sciencetalk

Ik weet niet of dat ooit onderzocht is, maar ik denk dat zeker paranormale ervaringen massaal voorkomen. En dan betreft het mensen die absoluut niet de wetenschap verwerpen, want als zij een blindedarmontsteking hebben dan gaan zij gewoon naar het ziekenhuis. Vervolgens is het wel zo dat dat soort ervaringen er toe bijdraagt dat mensen er wereldbeelden op na houden die immuun zijn voor kritiek vanuit wetenschap.

Dat lijkt op willekeur. Ze nemen inderdaad de medische wetenschap aan (alhoewel, het gebeurt wel eens dat een macrobioot of homeopaat iemand uit het reguliere circuit weghoudt) maar verwerpen ze op andere vlakken. Volgens mij goed te beseffen dat dezelfde methode aan het werk is. Zonder er werkelijk kennis van genomen te hebben...

Gedrag van mensen is vaak irrationeel en inconsequent. En hoe wetenschap eigenlijk werkt, dat weet maar relatief gezien een minderheid. En mensen hebben allerlei ervaringen, en zoeken daar een verklaring voor, en komen zo terecht in wereldbeelden - traditionele religie, sekten, New Age - die immuun lijken voor commentaar vanuit wetenschap. En in die kringen komt het vaak voor dat 'wetenschap' een vies woord is, want men associeert het met 'afstandelijke ratio', 'moeilijk doen', 'onbegrip', 'filosofisch materialisme', enzovoort. En die in hun beleving maar een geringe rol spelen.

Het zijn verschillende mentaliteiten en werelden die hier onbegrijpend tegenover elkaar staan, en die ieder hun eigen weg gaan. En als ze elkaar dan een keer ontmoeten, bijvoorbeeld in een internet-discussie, dan resulteert dat vaak in een debat tussen doven. En hoezeer het ook moelijk lijkt om er de vinger achter te krijgen, denk ik toch dat het doenbaar is, en dat het in ieder geval noodzakelijk is.

Gedrag van mensen is vaak irrationeel en inconsequent.

Deze bewering kan ik alleen onder voorbehoud aan nemen. Als ik het voorbeeld van TS neem, dan is de bewering dat zijn beschouwing op de natuur en de mens irrationeel is dan en alleen dan irrationeel met het voorbehoud van een wetenschappelijk motief.

Vanuit een menselijk motief is zijn beschouwing een vlucht uit de wetenschap. Een rationele en consequente vlucht wel te verstaan. En omdat het motief van de wetenschap is het meest objectief te zijn, is elke vlucht van de wetenschap een vlucht uit het bestaan. Het bestaan dat in 2500 jaar westerse filosofie zorgvuldig is opgebouwd en bekritiseerd.

En omdat het wetenschappelijk motief gevormd is van een 2500 jarige constitutie van ideeen en waarnemingen, geeft de beschouwing van TS in ieder geval niet het beeld van deze traditie, omdat juist immuniteit en bovennatuurlijke componenten in deze traditie meer verwisselbaar zijn dan flessen statiegeld.

En dat is niet vreemd in een tijd waarin tradities zo snel zijn verdwenen als in onze geseculariseerde en gemoderniseerde wereld waarin wij zijn achtergebleven in een rationele leegheid en empirische zinloosheid en de alternatieven voor een prettiger bestaan zich blijven opstaan, ook weer vanuit datzelfde filosofische bouwwerk.

Dus, geconfronteerd met het eigen bestaan, de eigen mogelijkheden en de eindelijkheid van bijna alles, is wetenschap niet meer dan een keus binnen de filosofische keuzevrijheid. Dus waarom niet het recht dat men aan 2500 jaar intellectuele ontwikkeling ontleent, toespitsen op een gelukkiger, alternatief en eigen leven, dan de niet meer zo onschuldige wetenschappelijke attitude die zich heeft ontwikkelt van weerkaatsend stof in het zonlicht naar het hollen in het veld achter vlinders aan om tot slot tot een temperatuur te bereiken van minder dan 500 picokelvin.

Ik denk dat deze ijzingwekkende waarheid menig jong mens de rillingen over de rug doet lopen. Dit "wetenschappelijke besef" van de eindigheid van bijna alles is voor het jonge bewustzijn simpelweg te veel van het goede omdat zij niet alleen hiervoor de juiste theoretische houding moet vinden, maar ook in onze geseculariseerde en gemoderniseerde wereld een praktische en zinvolle omgang moet vinden.

Juist dan blijkt al die theorie niet te voldoen en eerder overmatig complex en absurd. Daarom vind ik het vanuit het menselijke motief niet vreemd dat als ik 's avonds in mijn bed lig en aan de sterren en de maan denk en mij afvraag wat er voor dat nulpunt van de bigbang plaatsvond ik veel meer wordt geconfronteerd met mijn eigen eindigheid en emoties, dan met de snelheidsdistributie van de deeltjes.

Nu heb je een probleem om een theorie met BOVENnatuurlijke componenten te ontkrachten, Dat is emperisch gezien onmogelijk. God is een bovennatuurlijk component. Er wordt verondersteld dat deze niet gebonden is aan fysische wetten.

Het hangt ervan af wat je met 'theorie' bedoelt:

1. Een wetenschappelijke theorie over verschijnselen in de werkelijkheid. Die moet inderdaad falsifieerbaar zijn en daarom horen er geen niet-toetsbare fenomenen in thuis.

2. Een 'theorie' in de zin van 'een theorie over het bestaan' (levensbeschouwing). Die bevat altijd niet-toetsbare elementen. Bijv. het levensbeschouwelijke (positivistische) axioma: "Alleen empirisch toetsbare uitspraken hebben betekenis". Zo'n uitspraak is niet empirisch te toetsen.

Maar ook in betekenis 1 kom je op een gegeven moment bij grenzen van de wetenschap. Die liggen vooral op het niveau van de verklaring van alles. Bijv. vragen als: zijn de natuurwetten gegeven met het heelal of waren ze daarvóór al 'aanwezig'? Waarom is er iets en niet niets? Antwoorden op zulke vragen, moeten wel gebruik maken van 'bovennatuurlijke' (metafysische) elementen. Natuurlijk kunnen we zulke discussies zinloos noemen, maar dat lijkt me een positivistisch vooroordeel.

Nu kun je dus stellen dat als God de aarde en levende wezens heeft kunnen maken deze God ook fossielen en aardlagen heeft kunnen maken op zo'n manier dat wij misleid worden en denken dat de aarde oud is.

Dat is theoretisch mogelijk, natuurlijk. Maar ik denk dat de meeste religieuze gelovigen, als ze er even over nadenken, het geen aantrekkelijke optie vinden dat God bedrieglijk zou zijn. De religieuze tradities die ik ken spreken zich daar ook nadrukkelijk tegen uit.

Dit is ook een nogal radicale stelleng die net als de creationistische opvatting zowel niet te ontkrachten als niet te bewijzen is. Daarom vind ik de schepping ook zo irrationeel.

Creationisme is niet hetzelfde als 'schepping'. Vragen over 'schepping' doemen op aan het eind van de wetenschap (zie hierboven). Creationisme is een poging om een bepaalde vorm van scheppingsdenken (literair weergegeven in Gen 1) 'wetenschappelijk' te ondersteunen.

Filosofisch gezien is het leuk om hierover na te denken maar in de natuurwetenschappen moet je dit soort zaken buiten beschouwing laten. Je kunt immers ook niet bewijzen of er een theepot tussen de aarde en Mars zweeft en of er een vliegend spaghetti monster bestaat.

Creationisme, FSM en de Grote Theepot zijn kennistheoretisch van een andere aard dan de filosofische problemen die je eerder aankaartte over de mogelijkheid dat ons geheugen ons bedriegt e.d. Dat laatste is inderdaad onweerlegbaar. Maar de zaken die je nu noemt zijn allemaal empirisch toetsbaar, in zekere zin. Een jonge-aardecreationist beweert bijv. dat de aarde 6000 jaar oud is. Dat kun je weerleggen m.b.v. wetenschappelijke argumenten. Natuurlijk kan de creationist vervolgens zeggen dat je dateringsmethode niet klopt, maar het feit dat iemand altijd wel wat terug kan zeggen, betekent nog niet dat er wetenschappelijk niets over te zeggen is. Creationisten claimen nu juist dat ze wetenschappelijk bezig zijn.

Op een andere manier heb je wel weer gelijk. Creationisme gaat ervan uit dat de wereld door God in 6 dagen (of 6 perioden) is geschapen en niet al te lang geleden. Delen van die bewering zijn empirisch te onderzoeken, maar de kern ervan - God als auteur - is empirisch natuurlijk nooit aan te tonen, want het gaat om een unieke en onherhaalbare gebeurtenis. De enige strategie die overblijft is dus alle alternatieve verklaringen (Big Bang, evolutie) aan te vechten. Op die manier ontaardt creationisme dus in anti-wetenschap, die misschien als kleine verdienste heeft dat heersende paradigma's altijd gebaat zijn bij luizen in de pels.

Wetenschap beperkt zich tot datgene wat onderzoekbaar is, waar het telescoop en microscoop op kan richten, wat experimenteel te controleren gegevens kan opleveren, enzovoort. Dit betekent dat er heel veel is dat wetenschap niet kan onderzoeken of waarmee het met wetenschappelijk onderzoek niet tot kennis kan komen, tot objectieve controleerbare uitspraken. En dit maakt creationisme, bijvoorbeeld de zes-dagen-schepping-variant daarvan, tot metafysica, en eigenlijk maar slechte metafysica, want een modern metafysicus zal zich tot het uiterste inspannen om heel het samenhangende geheel van wetenschappelijke data in zijn denken mee te nemen.

Geheel mee eens.

Interessanter is de vraag waarom mensen, en naar ik begrijp zijn er daar zo'n 1 miljoen van in Nederland - EO-christenen - zo hartstochtelijk blijven vast houden aan die zes-dagen-schepping-variant. Is dat conformisme? - de dominee heeft gelijk. En eigenlijk: De Bijbel heeft gelijk. Is dat het verwerpen van een visie waar men niets mee heeft? - bijvoorbeeld een als materialisme ingeschat evolutionair denken.

Ik denk dat de verklaring gezocht moet worden in de typische geschiedenis van het moderne Nederlandse protestantisme in de evangelicale hoek. Het is zeker geen universeel-christelijke houding om creationist te zijn. De RK kerk heeft de evolutie officieel aanvaard, al heel lang geleden. De meeste protestanten doen dat ook. Of er 1 miljoen EO-christenen zijn in Nederland betwijfel ik sterk: de EO had in 2004 nog 475000 leden, hoeveel het er nu zijn weet ik niet, maar zeker minder dan toen. En die leden zijn zeer verdeeld op dit punt. Dus ik denk dat je in Nederland maximaal 200000 christenen vindt die het creationisme sympathiek gezind zijn. Die zijn vervolgens lang niet allemaal diehard creationist, maar inderdaad vaak eerder bang voor mensen als Dawkins die evolutie inschakelen in een atheïstisch programma. Prominente aanhangers van het creationisme, zoals Ouweneel, zijn inmiddels teruggekeerd van die ideeën. Overigens waren er in Nederland al eind jaren zeventig orthodoxe protestanten uit gereformeerde hoek, zoals Schuurman en Van de Graaf, die het creationisme afwezen als onbijbels.

Het blijft overigens wel belangrijk creationisme als semi-wetenschappelijk bedrijf te onderscheiden van het geloof in Genesis 1. Zelfs de vroege kerkvaders zeiden al, lang voordat Darwin geboren was, dat God de wereld weliswaar in 6 dagen heeft geschapen, maar dat wij ons van de aard en duur van die dagen geen voorstelling kunnen maken. Zij zeiden dit omdat zij zich bewust waren van de filosofische problemen die optreden rondom het ontstaan van tijd en ruimte. Is tijd gegeven met het ontstaan van het heelal of bestond tijd daarvoor al? Augustinus koos voor het eerste en zo is het gebleven tot vandaag, ook bij Stephen Hawking bijv.