sciencetalk

Ik ben als (pas begonnen) leerkracht Nederlands in de les bezig over de verschillen tussen volkssprookjes en cultuursprookjes. Volgens mijn werkboek is één van de verschillen te vinden in de personages. Bij een volkssprookje zou het gaan om een 'zwart-witkaraktertekening' en bij een cultuursprookje om 'complexere karaktertrekken'.

Maar nu vind ik het erg moeilijk om dat verschil te duiden voor mijn leerlingen.

Ook het internet helpt me niet veel verder en vakliteratuur daaromtrent bevindt zich tot mijn spijt (nog) niet in mijn persoonlijke bibliotheek.

Kan iemand zijn interpretatie van beide termen geven? En eventueel de verschillen hiertussen a.d.h.v. voorbeelden verduidelijken?

In naam van de (dankzij jullie verklaringen) toekomstige literatuurminnende bevolking dank ik u alvast.

Met een 'zwart-witkaraktertekening' wordt bedoeld dat de personages volledig goed of volledig slecht zijn, m.a.w. stereotypen. Zo is bijvoorbeeld de reus uit Klein Duimpje door en door slecht en bovendien erg lelijk.

Met 'complexe karaktertrekken' wordt bedoeld dat de personages een verfijnder karakter hebben met zowel goede als slechte kanten. Ik kan echter niet zo snel een voorbeeld verzinnen.

door en door slecht en bovendien erg lelijk.

Zo heb ik het ook uitgelegd (held is goed, slim, knap enz. <-> heks is lelijk, jaloers enz.) en op dat moment was er nog geen probleem.

Maar toen moest ik het hebben over complexere karaktertrekken en aantonen a.d.h.v. van een voorbeeld dat het in een cultuursprookje dus anders is.

Het was toen vooral het vinden van een voorbeeld dat wat problemen opleverde...

Overigens had ik achteraf de bedenking dat mijn uitleg over zwart-witkaraktertekening niet echt correct was omdat ik begon te twijfelen of daar ook dat slim en knap mee bedoeld werd bij de goede personages.

TIO schreef:Maar toen moest ik het hebben over complexere karaktertrekken en aantonen a.d.h.v. van een voorbeeld dat het in een cultuursprookje dus anders is.

Het was toen vooral het vinden van een voorbeeld dat wat problemen opleverde...

Misschien moet je het zoeken in de richting van de mythen en sagen. De karaktertekeningen van de Griekse en Romeinse goden en helden zijn vaak behoorlijk complex in vergelijking met sprookjes. Ook in een aantal middeleeuwse verhalen lijken de karaktertekeningen me minder zwart-wit, zie o.a. Beatrijs, Tristan en Isolde, Parzival, ...

Misschien moet je het zoeken in de richting van de mythen en sagen. De karaktertekeningen van de Griekse en Romeinse goden en helden zijn vaak behoorlijk complex in vergelijking met sprookjes.

Ik zou mythen, sagen en sprookjes gescheiden houden om mogelijke verwarring te vermijden.

Ook in een aantal middeleeuwse verhalen lijken de karaktertekeningen me minder zwart-wit, zie o.a. Beatrijs, Tristan en Isolde, Parzival, ...

Waarschijnlijk ben je ervan op de hoogte (want je plaatste ze apart), maar om misverstanden voor te zijn: deze voorbeelden zijn mythen noch sagen. Het zijn legenden.

Ypsilon: Bedankt voor de reactie! Maar zoals Klintersaas al zegt kan ik volgens mij mythen en sagen best apart houden. Nu is het wel zo dat we die in de eerste trimester al behandeld hebben hoor, maar toen stond er in mijn werkboek bij 'personages' dat het meestal goden of halfgoden waren in mythes en o.a. historische en heroïsche figuren in sagen. Als ik dan nu ga zeggen dat we ook in mythes complexe karaktertrekken terugvinden bij de personages gaan ze in de war geraken vrees ik. Het probleem is eigenlijk om echt duidelijke voorbeelden te vinden van complexe personages in een cultuursprookje. Dat blijkt niet zo vanzelfsprekend te zijn.

Nu moet ik wel zeggen dat de verschillen die in mijn werkboek aangehaald worden nogal vergezocht en niet altijd toepasbaar zijn. Volgens mij zijn de belangrijkste verschillen tussen cultuusprookjes en volkssprookjes het feit dat de auteur bekend is (het is ontstaan in de fantasie van een schrijver) en dat het doorgaans niet echt een happy end heeft. Een voorbeeld dat ik aangehaald heb is het cultuursprookje 'De Indische waterlelies' van Koningin Fabiola (van België) waarin een heks voorkomt die heel mooi kan zingen. Dit in tegenstelling tot de heksen in volkssprookjes die meestal enkel slechte kenmerken hebben.

Maar dan krijg je natuurlijk van die kritische leerlingen die opmerken dat de heks in sneeuwwitje eigenlijk toch de boze stiefmoeder is en dat die voor de geboorte van sneeuwwitje de mooiste vrouw van het land was

Dan sta je daar als leerkracht wel mooi met je overzicht van kenmerken Werkboeken zouden ze eigenlijk moeten verbieden...

Er vallen niet zo meteen harde scheidingslijnen op te trekken... Ik dacht dat het je meer te doen was om voorbeelden van het verschil in karaktertekening. De theorie is leuk, maar het is niet altijd zo gemakkelijk in de praktijk. Succes ermee!

Er vallen niet zo meteen harde scheidingslijnen op te trekken... Ik dacht dat het je meer te doen was om voorbeelden van het verschil in karaktertekening.

Dat is ook zo. Maar wel liefst voorbeelden uit beide soorten sprookjes. Dus als je er nog (over)duidelijke kent hoor ik ze nog steeds graag!

Enkele (belangrijke) 'kenmerken' van cultuursprookjes op een rijtje:

• De auteur is bekend;
• Er bestaat slechts één versie van;
• Er zit vaak onderliggende maatschappijkritiek en een moraliserende ondertoon in;
• De personages hebben 'complexe' karaktertrekken;
• Ze hebben niet noodzakelijk een happy end (wat iets anders is dan: "Ze hebben doorgaans geen happy end").

TIO schreef:Een voorbeeld dat ik aangehaald heb is het cultuursprookje 'De Indische waterlelies' van Koningin Fabiola (van België) waarin een heks voorkomt die heel mooi kan zingen. Dit in tegenstelling tot de heksen in volkssprookjes die meestal enkel slechte kenmerken hebben.

Maar dan krijg je natuurlijk van die kritische leerlingen die opmerken dat de heks in sneeuwwitje eigenlijk toch de boze stiefmoeder is en dat die voor de geboorte van sneeuwwitje de mooiste vrouw van het land was

Juist goed dat je leerlingen kritisch zijn. In de toekomst kan je dan gevat antwoorden dat (a) de slechterik in de oorspronkelijke versie niet de schoonmoeder maar de moeder was, (b) de moeder in de oorspronkelijke versie nog veel slechter en ook niet zo mooi was.

In de toekomst kan je dan gevat antwoorden dat (a) de slechterik in de oorspronkelijke versie niet de schoonmoeder maar de moeder was

Er zijn ook versies waarin het gaat om een incestueuze interesse van de vader in Sneeuwwitje, dacht ik.

Juist goed dat je leerlingen kritisch zijn.

Natuurlijk, het was dan ook meer een vorm van ironie dan dat ik het echt meende. Kritische leerlingen zijn goed. Alleen wat lastig als je het zelf niet helemaal weet

In de toekomst kan je dan gevat antwoorden dat (a) de slechterik in de oorspronkelijke versie niet de schoonmoeder maar de moeder was, (b) de moeder in de oorspronkelijke versie nog veel slechter en ook niet zo mooi was.

Ja, maar hoe zit het dan met 'het spiegeltje aan de wand' en het verlangen om sneeuwwitje te laten doden? Dat was toch omdat ze dankzij sneeuwwitje niet meer de mooiste van het land was? Of was die spiegel er niet in de oorspronkelijke versie?

Ik heb hier alleszins wel iets uit geleerd: mijn lessen nóg grondiger voorbereiden. Als je leerlingen echt wilt warm krijgen voor een onderwerp moet je 'problemen' als dit voor kunnen zijn...

Ja, maar hoe zit het dan met 'het spiegeltje aan de wand' en het verlangen om sneeuwwitje te laten doden? Dat was toch omdat ze dankzij sneeuwwitje niet meer de mooiste van het land was? Of was die spiegel er niet in de oorspronkelijke versie?

Er is niet één oorspronkelijke versie (of het is moeilijk te achterhalen welke dat is) omdat het een volkssprookje is (dat eerst mondeling werd overgeleverd en later in verschillende versies neergeschreven. De spiegel was niet altijd aanwezig, voor zover ik weet. Het kan gewoon een jaloezie-motief zijn, omdat de moeder zelf merkt dat haar dochter mooier is dan zij. Sommige auteurs brengen ook een psychologische verklaring in: Sneeuwwitjes vader is omgekomen in de oorlog en haar moeder richt haar verdriet op haar, omdat de koning liever een zoon had gehad. Zo ook met de appel: er zijn ook versies waar het ging om een giftige kam.

Dus als je er nog (over)duidelijke kent hoor ik ze nog steeds graag!

Er schoot me zonet nog een voorbeeld binnen. Het hoofdpersonage in het cultuursprookje Het lelijke jonge eendje ziet er lelijk en stuntelig uit, maar is innerlijk toch goed.

Er schoot me zonet nog een voorbeeld binnen. Het hoofdpersonage in het cultuursprookje Het lelijke jonge eendje ziet er lelijk en stuntelig uit, maar is innerlijk toch goed.

Dat lijkt me wat complexe karaktertrekken betreft inderdaad een goed voorbeeld, hoewel de term 'karakter'(trekken) eigenlijk niets met uiterlijk te maken heeft denk ik.

Daarbovenop vind ik 'Het lelijke jonge eendje' een slecht voorbeeld van cultuursprookjes. Dat heeft namelijk wél een happy en er komt ook geen 'ongebreidelde' fantasie in voor. Ik zou dat eerder onder dierenverhalen of zelfs fabels scharen. Maar dat is weer een andere discussie natuurlijk (hoewel wel relevant in functie van mijn lessen...).

Ik heb het altijd moeilijk gevonden, dat onderscheid cultuursprookje/volkssprookje/sage/mythe/legende/dierenverhaal/fabel/zinnebeeld/... Er zijn vaak meer overeenkomsten dan verschillen. Maar ja, het staat in de eindtermen zeker? (Hebben jullie die in Nederland? Edit: laat maar, je bent ook een Belg, zie ik ) Ik vind het persoonlijk belangrijker dat men leert bepaalde kenmerken te duiden in een tekst. De motivatie van een leerling om op een toets een bepaald verhaal in een bepaalde categorie onder te brengen, lijkt me belangrijker dan de categorie zelf.