sciencetalk

Eén van de opvallende kenmerken van de West-Vlaamse streektaal is het gedrag van de eind-n in woorden op -en, zoals meervouden en werkwoordsinfinitieven. In bijna het hele Nederlandstalige gebied wordt de e wel, maar de n niet uitgesproken: lope, katte, sture, enz. Dit is dan ook steeds te horen in de openbare omroep. In West-Vlaanderen echter gebeurt precies het omgekeerde: de sjwa wordt niet, maar de n wel uitgesproken: loopn, kattn, stuurn, enz.

In een ander topic heb ik het hierover al gehad, en volgens Ypsilon is het toch niet helemaal exclusief West-Vlaams is, volgens hem komt het ook in de regio Brabant-Antwerpen wel eens voor, en soms zelfs bij Nederlanders.

Daarom kwam ik op het idee een topic te starten met de vraag: wat spreek jij uit in woorden op -en, zoals meervouden en werkwoordsinfinitieven? De e wel maar de n niet? De e niet maar de n wel? Of alletwee? Zeg liefst ook van waar je bent, want ik ben eens benieuwd waar het West-Vlaamse gedrag van de eind-n nog zoal voorkomt.

Ik ben van West-Vlaanderen, ik spreek dergelijke woorden dus ook op zijn West-Vlaams uit.

De e wel maar de n niet? De e niet maar de n wel? Of alletwee?

Bij de bewoners van de provincie Groningen (NL) spreekt men de sjwa (stomme e) niet uit en de n wel.

Goeie vraag, ik weet het van mezelf niet eens zeker maar ik het het idee dat ik de n doorgaans weglaat en de rest via de stomme e aan het volgende woord plak (zonder glottisslag dus). Ik zit in Midden-Nederland (Gooi), en ik schijn volgens een vriend "redelijk ABN" te praten. De n in volgende spreek ik wel uit, maar volgens mij die in "Wij volgen de gids" meestal niet.

Wat ik wel vrij zeker weet is dat mijn Twentse familieleden de stomme e weglaten en de n dus achter de voorgaande medeklinker plakken. Hoe dat dan zit met werkwoorden als "judoën" weet ik niet, maar ik gok dat dat judoon wordt.

Dat is toevallig een onderwerp waar ik de laatste tijd wat mee bezig ben. Ik zal proberen een overzicht te geven van het voorkomen van bepaalde vormen.

Enkel -e

Zo zijn er de gebieden waar men de slot-n niet uitspreekt, maar wel de -e-:

- Zeeland

- Brabant (d.i. A'pen, Vlaams-Brabant, Noord-Brabant)

- Limburg

- Randstad

- IJsselmeerpolders

Deze uitspraak wordt als standaard beschouwd. Let op: de -n klinkt wel tussen klinkers (wij hebbe n-et gezien) en altijd na een stam, dus ik reken en nooit *ik reke.

Verder is voor Brabant en Limburg typisch dat er ook een -n klinkt bij verbogen adjectieven, bv. ne loempen ezel.

DE SLOT-N

Het uitspreken van de slot-n komt voor zover ik weet in een aantal streken voor:

- West-Vlaanderen (en Zeeuws-Vlaanderen voor zover men in het bewuste dorp West-Vlaams spreekt)

- Oost-Vlaanderen

- Een groot deel van Nederland: Veluwe, Achterhoek, Overijssel (Twente), Drenthe, Groningen. Dit is een zeer uitgestrekt gebied.

- Friezen doen het als zij Standaardtaal spreken ook dikwijls, in het Fries is de verdeling anders (zie onder).

- Surinamers doen het ook dikwijls.

Er is nog wel meer variatie:

Enkel-n

Er zijn gebieden waar de -e- wordt weggelaten en alleen de -n blijft.

Hierbij denk ik aan:

-West-Vlaanderen

-Achterhoek

-Twente

-Drenthe

-Groningen.

Ik meen dat ook Oost-Vlamingen deze -e- nogal eens "inslikken", maar hier verschilt dat nogal van dorp tot dorp.

Zowel e als n, dus -en

Dit is typisch voor de Veluwe, de kop van Overijssel en nog een aantal randgebieden.

Soms -en, soms -e

Er is nog een tussengebied, namelijk in Friesland en West-Friesland (landstreek in het noorden van de provincie Noord-Holland). Hier wordt de -n niet uitgesproken in:

- verbogen werkwoorden

- infinitief

- voor West-Fries: meervoud van substantieven (Fries heeft slot-n)

Wel slot-n bij:

- gerundium

- voltooid deelwoord (Wfri. "ik hew loupen"

- telwoorden (na twaalven)

- bijwoorden (van achteren)

Zelf kom ik uit West-Friesland, dus ik volg grotendeels bovenstaande regels. In de standaardtaal laat ik de -n zoveel mogelijk weg, alleen tussen klinkers niet, zoals boven uitgelegd.

Plaas schreef:Enkel-n

Er zijn gebieden waar de -e- wordt weggelaten en alleen de -n blijft.

Hierbij denk ik aan: ... -Achterhoek -Twente -Drenthe -Groningen.

Opvallend is, dat al deze gebieden behoren tot het taalgebied van het Nedersaksisch. Het Plattdeutsch behoort daar ook toe maar dat beheers ik niet.

Ik kom zelf uit Noord-Brabant, en ben het volledig eens met de analyse van Plaas. Ik heb er alleen nog aan toe te voegen dat (in ieder geval in de omgeving van Oss) de stomme e aan het eind van een woord in het Brabants vaak niet echt meer stom klinkt, maar meer als 'uh'.

Opvallend is, dat al deze gebieden behoren tot het taalgebied van het Nedersaksisch. Het Plattdeutsch behoort daar ook toe maar dat beheers ik niet.

Dat is inderdaad opvallend. Onderling kunnen die Nedersaksische verschillen erg verschillen, maar dit verschijnsel hebben ze bijna allemaal. Uitzonderingen zijn er natuurlijk wel, de Veluwe heeft -en en valt toch onder het Nedersaksisch, en incidenteel kan een Nedersaksisch dialect zelfs helemaal geen -n meer hebben, dus enkel -e, al is daar Hollandse invloed meestal wel de oorzaak van (bv. Amersfoorts, al beschouwt niet iedereen dat als Nedersaksisch).

Ik meen dat het Nederduits deze uitspraakkenmerken deelt, in ieder geval het gebied pal over de grens. Wat de Nedersaksische tongvallen ook gemeen hebben is dat in het verbogen werkwoord het meervoud vaak op -t uitgaat: wij maakt, wordt het dan. Maar dit geldt al weer minder voor de randgebieden, en er zijn ook gebieden die in plaats van de -t overal -n hebben, vgl:

A

ik maak

jij maakt

hij maakt

wij maakt

jullie maakt

zij maakt

B

ik maak

jij maakn

hij maakn

wij maakn

jullie maakn

zij maakn

Ik heb de Nederlandse spelling en klanken gehandhaafd, de precieze uitspraak is natuurlijk heel anders. Bij sterke werkwoorden kan zo de stamklinker veranderen in de tweede en derde persoon.

Voorbeeld B komt in Duitsland (noordoosten) veel voor, voorbeeld A vooral in het noordwesten van Duitsland, en aansluitend in het oosten van Nederland.

@ Woseseltops: dat herken ik wel inderdaad, ook van andere Brabantse tongvallen. De klank die Zeeuwen op deze plek maken is voor mijn gevoel ook niet precies een sjwa. West-Friezen laten nogal eens een -I horen, en ook in de Randstad komt dat voor.

Deze uitspraak wordt als standaard beschouwd. Let op: de -n klinkt wel tussen klinkers (wij hebbe n-et gezien) en altijd na een stam, dus ik reken en nooit *ik reke.

En hoe zit het met woorden als regen, westen, morgen, enz.? Op de VRT laten ze soms echt óveral de slot-n vallen. In het weerbericht hoor je wel eens dingen als: "Morge krijge we buie met rege vanuit het weste; temperature rond nege grade aan de kust en rond zeve grade in het centrum van het land."

En hoe zit het met woorden als regen, westen, morgen, enz.? Op de VRT laten ze soms echt óveral de slot-n vallen. In het weerbericht hoor je wel eens dingen als: "Morge krijge we buie met rege vanuit het weste; temperature rond nege grade aan de kust en rond zeve grade in het centrum van het land."

Volgens mij is dat correct, alleen zou ik na "grade" de verbinding met "in" maken: zeve grade-n-in 't centrum van 't land.