sciencetalk

In deze studie kregen proefpersonen na het ophalen van vier of twaalf jeugdherinneringen een van de volgende typen additionele informatie: 'Als er niets dramatisch in je leven gebeurt en alles normaal verloopt, zal er niet tot in detail over worden nagedacht. Het resultaat is dat er geen gedetailleerde geheugensporen voor deze gebeurtenissen achterblijven. Met andere woorden: een plezierige jeugd kan moeilijk te herinneren zijn.' De andere groep kreeg de informatie: 'Als er periodes in je leven pijnlijk, eenzaam of verdrietig waren, of er onplezierige dingen plaatsvonden, dan vermijden we vaak daaraan te denken. Dit heeft tot gevolg dat deze geheugensporen zelden worden ververst en uiteindelijk langzaam wegvagen. Met andere woorden: een ongelukkige jeugd kan moeilijk te herinneren zijn.' Vervolgens kregen de proefpersonen vragen van het type: 'Hoe plezierig was je jeugd?', 'Hoe vaak voelde je je verdrietig?', en 'Hoe vaak voelde je je gelukkig?' Op een zevenpuntsschaal gaven ze de mate van plezier, verdriet en geluk aan. Het bleek dat proefpersonen die als informatie kregen dat een plezierige jeugd moeilijk te herinneren is, hun jeugd als plezieriger beoordeelden na het ophalen van twaalf jeugdherinneringen. Proefpersonen die de informatie kregen dat een onplezierige jeugd moeilijk te herinneren is, beoordeelden hun jeugd als onplezieriger na het ophalen van twaalf herinneringen.

Hervonden herinneringen zijn niet altijd vals    

 

 Spraakmakend promotieonderzoek Elke Geraerts    

 

 

De centrale vraag in het proefschrift van Elke Geraerts is: Bestaat verdringing? Is het mogelijk dat een vrouw van dertig zich plotseling herinnert dat ze in haar jeugd seksueel misbruikt is, nadat ze zich daarvan bijvoorbeeld twintig jaar totaal niet bewust was? Freud beantwoordde deze vraag ooit positief. Andere psychologen zijn ervan overtuigd dat het niet bestaat en dat de herinneringen van deze vrouwen ‘vals’ zijn. Niet berustend op waarheid. Uit het promotieonderzoek van Geraerts blijkt nu dat beide ‘kampen’ een beetje gelijk hebben.

‘Ik heb geconstateerd dat er twee types hervonden herinneringen zijn. De eerste variant wordt hervonden via therapie’, vertelt de promovenda. De cliënt voelt zich psychisch niet helemaal in orde en de therapeut gaat op zoek naar de oorzaak. Sommige therapeuten sturen in dergelijke gesprekken aan op eventueel seksueel misbruik in de jeugd. Wanneer dat overtuigend en aanhoudend genoeg gebeurt, en de cliënt is vatbaar voor dergelijke therapie, gaat de cliënt soms geloven dat hem of haar iets overkomen is, terwijl dat in werkelijkheid helemaal niet het geval is. ‘Een zeer kwalijke vorm van therapie, die momenteel regelmatig wordt toegepast. Maar ook droominterpretaties en hypnose kunnen leiden tot het aanmaken van valse herinneringen’, zegt Elke Geraerts.  

Je zult haar nooit horen zeggen dat alle hervonden herinneringen via (suggestieve) therapie vals zijn. Maar uit haar onderzoek blijkt wel dat deze categorie slachtoffers veel vatbaarder is voor het aanmaken van valse herinneringen dan anderen. ‘Er zijn tests waarmee je eigenlijk iedereen kunt aanzetten tot het aanmaken van een valse herinnering. Uit mijn onderzoek blijkt dat de mensen die hun misbruikverleden hervonden via therapie hier vele malen vatbaarder voor zijn dan zij die zich het misbruik spontaan herinneren. Ze kunnen moeilijk een onderscheid maken tussen interne en externe gedachten, oftewel hun eigen gedachten en diegenen die anderen hen aanpraten. Als dat in het lab al zo is, kan het goed zijn dat hun herinneringen aan het misbruik ook vals zijn.’ Inmiddels zijn er ook ‘herroepers’; personen die later beseffen dat hun ‘hervonden herinneringen’ via therapie niet op waarheid berusten. Een van de eersten was Kitty Hendriks, die er het boek ‘Vaag verleden’ over schreef.  

Defect

De tweede categorie hervonden herinneringen komen spontaan naar boven. Je ziet een film, een beeld of hoort een geluid en ‘ineens komt alles terug’. Deze herinneringen zijn volgens Elke Geraerts eerder gebaseerd op de waarheid, maar ook hier is er geen sprake van verdringing, zegt ze. ‘Deze mensen blijken een defect geheugenmechanisme te hebben, dat verantwoordelijk is voor het dateren van herinneringen. Ze denken bijvoorbeeld dat ze deze herinneringen twintig jaar kwijt geweest zijn, terwijl ze er in werkelijkheid twee jaar geleden nog met hun partner over praatten. Ze overschatten dus de vergeetperiodes.’ Geraerts beseft dat dit ‘forgot-it-all-along’-principe lastig uit te leggen is. ‘Stel je bespreekt vandaag een feit met deze mensen en je vraagt hun over vier weken naar het tijdstip waarop ze zich dat feit voor het laatste herinnerden. Ze zullen dan niet zeggen ‘vier weken’, maar bijvoorbeeld ‘tien jaar.’ Ze dateren hun herinneringen verkeerd.’ Ook hier is dus volgens Geraerts geen sprake van verdringing. Het is voor het eerst dat dit mechanisme op zo’n grote schaal is aangetoond. De oorzaak voor dit defecte geheugenmechanisme is nog onduidelijk. Maar de conclusie is helder: verdringing bestaat niet: er zijn slechts nu gecreëerde en verkeerd gedateerde herinneringen.

Mening bijstellen

Wanneer er in de toekomst over hervonden herinneringen gesproken wordt, moet er dus een onderscheid gemaakt worden tussen spontaan hervonden herinneringen en herinneringen hervonden in therapie, betoogt Geraerts. Veel psychologen zullen hun oorspronkelijke mening over dit onderwerp moeten bijstellen, zegt de promovenda, die zich de komende vier jaar middels een post-doc in samenwerking met Harvard verder in het onderwerp zal gaan verdiepen. Tijdens haar promotie-onderzoek bouwde ze een goed contact op met prof. dr. Richard McNally van de universiteit van Harvard, die onderzoek op hetzelfde gebied doet.  

‘Hij is een van de beste psychologen van dit moment. Hij komt naar Maastricht voor mijn promotie en spreekt ook op het symposium over trauma en geheugen, dat voorafgaand aan de promotie gehouden wordt.’ Op dat symposium spreekt ook Kitty Hendriks, de ‘herroeper’.  

Een van de artikelen voortkomend uit deze promotie zal rond november gepubliceerd worden in het vooraanstaande Amerikaanse wetenschappelijk tijdschrift Psychological Science. ‘Publiceren in dat tijdschrift had ik me als doel gesteld vóór mijn veertigste’, zegt de 24-jarige promovenda, die slechts twee jaar nodig had voor het afronden van haar promotietraject. Het volgende doel? ‘Publiceren in Science, een boek schrijven en misschien ooit een conclusie kunnen trekken over hoe het geheugen exact werkt als het gaat om hervonden herinneringen.’ Het moge duidelijk zijn: van Elke Geraerts gaat de wetenschap nog meer horen.

Drs. Elke Geraerts hoopt op 16 juni te promoveren op haar proefschrift ‘Remembrance of things past, the cognitive psychology of remembering and forgetting trauma’ aan de Faculteit der Psychologie van de Universiteit Maastricht. Ze blijft daarna verbonden aan de UM voor een postdoc in samenwerking met Harvard University in de VS. Contact: E.Geraerts@PSYCHOLOGY.unimaas.nl