sciencetalk

Vraagje over de klemtoon.

Hier het woord 'overdrijven', dat twee betekenissen kent. De klemtoon is onderstreept.

A) over·drij·ven; voorbijreizen, voorbijgaan.

B) over·drij·ven; (iets) groter, mooier enz. voorstellen dan het is.

Ik snap dat er ooit is gekozen de klemtoon verschillend te leggen, zodat het betekenisverschil duidelijk is.

Mijn vraag is alleen of er een bewuste reden was om de klemtoon bij de ene op 'o' en bij de andere op 'ij' te leggen, of dat dit zonder reden is gedaan, en dat de klemtoon netzogoed bij betekenis A op de 'ij' had kunnen liggen, en bij betekenis B op de 'o'.

Bij betekenis A zou je kunnen redeneren dat het woordgedeelte 'over' de klemtoon moet hebben, om zo te benadrukken dat het niet bijv. onderdrijven, of terugdrijven is, maar overdrijven. Je zou als het ware kunnen denken 'Dat iemand aan het drijven (= reizen, gaan in dit geval) is spreekt voor zich, dat zie of weet ik, alleen wat voor drijven of hoe? Is ie aan het terugdrijven? Of aan het onderdrijven? Antwoord; nee, aan het overdrijven'.

Maar hoe zit dat bij betekenis B? Daar zou dan dus een reden moeten zijn dat juist het woordgedeelte 'drijven' moet worden benadrukt. Ik zie hier echter geen reden voor. Het lijkt me juist logischer als ook hier de klemtoon op 'over' zou vallen, want je kan weer denken 'Dat iemand aan het drijven (= 'voorstellen' in dit geval) is spreekt voor zich, dat hoor ik, alleen wat voor drijven? is ie aan het onderdrijven (zou onduidelijk voorstellen betekenen bijv.)? Antwoord; nee, aan het overdrijven (overmatig voorstellen).

Kan iemand anders misschien wel een reden bedenken waarom bij overdrijven als in betekenis B de klemtoon op 'drijven' valt?

Hetzelfde bij bijv. A) voorkomen en B) voorkomen. Bij betekenis B gaat het toch ook vooral om het woordgedeelte 'voor', omdat het 'iets voor zijn, zodat het niet gebeurd' betekent, dus waarom ligt de klemtoon daar niet op. Alleen om het betekenisverschil?

Ik snap dat er ooit is gekozen de klemtoon verschillend te leggen, zodat het betekenisverschil duidelijk is.

Jammer genoeg is dat niet helemaal waar. Voor een klemtoon wordt niet gekozen, net zomin als we op een gegeven moment besloten hebben om een stoel 'stoel' te noemen. Zo'n dingen evolueren.

Het Nederlandse klemtoonsysteem is in ieder geval erg ingewikkeld en elke logica lijkt er zoek te zijn, in tegenstelling tot talen zoals het Frans, het Pools en het Hongaars, waar de klemtoon altijd op de respectievelijk laatste, voorlaatste en eerste lettergreep ligt.

In het verre verleden had het Oergermaans, de basis van alle Germaanse talen waaronder het Nederlands, een klemtoonsysteem dat te vergelijken is met het huidige Hongaarse. In de loop der tijd is daar echter vanaf geweken en het resultaat is de onoverzichtelijke brij die we nu hebben.

De reden van die verandering is tot op heden onbekend en het is dan ook aartsmoeilijk, zo niet onmogelijk om te bepalen waarom de klemtoon in een gegeven woord op een bepaalde lettergreep valt.

Lees hier meer over de Nederlandse klemtoon.

Ik vond de nieuwslezer op de radio vanmorgen ook weer overdréven, of óverdreven, toen hij het had over de asielzoekers in Merksplás. In principe is dat wel juist, de Mark (uitgesproken als Merk) is een rivier en die maakt blijkbaar een plás in de streek daar. Maar 99,9 tot 100% van de inwoners spreekt over Mérksplas. En de nieuwslezer spreekt over Merksplás. Pffff... Origineel willen doen zeker? Of echt niet beter weten? 'k Weet het ook niet...

Zou het niet kunnen komen doordat het in de eerste betekenis een splitsbaar werkwoord is en in de tweede niet? We zeggen: "Hij drijft over.", maar "Hij overdrijft." Zo zeggen we ook: "vergaan", want: "Hij vergaat", maar aangaan, want: "Hij gaat aan."