De werkelijkheid, oftewel realiteit, het bestaande, het zijnde en daarom het tegenovergestelde van wat schijnbaar is gedacht is, en wat alleen door het feit dat het mogelijk is gekenschets wordt.
Kant gebruikt voor de werkelijkheid, zoals die is. Volgens hem kent de mens de werkelijkheid alleen zoals hij deze waarneemt en interpreteert overeenkomstig de waarnemingsvormen en verstandscategorieen die a-priori in het bewustzijn aanwezig zijn. Zo kan de mens niets weten over de werkelijkheid op zichzelf, omdat hij de werkelijkheid alleen zoals deze aan hem voordoet.
De Rotterdamse filosoof Jan Vis schreef in zijn stuk "Het kennen van de werkelijkheid" het volgende: er zijn nogal wat denkers aan wie het niet ontgaan is dat wij tegenwoordig een heleboel kennis ter beschikking hebben, maar dat wij als het er op aan komt, bitter weinig weten.
Individuele werkelijkheid:
"...het leek wel alsof ze in heksen geloofden. Als ze een bezem zagen, was dit het bewijs dat heksen bestaan".
(Bron: Amerika wilde in heksen geloven, Metro, pag. 13, d.d. 5-3-2004: intervieuw met Hans Blix, hoofd van de VN-wapeninspecteurs).
Jan Vis memoreert hierover:
"Wij mensen zijn zelfs de werkelijkheid en toch vragen wij ons af hoe het zit met de werkelijkheid, met, let wel diezelfde werkelijkheid".
CC: Alexander Hartmans: persoonlijk sluit ik niet mijn ogen voor de dingen die ik zie en ervaar, want ik wil genieten van elke ervaring en als dat mijn werkelijkheid is dan mag dat zo zijn. Dat de werkelijkheid in ons zelf zit kan dat betekenen dat de voorstellingen van de dingen onze eigen interpretatie is van datgene wat wij waarnemen. Het kennen van de werkelijkheid is in feite - volgens mijn visie - het ontkennen van dezelfde werkelijkheid.
De werkelijke werkelijkheid:
Vele onder ons, waaronder ik - die denkt het ei van Columbus te hebben uitgevonden worden regelmatig geconfronteerd met het feit dat het feit niet is maar in feite iets anders is dan het is. Het hanteren van een theorie is maar een theorie, omdat er wezenlijk iets ontbreekt aan een theorie, namelijk het overtuigende bewijsvoering die de feiten onderbouwen. En! Die feiten zijn er niet altijd.
Hoe kan je de werkelijkheid begrijpen als die niet bestaat of is?
Menselijke werkelijkheid:
"Alle dwaasheden die de mens heeft gecreeerd en gecreeerd hebben, heeft slechts een enkel doel: het zichzelf en anderen voor de gek houden met dwaasheden".
(Bron: Alexander Hartmans).
Stel je eens voor: dat er buiten ons niets is en dat daarbuiten niet is zoals het lijkt. Buiten ons in een levenloze en kille wereld, dat omringt wordt door flora en fauna, en ja wel met dezelfde waarnemingen als de mens. Zo kan god buiten ons (= flora en fauna en mens) niet bestaan, alleen in ons zelf, omdat god volgens mijn visie door de menselijke geest tot leven is of was geroepen om het eigen bestaan in- en buiten ons, te kunnen verklaren.
Als ik mezelf wil onttrekken aan deze waanzieners, dien ik afstand te nemen van mijn eigen dwaasheden, en dat kan een lastige opgave zijn, omdat ik leef met een eigen menselijke werkelijkheid, met alle gevolgen van dien. Want waarheden, leugens, dromen, fantaseren maken deel uit van de werkelijkheid: versterken de ilusie dat wat we waarnemen ook datgene is wat het lijkt, en toch lopen we tegen de lamp met onze werkelijkheid.
Jullie zullen wel begrijpen dat het onderwerp werkelijkheid, net als voor mij, onbegrijpelijk is, dan bedoel ik: wat kunnen we in feite weten wat kennis is! Woorden zijn zomaar woorden, en juist daarom willen we vast houden aan die kennis, omdat - in mijn ogen - de gecreeerde zekerheid niet willen verliezen.
Stel je dit eens voor: hoe zou het zijn, dat we terug zouden kunnen gaan op het moment dat nog niets was, geen beschaving, geen cultuur, geen kennis, geen denkvermogen, geen grip op ons zelf, helemaal niets, behalve onze instincten om te overleven? Zou dat dan de werkelijkheid zijn?