Eenvoudige ethiek

[yopi]

@Esera:

Het is puur pragmatisch. De mens streeft naar geluk en dat is het zoeken naar de middenweg. Goed en slecht zijn alleen interessant als indicator van datgene dat geluk vergroot of verkleint. De rest is uitwerking van het centrale gegeven. Het universele karakter ervan spreekt me erg aan. Veel ethiek is in feite verborgen sociale voorschriften, om individuen te dwingen zich te conformeren aan de massa dan wel de belangen van de elite. Het is dus geen ethiek, het is ideologie in marxistische zin.

Duidelijk!

Klinkt prettig, niet zo zwaar op de hand, nastrevenswaardig. En lijkt ook niet zo mensen uit te sluiten of weg te zetten.

Misschien ga ik het ooit nog lezen ..

@Wire31:

Achter die paar eenvoudige verwoordingen van Kant zit natuurlijk veel meer. Een visionaire visie op de mogelijkheid van het scheppen van een moreel universum door de mens door zelf nadenken en redelijke omgang met elkaar.

Het verlichtingsideaal en het antwoord op één van de centrale 3 vragen van Kant, nl. Wat moet ik doen.

De drie vragen zijn:

Wat kan ik weten?

Wat moet ik doen?

Wat mag ik hopen?

Samengevat in de vraag: (het begin van de antropologie)

Wat is de mens?

[Hansicarpus]

Filosofie heeft als wetenschap van het denken nooit een ethiek weten te baren in mijn ogen.

...

Zo raakte ik stuurloos.

...

Is er iemand die dit leest en die als filosoof een aanvaardbare ethiek kent?

Is het niet constructiever om je hoofd te breken over de reden waarom elke rationele argumentatie tekortschiet met betrekking tot het funderen van een ethiek?

[Benedict Broere]

Wire31,

Ik ben net terug van het Filosofisch Cafe in Arnhem, en op de weg daarnaar toe vroeg in de avond, schoten mij nog allerlei gedachten te binnen wat betreft ethiek.

Bijvoorbeeld. Ik kan mij een TV-programma herinneren waarin een filmpje werd getoond, een nachtopname met zeer gevoelig filmmateriaal, van een moederneushoorn met haar jong, en dat jong werd belaagd door een groepje hyena's. Nou ja, dat jong piepen natuurlijk, en ze zijn er al in aan het bijten. En de moeder kan amper wat uithalen, want die is zo kippig als wat, ziet amper iets. Tot er plots een forse mannetjesleeuw in beeld verschijnt, die met wat vertoon van macht en gebrul die hyena's wegjaagt.

En ja, kan dat wel? Je zou eerder verwachten dat die leeuw de jacht overneemt en zelf dat jong pakt. Maar dat gebeurde dus niet. Was die leeuw in de war? Of betreft het hier een diep soort instinct waar die leeuw gevolg aan geeft: Hup, wegwezen jullie!

Ik denk dat mens en dier dat diepe instinct gemeen hebben, en dat dat te maken heeft met leven en overleven, zorg voor de koters, en zorg voor de zwakken. Waarbij ik natuurlijk niks wil idealiseren, want in de natuur is buseness as usual het vreten en opgevreten worden. En ook de mens is niet bepaald een lekker dier nietwaar? Psychopaten, martelen, moord en doodslag...

Vervolgens denk ik dat wat filosofen en religiestichters zoal aan ethiek geformuleerd hebben, dat dat niet meer dan pogingen zijn tot articulatie van iets dat in zichzelf zozeer vlees en bloed is, real life, zo real als je het maar hebben kan, dat het zich moeilijk in tekst laat uitdrukken, laat staan definieren. En alles wat er reeds is op dit gebied, dat helpt, slechts.

Ik denk dat als we beter weten wat leven is, niet jouw of mijn leven, maar leven in het algemeen, dat we dan ook dichter in de buurt komen van een goed idee betreffende ethiek.

[Benedict Broere]

Yopi,

Aan dat rijtje van Kant ben ik dus geneigd toe te voegen de vraag:

Wat is leven?

Met als logisch daarop volgende stap de vraag:

Wat is bestaan?

Maar misschien vergt dat wel een nieuw soort Verlichting.

[Wire31]

Hansicarpus,

Je schrijft: "Is het niet constructiever om je hoofd te breken over de reden waarom elke rationele argumentatie tekortschiet met betrekking tot het funderen van een ethiek?"

Ik geloof dat het niet mijn rationele argumentatie is die tekort schiet om mijn ethiek te funderen. Het is mijn waarneming die tekort schiet. Qua rationele argumentatie kan ik mij vooralsnog vinden in Spinoza's Ethica. In mijn optiek is zijn monisme gefundeerd in zichzelf. Ik combineer zijn gedachtegoed met mijn empirisme. Dat brengt mij op gedachtes als: omdat er een grens is aan wat wij kunnen waarnemen, en wij dus immer een oneindigheid in kijken, ontkomen we er niet aan ons fundament in onszelf te leggen zoals Spinoza doet. Zoals ik hem nu begrijp althans. Dan bedoel ik ieder waarnemen, binnen ons en buiten ons. Laat ik dit proberen te verhelderen:

Wat is ons fundament in stoffelijke zin? Moeder aarde ligt voor de hand als antwoord op die vraag. Dankzij haar bestaan hebben wij vaste grond onder de voeten en als wij slapen dan rusten onze moeie lichamen op dit hemellichaam. Het ene lichaam is aldus gefundeerd in het andere lichaam. Zeker wanneer wij de atmosfeer meerekenen zijn wij in stoffelijke zin gefundeerd in moeder aarde.

Wordt er gefundeerd, dan is er immer het een en het ander. Om ons in geestelijke zin te funderen kunnen wij ons bedienen van zoveel enen en anderen als wij willen. Woorden zat. We kunnen trachten ons voelen in ons denken te funderen of andersom. We kunnen onze ziel in de tijd funderen, of onze geest in ons lichaam. Telkens die tweeheid die zichzelf niet opheft daar de ultieme fundering, de fundering van het ik, onmogelijk is.

Zoals gezegd en hopelijk inzichtelijk gemaakt, kijkt dat ik een oneindigheid in. Het kan zijn positie dus niet bepalen. Het weet niet eens of die oneindigheid misschien ergens toch niet opeens ophoudt. Dit probleem heb ik ook bij het waarnemen van mijn gedachtes die soms dankzij mijn ratio een logische volgorde hebben. Ook dan kijk ik in een oneindigheid. Een gedachte geeft opzichzelf geen houvast aan het ik. Zeker niet zoals moeder aarde ons fundeert en al helemaal niet als het gaat om goed en kwaad.

Vooralsnog is voor mij de enige uitweg uit deze ellende te zeggen: "Ik ben nu wat ik waarneem." Dan is mijn positie die van mijn gedachtes, maar dat noem ik geen funderen in. Dat noem ik eenworden met. Wat erg mooi is trouwens.

Ik besef dat ik nog wat uit te leggen heb aangaande het waarnemen van gedachtes en de blik op een oneindigheid die aldus ontstaat. Dat heeft iedereen die over oneindigheden begint.

[Benedict Broere]

Wire31,

Ik vind dat je teveel de vraag naar ethiek afhankelijk maakt van de vraag naar de werkelijkheid. De mens kan langdurig en grondig van mening verschillen wat betreft de aard van de werkelijkheid, maar als het gaat om ethiek, dan is het overal zeer handig om tot in ieder geval een modus vivendi te komen, en om verder voortdurend te onderzoeken hoe een en ander beter kan.

En wat betreft dat turen in de oneindigheid, wij hebben nu eenmaal geen Gods eye view op die werkelijkheid, dus we zitten er altijd maar midden in en met nergens een fundament of houvast. En ook Descartes met zijn onbetwijfelbare twijfel, of een of andere mystieke ervaring van het hier en nu, kunnen nauwelijks dienen als ankerpunten, want het kunnen net zo goed delusions zijn. En misschien is het wel een delusion van ons naar vastigheid en overzichtelijkheid verlangende bewustzijn, zoals dat miljoenen jaren de vorming heeft ondergaan van leven en overleven, dat wij naar een dergelijk ankerpunt zoeken.

Misschien komen we wel uit bij Kierkegaard, dat we geheel in tegen ratio en empirie een existentiele keuze maken, voor dus niet de toenmalige God van Kierkegaard, maar voor de werkelijkheid zoals we die tegenwoordig kennen, dat die er is, compleet met alle schoonheid en shitterigheid waarmee die werkelijkheid gepaard gaat.

Waarbij het natuurlijk ook zo is dat die werkelijkheid de keus al voor je gemaakt heeft, toen je moeder je de wereld in perste. En daar zijn we dan. En wat nu?

Ik denk ook aan Nietzsche en Sartre. De zekerheden van het verleden zijn opgeblazen, maar zelf zijn we er nog steeds, en die wereld is er ook nog steeds. En op de een of andere manier moeten er toch keuzen gemaakt worden. En dat moeten goede keuzen zijn. Want slechte keuzen worden door die werkelijkheid genadeloos afgestraft.

[yopi]

Om toch nog maar even op Kant terug te komen.

Zijn eerste vraag was dus: "Wat kunnen wij weten?".

Hiervoor probeert hij in zijn eerste kritiek antwoord te geven.

Dat is het fundament.

Dit leidt dan niet tot een ethiek.

De ethiek komt aan de orde in zijn tweede kritiek, die een antwoord moet geven op zijn tweede vraag: "Wat moeten wij doen?".

De vraag is dus niet: Kunnen wij weten wat we moeten doen?

Het moeten in de vraag geeft de noodzaak van handelen aan. Niet-handelen is ook handelen.

Het antwoord is zo iets van steeds opnieuw redelijk overleg met jezelf over wat je moet doen. Met in je achterhoofd zijn categorisch imperatief zoals in vorige post een formulering gegeven is.

Het is dus dat wat je op dat moment 'ingegeven' wordt door de rede en niet vooropgestelde regels.

Maar ja - inderdaad Benedict - ; Wat is de samenhang met vragen over het grotere geheel dan alleen de mens?

"Wat is leven? Wat is bestaan?", noemde je.

Als je je tot de mens zou beperken: Hoe zit het met het gevoel? Met onze aandriften - onze wil?

Niet voor niets kwam er op de verlichting de reactie van de romantiek.

In ieder geval ben ik geneigd te zeggen dat er niet een rationeel fundament in de zin van kennis gelegd kan worden onder een ethiek, en ook niet een fundament vanuit het biologische of aardse. Ik begrijp dat als het dilemma van Wire.

Redelijk overleg met inachtneming van alle gevoelens, wilsaandrangen, mogelijkheden in een concrete aardse situatie lijkt me op zich een aardige verbinding tussen intellect en concreet leven leggen.

Hier zal wel ergens het 'tussen' zitten, waar religie, literatuur en kunst in het algemeen misschien wel meer weet van hebben dan filosofie. Misschien is filosofie in zoverre het over ethiek gaat wel de rationele explicatie inderdaad hiervan.

[Benedict Broere]

Ik denk dat het probleem zit in de westerse fixatie op het subject, het zogenaamde autonome subject, zoals dat in de Verlichting is opgekomen, en zoals ons dat tegenwoordig nogal hindert onszelf te zien in het perspectief van een omringende en zich ontwikkelende werkelijkheid.

En die omringende werkelijkheid vertelt het verhaal van toenemende complexiteit en diversiteit en eenheid en richting en leven en bewustzijn, een verhaal waar wij deel van zijn - men spreekt wel van negentropie of syntropie of elan vital.

Zodat als het gaat over ethiek, die context meegenomen moet worden in het denken erover. Althans, het lijkt mij absurd om ego-gestoord, autistisch of zelfs solipsistisch net te doen alsof die context niet van belang is.

Een nieuwe Verlichting zou daarom kunnen betekenen dat wij ontdekken dat wij niet slechts autonoom subject zijn maar subject en sprekende natuur.

Verder zou ik willen wijzen op die boeken van Klukhuhn. Want die gaan over hoe wij mensen het in ons hebben om vanuit globaal twee verschillende wijzen van kennen - observeren en participeren - te komen tot respectievelijk concepten als 'autonoom subject' en 'sprekende natuur'.

[yopi]

BB,

Wat ik graag wil weten is of ik dit conservatief of vooruitstrevend moet interpreteren.

En dan wel breed opgevat: Bijvoorbeeld: Weggooien of uitbouwen, respectievelijk ingroeien in een nieuwe tijd ...

[Benedict Broere]

Klukhuhn heeft het over een meta-positie:

"Filosoof is degene die zowel de logisch-rationele als de intuïtief-gevoelsmatige kenwijze tot zijn beschikking heeft of daar minstens ruim kennis van heeft genomen, en ten aanzien van beide even legitieme en niet op elkaar te herleiden kenwijzen een metapositie inneemt…"

André Klukhuhn, Alle mensen heten Janus. Het verbond tussen filosofie, wetenschap, kunst en godsdienst, Bert Bakker, Amsterdam, 2008, p. 108.

Die toestand van Descarte in zijn oven, daar moeten we vanaf. Er is de wereld daarbuiten, die geen fata morgana is.

[Benedict Broere]

Nog iemand anders:

"In het post-rationele tijdperk zal de mensheid ten aanzien van haar rationaliteit, haar aardse vaardigheden, haar egobewustzijn, een meta-standpunt kunnen innemen."

Dr. C. I. Dessauer, De droom der rede. Het mensbeeld in de sociale wetenschappen, Martinus Nijhoff/'s Gravenhage, 1982, p. 245.

De mens als dragende grond van de werkelijkheid, de subject-filosofie, die extreme concentratie op het 'ik', het 'ego', het 'Me, myself and I', en ook die neiging om diepe bestaansvragen te reduceren tot wat zoal iemand vindt - nou, dat voel ik zo - en dit dus afhankelijk van iemands hyperindividuele voorkeur, en stemming, en pas afgerond diner, enzovoort, dat heeft voor mij iets pathologisch.

En dat betekent niet dat ik het individu wil afschaffen of zoiets, of dat ik terug wil naar vroeger, naar de stam of de groep, of de kerk of het animisme, of de 'Weltseele' en 'treehugging', enzovoort. Maar die enorme preoccupatie met dat 'ik', dat rondtollen in dat ego, en dan proberen antwoorden te vinden op vragen waarvan ook maar een begin van een antwoord zeker niet in dat 'ik' te vinden is, dat is iets waar we van af moeten. Want zoals Darwin ons zeer duidelijk heeft gemaakt, en zoals dat inmiddels bevestigd is door massa's wetenschap, zijn wij mensen natuur, omhooggevallen apen, en wij bestaan in een wereld die niet genegeerd mag worden als het gaat om belangrijke existentiele vragen.

Wij zijn er dus in een context, in een wereld die in zichzelf een Groot Verhaal is, en die voor ons maatgevend is. En de gedachte dat wij maatgevend zijn voor die wereld, is heel erg de omgekeerde wereld. In de natuur leidt zo'n houding tot een snel uitsterven.

[Hansicarpus]

Wire, jouw antwoord op mijn suggestie (dat ethiek in zekere zin gedoemd is te mislukken) doet mij vermoeden dat jij zo anders over de wereld denkt dat ik geen houvast vind om eenduidig te reageren. Misschien is het eenvoudiger om mijn 'visie' samen te vatten.

De traditionele ethiek stelt zich vragen zoals:

- wat is het goede?

- wat moet men doen/nastreven?

De antwoorden daarop zijn echter steeds afhankelijk van vooroordelen, die door de filosofen in kwestie meestal als evident beschouwd worden (ik denk dan: zo ingeburgerd dat men blind is voor zijn eigen dispositie), als waren het zichzelf rechtvaardigende axioma's. M.a.w., de enige manier om mee te gaan in zulke filosofieën is de axioma's te geloven.

De (post)moderne ethiek is veel abstracter en is eerder meta-ethiek, waarvan Kant en Heidegger goede voorbeelden zijn. Zij zijn minder gedoemd om te mislukken, maar hun doel is dan ook naar eigen zeggen iets bescheidener.

Het dramatische is dat de mens gemaakt is om te geloven dat hij een welbepaalde rol speelt in het kosmische toneel, waarin hij kan slagen of falen. De energie voor het verwerkelijken van daden wordt meestal gehaald uit de overtuiging dat ze nodig zijn. Als dat geloof wegvalt dan valt men in zekere zin in een bodemloze put: niets moet, alles mag.

Maar ik verkies het inzicht dat de put nooit een bodem heeft gehad, waarop je kunt neerstorten. Pas nadat je constateert dat je in vrije val bent kan je je de vraag stellen: wat wil ik nu echt? Er is niets extreem egoïstisch aan je eigen wil proberen te verwerkelijken, want sommigen zullen bijvoorbeeld bij zichzelf constateren dat ze anderen willen helpen. Wij zijn dan ook ethische wezens en het is niet zozeer de bedoeling om die ethiek te funderen, maar eerder om te leren leven met dit deel van onze identiteit.

[yopi]

Helaas. Ook deze ethiek van het lichaam kon ik niet volkomen omarmen. Niet als filosoof. Dat zou namelijk zuiver hedonisme betekenen. Terwijl ik juist met allemaal doelen in mijn hoofd zit die vergen dat ik mij door bepaalde weerstanden heen beweeg.

Zo raakte ik stuurloos.

Is er iemand die dit leest en die als filosoof een aanvaardbare ethiek kent?

Hoe is het er nou mee Wire31?

Is het allemaal duidelijk nu?

Conclusies?

Wil je misschien anders je oorspronkelijke opmerkingen en vragen nog eens herformuleren?

Ik ben in ieder geval de focus van dit topic wel even helemaal kwijt. Ik heb behoefte aan samenvatting.

Ben bang voor oeverloosheid ...

[Benedict Broere]

Yopi,

Mag ik dan om te proberen helderheid te krijgen nog het volgende toevoegen, een citaat van Descartes:

"Ik heb nooit iets anders gewild dan te pogen mijn eigen gedachten te hervormen en te bouwen op grond die geheel van mij is."

Ernest Gellner, Rede en cultuur. Rationaliteit en rationalisme door de eeuwen heen, p. 14.

Je ziet hier de wending naar het subject. En het betreft dan een van de eerste filosofische articulaties van iets dat algemeen bezig is zich te ontwikkelen - secularisering, individualisering, industrialisering, enzovoort - en dat bijvoorbeeld in de 20e eeuw aanleiding heeft gegeven tot het gebruik van de term 'ik-tijdperk'.

Maar is dat 'ik' de ruimte waarin wij antwoord vinden op de belangrijke filosofische vragen? Kunnen wij daar onze ankerpunten vinden, onze vaste grond, stevige basis, om van daaruit het leven beter aan te kunnen?

Wire31, als ik hem juist interpreteer, lijkt dat te ontkennen wat betreft ethiek.

En ondertussen is in ieder geval mijn positie steeds geweest een verwijzen naar context: het concrete en weerbarstige leven, de natuur, het universum, en epistemologie en psychologie. Omdat ik denk dat de combinatie mens en wereld ons verder brengt dan alleen dat subjectieve.

[Wire31]

[contextafhankelijke aanhef]Goede morgen/middag/avond/nacht,

Nou Yopi, het is al veel beter. Ik wil jou, en de anderen evenzeer, bedanken voor de uitvoerige steun.

Benedict Broere schijft: "Ik vind dat je teveel de vraag naar ethiek afhankelijk maakt van de vraag naar de werkelijkheid. De mens kan langdurig en grondig van mening verschillen wat betreft de aard van de werkelijkheid, maar als het gaat om ethiek, dan is het overal zeer handig om tot in ieder geval een modus vivendi te komen, en om verder voortdurend te onderzoeken hoe een en ander beter kan."

Mijn opportunisme, (wat is werkbaar? wat is handig?), vormt een groot deel van mijn modus vivendi. Dat besef verklaart mijn kleine ethische crisis voor een groot deel denk ik. Dat besef diende zich (opnieuw) tamelijk pontificaal aan een aantal dagen terug. Maar crisis of niet: alles gaat altijd alsmaar door. Ik ook voorlopig.

Op een avond, eergisteren ofzo, was ik zo blij om vast te kunnen stellen dat ik mezelf zo stuurloos kan verklaren als ik wil, maar dat schoonheid aan blijft spoelen als flessenpost. Ik riep ook nog: Ik ben stuurloos, ik ben een stuur. Een en ander ontaardde gisteren in een lied waarvan hieronder de tekst:

Come and see the pile

I would not confront you if you were

Down, out, gone

Wasted in most every way

Have all that you want

Taking is so easy when you’re

High, whole, wide

Enclosing me like a membrane

She won’t be gone to see you x2

She won’t be gone to see you smile towards your bitter end

Hoping that she’ll come to see the show

Come and read that file

I want you to see how much I

Care for you

And I and you

Make me do my stuff

Make me make the things I want to

Make now then

Now I want to go

Nogmaals dank en maak het goed!

Wire31