]

De ster Betelgeuze behoort tot het sterrenbeeld Orion
DE diameter van de ster betelgeuze is 500 keer groter dan de diameter van onze zon.
Op het begin van de winter ( 21 december) staat orion om 12 uur 's nachts precies in het zuiden
De 3 gordelsterren van Orion zijn:
Alnitak
Alnitam en Mintaka
En binnen het sterrenbeeld orion bevind zich een grote gasnevel

[Rik Speybrouck]

Hierbij een vergelijking

[Xilvo]

Een spannende ontwikkeling.
Zijn het grote temperatuurveranderingen aan het oppervlak of wordt de ster wat verduisterd door een gaswolk.
Blijkbaar is daar nog geen zekerheid over.

Het lijkt me niet dat de vorm verandert, die zal bij zo'n enorm object wel altijd een bijna perfecte bol zijn.
Tot-ie ploft natuurlijk.

Hier de magnitude vs tijd:

Tijdas loopt van 14 januari 2000 tot 14 januari 2020

[jkien]

Het lijkt me dat iemand (amateur of professioneel) nu toch ook regelmatig het spectrum van Betelgeuze opneemt om te zien of er absorptielijnen veranderen. Maar blijkbaar is daar nog niet veel interessants te zien.

[megabon]

Betelgeuze supernova = watertanden

[Celtic]

Misschien een ander object
geabsorbeerd?

[Michel Uphoff]

Vooralsnog is de kans dat het een heel normale helderheidsfluctuatie betreft nog ruimschoots het grootst.

Betelgeuze is enorm; de straal wordt op 660 miljoen kilometer geschat en de buitendelen van de ster zouden bijna tot aan de baan van Jupiter reiken als hij op de plaats van de Zon stond. Maar zijn massa is 'slechts' 11,6 maal die van de Zon. Dat heeft tot gevolg dat de gasdruk aan het oppervlak bij een zwaartekracht van minder dan 3 mm/s² (ongeveer 0,03% van de zwaartekracht hier op Aarde) miniem is.

De buitenvorm van de zeer ijle wolk heet gas wordt regelmatig verstoord door gigantische convectiecellen die naar boven komen 'drijven' zoals enige tijd geleden door ESO werd vastgesteld:

The AMBER observations revealed that the gas in Betelgeuse's atmosphere is moving vigorously up and down, and that these bubbles are as large as the supergiant star itself.

Afwisselend koelere en hetere kosmische bellen blazend terwijl de ster krimpt en zwelt (in 2009 was ze 15% kleiner dan in 1993), en ze koude en warme vlekken aan haar oppervlak vertoont en soms enorme wolken stof en gas de ruimte in blaast. Door dit alles varieert haar helderheid. Het is duidelijk een ster die aan haar doodsstuipen is begonnen, maar (helaas! wat zou ik dat graag meemaken..) de kans dat ze morgen supernova gaat, is wel heel erg klein. Wij meten pas 25 jaar stelselmatig de helderheid van de superreus, dus dat deze nu op een dieptepunt is, zegt eigenlijk vrijwel niets.

Er zijn overigens tekenen dat de helderheidsafname weer lijkt gestopt, meldt de American Association of Variable Star Observers (AAVSO) die deze grafiek van de gemiddelde helderheid per twee dagen publiceerde:

Bron: AAVSO

Hier een mooie ESO opname van de omgeving van Beteulgeuse. De ster zelf en de directe omgeving zijn afgedekt door een coronagraaf, vandaar de zwarte schijf in het midden. Later is het beeld van de ster terug gezet in het centrum van de opname om inzicht in de verhoudingen te krijgen. Een gigantische wolk stof en gas wordt door Betelgeuse de Melkweg in geblazen, geschat wordt dat de ster ieder jaar enige tientallen aardmassa's aan materie uitblaast.

Bron: ESO

[HansH]

Mijn eerdere bericht over ijzer was door een van de moderatoren weggehaald omdat het off topic leek. blijkbaar moet ik het beter formuleren om het te laten landen.

Wat ik er echter mee bedoelde was of het mogelijk is dat door een botsing met een object wat veel ijzer bevat (bv een zware planeet) een ster die op instorten staat door dat beetje extra ijzer gaat exploren, dus feitelijk dat beetje extra ijzer het laatste zetje geeft tot instorten van de al kritische ijzerkern.

[HansH]

Misschien een ander object
geabsorbeerd?

dit bericht triggerde mijn opmerking over botsing met een ijzerhoudend object (maar is weggehaald omdat het offtopic leek, maar volgens mij niet is)

[Xilvo]

Wat ik er echter mee bedoelde was of het mogelijk is dat door een botsing met een object wat veel ijzer bevat (bv een zware planeet) een ster die op instorten staat door dat beetje extra ijzer gaat exploren, dus feitelijk dat beetje extra ijzer het laatste zetje geeft tot instorten van de al kritische ijzerkern.

Waarom met name ijzer?

Bedenk verder dat zelfs een planeet als Jupiter minder dan 1/10.000-ste van de massa van Betelgeuze heeft, en dat ook van die planeetmassa maar een fractie ijzer is.

[Michel Uphoff]

door dat beetje extra ijzer gaat exploren

IJzer is daar niet voor nodig, en dat is ook uiterst onwaarschijnlijk.

Maar inderdaad gebeurt het wel eens dat een ster ontploft omdat zij materie heeft verorberd. Zo is er de bekende Chandrasekhar limiet; sterren lichter dan pakweg 1,4 maal de Zon krimpen nadat ze opgebrand zijn ineen tot een witte dwerg, een hete kleine heel zware ster die langzaam afkoelt tot een kosmische sintel. Maar als er dicht in de buurt van zo'n witte dwerg een andere ster, bijvoorbeeld nog een dwergster is (en dat gebeurt wel eens) dan kan het zijn dat beide sterren samensmelten. Op het moment dat door de samensmelting de zogenoemde Chandrasekhar limiet (massa > 1,4 maal de Zon) wordt overschreden, lopen de druk en de temperatuur zo hoog op dat er opnieuw kernfusie mogelijk wordt. Alleen is dit niet de rustige trage fusie van waterstof naar helium zoals nu in de Zon plaatsvindt, maar een uiterst gewelddadig runaway proces dat de hele ster op zal blazen en een supernova van het type Ia zal vormen. Zo'n supernova zendt wekenlang een hoeveelheid straling uit gelijk aan drie miljard zonnen.

Maar dit gebeurt nu allemaal niet bij Betelgeuse. Die verschiet van kleur, hikt, boert en pruttelt want hij is echt niet meer stabiel. De verwachting is dat binnen pakweg 100.000 jaar Betelgeuse zal eindigen met een supernova met een magnitude van mogelijk wel tot -12, dat is zo helder als de volle Maan. Zo helder is in de geschreven geschiedenis nog niet voorgekomen. Stel je eens voor dat het 's nachts toch best felle licht van de volle maan nu uit een piepklein puntje lijkt te komen, ik denk dat je er behoorlijk door verblind kan raken en dat Betelgeuse ook overdag prima te zien zal zijn.

[HansH]

Waarom met name ijzer?

Bedenk verder dat zelfs een planeet als Jupiter minder dan 1/10.000-ste van de massa van Betelgeuze heeft, en dat ook van die planeetmassa maar een fractie ijzer is.

ijzer kan in ieder geval niet radioactief vervallen, dus kan alleen maar bijdragen aan het groter maken van de ijzerkern van de ster en niet bijdragen aan het genereren van extra kernreacties. Met een ander element lukt het misschien ook wel.
Maar goed eea zal inderdaad wel hoogst onwaarschijnlijk zijn dat dit net nu aan het gebeuren is.

[Michel Uphoff]

Inmiddels is het zeker dat aan deze dieper dan normale 400 daagse dip in de helderheid van Betelgeuse een einde is gekomen:

Bron: aasvo

[Xilvo]

Volgens dit artikel is er nauwelijks daling van de oppervlaktetemperatuur maar werd de helderheidsafname veroorzaakt door door de ster zelf uitgestoten gas/stofwolken.
https://arxiv.org/pdf/2002.10463.pdf