sciencetalk

Ik was laatst een boek aan het lezen, en daar kwam het antropisch principe kort aan de orde. Dit principe bestaat ruwweg uit twee varianten: het 'zwakke' en het 'sterke' antropisch principe.

De zwakke variant zegt dat mensen niet moeten afvragen hoe het komt dat wij net in dat éne heelal leven dat precies goed afgestemd is zodat wij er kunnen leven.

De sterke variant zegt dat het heelal gemaakt is om leven voort te brengen, en dat er wellicht een hogere macht is die alles precies voor leven heeft afgestemd. In deze sterke variant geloof ik zelf niet, dus ik wil het nu alleen hebben over de zwakke variant.

Als het heelal ook maar een klein beetje anders was geweest op heel veel punten (neem bijvoorbeeld de begin verdeling van elementen, de snelheid van uitdijing, de kosmische dichtheid, de leeftijd van het heelal, het gewicht van een elektron, etc.), dan had leven zich niet kunnen ontwikkelen. Volgens het antropisch principe moeten mensen zich nu niet afvragen hoe het kan dat we precies in een heelal leven met bijvoorbeeld de juiste leeftijd, maar moet bedacht worden dat leven zich nooit gevormd zou kunnen hebben als het heelal jonger was geweest. Over sommige dingen hoeven we ons een stuk minder te verbazen als we denken. Neem bijvoorbeeld de materieverdeling in het heelal. Het heelal is voor het grootste deel leeg (zo goed als leeg, aangezien hier nog onduidelijkheden over bestaan). Je kunt je nu gaan afvragen: 'Het is wel erg toevallig dat wij nét in dat ene sterrenstelsel leven terwijl het heelal voor het grootste deel leeg is.' Maar zoals het antropisch principe al zegt komt dat omdat we anders niet konden ontstaan, en ons dus ook niet konden afvragen dat het wel erg toevallig is dat we in een sterrenstelsel leven.

Veel wetenschappers hebben kritiek op het antropisch principe, of omdat mensen er teveel waarde aan hechten. Heinz R. Pagels schreef zelfs in zijn boek Volmaakte Symmetrie: "Het antropisch principe heeft niks verklaard. Hoe langer ik er over nadenk, hoe meer het antropisch principe begint te lijken op een vergezochte uitleg voor dingen die natuurkundigen niet kunnen verklaren. Ik zou er voor zijn om het antropisch principe af te wijzen als onnodige rommel in het begrippenrepertoire van de wetenschap. "

Ik ben van mening dat de heer Pagels het antropisch principe met deze kritiek geen recht doet. Het verklaart wel degelijk dingen, alleen zonder cijfers en metingen. Het is slechts een heel logische denkwijze.

Het antropisch principe is er niet voor om alle dingen te beantwoorden. Hoe zijn de eerste deeltjes ontstaan, hoe zijn sterrenstelsel ontstaan, hoe is de zon ontstaan, enzovoort. Op deze dingen volstaat het niet om een antwoord te geven volgens het antropisch principe. Het antropisch principe geeft wel antwoord op veel vragen die zich betrekken tot het ontstaan van de mens of ander leven, en de waarden die daar 'precies goed voor zouden zijn'.

Graag hoor ik jullie mening over dit onderwerp. Is het terecht dat wetenschappers het antropisch principe zo snel aan de kant leggen? En wat is jullie mening over het antropisch principe?

Het zwak antropisch principe wordt ook vaak gebruikt om veel meer te verklaren dan dat we in een sterrenstelsel leven. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt om te verklaren dat de parameters in het heelal precies zo zijn dat het leven toelaat. Een nog sterker voorbeeld. Sommigen beweren dat de compactificatie (of verduistering) tot 3+1 dimensies (in de snarentheorie) erdoor 'verklaard' wordt (omdat 2 ruimtelijke dimensies geen spijsverteringsstelsel toestaan, en omdat 4 dimensies ook gekke consequenties hebben (weet zelf niet wat het probleem precies is)). Dergelijke 'verklaringen' kan je wat mij betreft niet aanvaarden.

Kort gezegd zegt het zwakke anthropische principe toch niets anders dan "We bestaan omdat ons bestaan mogelijk is"? Daarmee verklaart het inderdaad niet de oorzaken achter de omstandigheden die ons bestaan mogelijk maken.

Wat het wel doet is de verbazing relativeren van mensen die zeggen: "Wat toevallig dat we net op zo'n plek zitten die zo geschikt is voor leven!" - stel je je maar eens het alternatief voor...

Het is inderdaad niet echt het terrein van de kosmologie welke daadwerkelijk antwoorden zoekt. Het is meer een logische contatering, je moet bestaan en in staat zijn om vragen te stellen over de vermeende bijzondere positie waarin het heelal zich verkeert. Het zwak antropische principe is niets anders dan de formele structuur van die banale constatering.

Brinx schreef:Kort gezegd zegt het zwakke anthropische principe toch niets anders dan "We bestaan omdat ons bestaan mogelijk is"? Daarmee verklaart het inderdaad niet de oorzaken achter de omstandigheden die ons bestaan mogelijk maken.

Wat het wel doet is de verbazing relativeren van mensen die zeggen: "Wat toevallig dat we net op zo'n plek zitten die zo geschikt is voor leven!" - stel je je maar eens het alternatief voor...

Het eerste wat je zegt doet het inderdaad niet. We bestaan doordat ooit de zon is ontstaan, daaromheen planeten hebben gevormd, etc. Zoals ik al zei geeft het antropisch principe geen antwoord op dingen als 'hoe' dingen zijn ontstaan. Wel zegt het antropisch principe dat het niet nodig is dat we precies dat éne winnende lot zijn uit de loterij van de kosmos, en dat we net in dat éne heelal zijn waar leven mogelijk is. Daar is niks speciaals of iets met toeval aan, want als het niet zo zou zijn zouden we er ook niet over kunnen nadenken. Het heelal had net zo goed geheel anders kunnen zijn.

Het gaat mij er nu meer om dat wetenschappers dingen gaan bedenken om te verklaren dat wij in precies het goede heelal zitten. Bijvoorbeeld dat alle natuurwetten gedwongen worden zo te zijn, of te zeggen dat er naast ons heelal nog vele andere zijn. Dit is volgensmij niet nodig. Wie weet had zich in een heelal met andere natuurwetten ook wel een heel ander soort leven gevormd.

Het gaat mij er nu meer om dat wetenschappers dingen gaan bedenken om te verklaren dat wij in precies het goede heelal zitten. Bijvoorbeeld dat alle natuurwetten gedwongen worden zo te zijn, of te zeggen dat er naast ons heelal nog vele andere zijn. Dit is volgensmij niet nodig. Wie weet had zich in een heelal met andere natuurwetten ook wel een heel ander soort leven gevormd.

Bedoel je dat je (pogingen tot) het achterhalen van de redenen dat fundamentele natuurconstanten de waarde hebben die ze hebben niet nuttig vindt?

Bedoel je dat je (pogingen tot) het achterhalen van de redenen dat fundamentele natuurconstanten de waarde hebben die ze hebben niet nuttig vindt?

Zeker wel. Ik had het iets anders moeten verwoorden. Ik bedoel dat er wetenschappers zijn die beweren dat het heelal 'er voor zorgt' dat de natuurwetten zo gekozen zijn dat ze leven kunnen voortbrengen. Dat er een bepaalde kracht of allesomvattende natuurwet is geweest die er voor heeft gezorgd dat de waarden precies goed zijn. Hier ben ik niet van overtuigd. De waarden hadden net zo goed anders kunnen zijn, en doordat de waarden zijn zoals ze zijn is er leven mogelijk.

Dit neemt niet weg dat je kan gaan onderzoeken hoe bepaalde natuurkrachten ontstaan zijn: er zit een verschil tussen 'hoe zijn de natuurwetten ontstaan' en 'waarom zijn de natuurwetten ontstaan'.