sciencetalk

Bij maatschappijleer hebben we het onder andere gehad over het "legaliteitsbeginsel" op Wikipedia(nl), wat kortweg het volgende inhoud: Je kan niet voor iets gestraft worden, als niet in de wet staat dat dit strafbaar is.

Opzich een mooie regel, maar met een addertje onder het gras. Om waarschijnlijk het bekendste voorbeeld daarvan te noemen: volkerenmoord. De wet is toen speciaal voor Hitler aangepast, omdat nog niet in de wet stond dat dit strafbaar was.

Maar wat ik me afvraag is, hoe is iemand ooit op het idee gekomen om het legaliteitsbeginsel te verzinnen. Die iemand kun je overigens vervangen door P.J. Anselm von Feuerbach. Het legaliteitsbeginsel biedt bescherming tegen het verzinnen van 'een nieuwe misdaad' door de rechter die jou veroordeeld.

Zou dit de enige reden zijn voor het ontstaan van het legaliteitsbeginsel, of zit er meer achter?

Het legaliteitsbeginsel heeft inderdaad de nadelen die jij noemt. Maar het voorkomt dat onschuldige mensen kunnen worden aangehouden/berecht terwijl ze niets strafbaars doen. Stel, jij rijdt overdag in je auto, zonder je licht aan te hebben. In principe is het aangetoond veiliger om ook overdag je lichten aan te hebben. Het wordt daarom vaak aangeraden om ze ook overdag aan te hebben. Als jij echter een aanrijding krijgt en de ander verklaart je niet gezien te hebben, kan je niet aangesproken worden op het niet voeren van verlichting. Er is namelijk nergens vastgelegd dat je onveilig bezig bent. En zelfs als de dag erop een wet in werking zou treden dat je voortaal wél verlichting moet voeren overdag, kan je niet worden aangesproken dat je de dag ervoor de verlichting niet voerde. De wet was immers nog niet geldig.

Dit is slechts een versimpeld voorbeeld. Maar het komt erop neer dat jij niet schuldig kan worden bevonden aan zaken waarvan nergens staat beschreven dat het strafbaar is. Dit voorkomt willekeur van politie en justitie.

Trouwens, in de wegenverkeerswet is nog wel het zogenaamde artikel 5 beginsel opgenomen:

Het is een ieder verboden zich zodanig te gedragen dat gevaar op de weg wordt veroorzaakt of kan worden veroorzaakt of dat het verkeer op de weg wordt gehinderd of kan worden gehinderd.

bron

Dat was jij zegt, was mij al duidelijk. Het is zodat je niet gestraft kan worden, voor iets wat nog niet als strafbaar in het wetboek staat. Maar ik vroeg me af, of er buiten dat nog meer achter steekt? Vaak komt een wet niet alleen, dus misschien is dat hier ook zo... ?

Ik denk niet dat er heel veel achter zit wat dat betreft. Paul Johann Anselm Ritter von Feuerbach (wat een naam trouwens) was iemand die deels beïnvloed werd door Thomas Hobbes' idee dat het volk de macht moest hebben. Hij was het hier niet helemaal mee eens, maar vond wel dat het volk beschermd moest worden tegen kwaadwillende bestuurders en rechters. Het legaliteitsbeginsel vloeit daar uit voort.

Ik weet niet hoe goed je Duits is (dat van mij valt zwaar tegen) maar misschien is dit een leuk artikel: "Anselm_von_Feuerbach" op Wikipedia(de) (leuk man, custom BBcode!)

Ik denk niet dat er heel veel achter zit wat dat betreft. Paul Johann Anselm Ritter von Feuerbach (wat een naam trouwens) was iemand die deels beïnvloed werd door Thomas Hobbes' idee dat het volk de macht moest hebben. Hij was het hier niet helemaal mee eens, maar vond wel dat het volk beschermd moest worden tegen kwaadwillende bestuurders en rechters. Het legaliteitsbeginsel vloeit daar uit voort.

Wat een naam ja. Maar goed. Ik kan me verders wel vinden in het idee van von Feuerbach. Het volk moet kiezen, maar niet tegelijk alle macht hebben.

Ik weet niet hoe goed je Duits is (dat van mij valt zwaar tegen) maar misschien is dit een leuk artikel: "Anselm_von_Feuerbach" op Wikipedia(de) (leuk man, custom BBcode!)

2 jaar Duits gehad, niet genoeg om dat allemaal te begrijpen. Maar als er iemand is die de link kan leggen tussen een stuk tekst op die pagina en het legaliteitsbeginsel, en het hier (gedeeltelijk) wil vertalen... kom maar op

Het strafrechtelijk legaliteitsbeginsel "nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege" (geen misdrijf zonder wet, geen straf zonder wet) is ontstaan tijdens de Franse Revolutie (1789) en was een reactie tegen de overheidswillekeur onder het vorstelijk absolutisme in Frankrijk. De koninklijke almacht reikte zo ver dat burgers veroordeeld en gestraft konden worden louter en alleen omdat de vorst dat zo wilde. De revolutionairen wensten een einde te maken aan die praktijk en bepaalden dat elke strafbaarstelling en elke straf moest steunen op een door een democratische vergadering gestemde wet. Zodoende weet de burger welk gedrag aanleiding kan geven tot strafrechtelijke vervolging en welke de straffen zijn die hem opgelegd kunnen worden: want alles wat niet bij wet is verboden, is toegelaten. Vandaag staat het strafrechtelijk legaliteitsbeginsel o.a. ingeschreven in artikel 7 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en in artikel 15 van het Internationaal Verdrag ter bescherming van de burgerlijke en politieke rechten.

Mijns inziens is het niet meer dan logisch dat het legaliteitsbeginsel bestaat. Wanneer je mensen zou kunnen straffen terwijl er geen wettelijke grondslag voor is, krijg je toch veel te subjectieve rechtspraak. Dan zou de rechter gewoon op zijn eigen inlevingsvermogen kunnen afgaan, zonder ook maar enig houvast van een wet. Dat is gewoon niet mogelijk.

Het enige probleem is idd dat je mensen niet kan straffen wanneer er geen wetsartikel voor is, en dat levert problemen op, zoals bij het bestraffen van daders uit WOII. Deze oorlogsdaders konden niet gestraft worden worden aangezien Hitler op zelf de regels maakte in de oorlog, en zij dus puur volgens de regels niets fout deden.

Toch zijn mensen voor deze daden gestraft, ondanks het legaliteitsbeginsel. Ze zijn dus gestraft met terugwerkende kracht. De reden hiervan is dat de moraal ook meespeelt. Elk redelijk denkend mens behoort te weten dat het doden van onschuldige mensen niet getoloreerd kan worden. Daarom zijn dergelijke personen, ondanks dat ze op het moment van het begaan van de strafbare feiten niet wederrechtelijk handelden, toch achteraf veroordeeld.