4 van 18

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: di 17 aug 2021, 19:45
door Math-E-Mad-X
flappelap schreef: di 17 aug 2021, 18:41 Ik ben niet bekend met de term "raaktensor", en als ik google op "tangent tensor" dan kom ik ook geen bekende teksten tegen. In boeken over algemene relativiteit zul je deze term dus denk ik niet (zo snel) tegenkomen.
Ik gebruikte de term "raaktensor" om duidelijk het verschil met natuurkundige tensoren aan te geven, op dezelfde manier dat men de termen "raakvector" en "co-raakvector" gebruikt. Maar het zou heel goed kunnen dat "raaktensor" helemaal geen bestaande term is :lol:
Ik vind het onderscheid tussen "tensor" en "tensorveld" ook wat pedantisch, omdat je als natuurkundige vrijwel altijd in dat laatste bent geïnteresseerd, voor zover ik weet.
Nouja... pedantisch... het verschil tussen een tensor en een tensorveld is zo'n beetje hetzelfde als het verschil tussen en grasspriet en een grasveld :lol: Dat vind ik persoonlijk niet bepaald een pedantisch verschil :P

Maar ik snap dat je als natuurkundige toch eigenlijk altijd alleen maar in tensorvelden geïnteresseerd bent, dus is het ook wel weer begrijpelijk dat men dat soort uitdrukkingen gaat afkorten.

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: di 17 aug 2021, 19:48
door Math-E-Mad-X
Professor Puntje schreef: di 17 aug 2021, 18:19 Wat raar! Natuurkundigen noemen een vectorveld toch ook gewoon een vectorveld en niet een vector.
In mijn ervaring niet. Ik geloof niet dat ik ooit een natuurkundedocent het begrip 'vectorveld' heb horen gebruiken. In plaats daarvan zeggen ze gewoon altijd 'vector' terwijl ze 'vectorveld' bedoelen.

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: di 17 aug 2021, 20:39
door Professor Puntje
Even een paar boeken uit de kast getrokken: de tweede was raak: Panofsky en Phillips Classical Electricity and Magnetism begint in hoofdstuk 1 met een verhandeling over "vector fields".

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: di 17 aug 2021, 23:26
door Professor Puntje
Ik wil weer verder dus ga ik er voorlopig maar even van uit dat de \( \left ( \frac{\partial}{\partial x^i}\right )_p \) voor een punt p van een n-dimensionale differentieerbare manifold \( \mathcal{M} \) inderdaad een (van de gebruikte kaartafbeelding \( \varphi \) afhankelijke) basis van \( V_p \) vormen. Voor het gemak schrijven we die basis \( \left ( \frac{\partial}{\partial x^i}\right )_p \) ook wel als \( \mathbf{e_i} \) waarbij de afhankelijkheid van die basis van p en \( \varphi \) bekend verondersteld wordt. Alle elementen \( \mathbf{x} \) van \( V_p \) zijn op een unieke manier als \( x^i \mathbf{e_i} \) te schrijven. Dit maakt het mogelijk de bij de vectorbasis \( \mathbf{e_i} \) behorende duale covectorbasis \( \mathbf{\hat{e}^i} \) van \( V^*_p \) te definiëren als de respectieve functies die voor een vector \( x^j \mathbf{e_j} \) als argument de functiewaarde \( x^i \) opleveren.

De componenten \( T^{i_1 i_2 ... i_r}_{j_1 j_2 ... j_s} \) van een (r,s)-tensor T zijn dan gedefinieerd als:
\(\)
\( T^{i_1 i_2 ... i_r}_{j_1 j_2 ... j_s} = T( \mathbf{\hat{e}^{i_1}} , \mathbf{\hat{e}^{i_2}} , ... , \mathbf{\hat{e}^{i_r}} , \mathbf{e_{j_1}} , \mathbf{e_{j_2}} , ... , \mathbf{e_{j_s}}) \)
\(\)
Op basis hiervan ga ik morgen proberen aan te tonen dat de componenten van de "raaktensor" aan een punt p van een differentieerbare manifold \( \mathcal{M} \) bij een verandering van coördinatenstelsel \( \varphi \) inderdaad op de door natuurkundigen in hun definitie van een tensor gebruikte wijze veranderen.

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: wo 18 aug 2021, 20:25
door Professor Puntje
Dit is een nog onvolledige klad versie die mogelijk nog fouten bevat. Maar aan het eind heb ik in elk geval hulp nodig. Zie daar.

Laat \( \mathbf{e_j} = \left ( \frac{\partial}{\partial x^j} \right )_p \) een door de kaartafbeelding \( \varphi \) gegenereerde basis van de raakruimte \( V_p \) aan het punt p van de differentieerbare manifold \( \mathcal{M} \) zijn. Laat daarnaast ook \( \mathbf{e'_{j'}} = \left ( \frac{\partial}{\partial x'^{j'}} \right )_p \) een door een (andere) kaartafbeelding \( \varphi' \) gegenereerde basis van dezelfde raakruimte \( V_p \) aan het hetzelfde punt p van dezelfde differentieerbare manifold \( \mathcal{M} \) zijn.

Alle elementen \( \mathbf{x} \) van \( V_p \) zijn op een unieke manier als \( x^k \mathbf{e_k} \) en als \( x'^{k'} \mathbf{e'_{k'}} \) te schrijven. Daarvan gebruik makend vinden we bij iedere basisvector \( \mathbf{e_h} \) van \( V_p \) een bijbehorende basiscovector \( \mathbf{\hat{e}^h} \) van \( V^*_p \). Deze basiscovectoren zijn functies van \( V_p \) naar \( \mathbb{R} \) die als argument vectoren \( \mathbf{x} = x^k \mathbf{e_k} \) innemen, daar de coëfficiënt \( x^h \) van afplukken en die coëfficiënt \( x^h \) als functiewaarde weer afgeven. Deze basiscovectoren vormen tezamen een basis van \( V^*_p \). Op dezelfde wijze vinden we ook bij de basisvectoren \( \mathbf{e'_{h'}} \) van \( V_p \) de bijbehorende basiscovectoren \( \mathbf{\hat{e'}^{h'}} \) van \( V^*_p \). Ook die vormen tezamen een basis van \( V^*_p \)

Voor de componenten \( T^{i_1 i_2 ... i_r}_{j_1 j_2 ... j_s} \) van een (r,s)-tensor T ten opzichte van de kaartafbeelding \( \varphi \) geldt dan:
\(\)
\( T^{i_1 i_2 ... i_r}_{j_1 j_2 ... j_s} = T( \mathbf{\hat{e}^{i_1}} , \mathbf{\hat{e}^{i_2}} , ... , \mathbf{\hat{e}^{i_r}} , \mathbf{e_{j_1}} , \mathbf{e_{j_2}} , ... , \mathbf{e_{j_s}}) \)
\(\)
En voor de componenten \( T^{i'_1 i'_2 ... i'_r}_{j'_1 j'_2 ... j'_s} \) van een (r,s)-tensor T ten opzichte van de kaartafbeelding \( \varphi' \) geldt dan:
\(\)
\( T^{i'_1 i'_2 ... i'_r}_{j'_1 j'_2 ... j'_s} = T( \mathbf{\hat{e'}^{i'_1}} , \mathbf{\hat{e'}^{i'_2}} , ... , \mathbf{\hat{e'}^{i'_r}} , \mathbf{e'_{j'_1}} , \mathbf{e'_{j'_2}} , ... , \mathbf{e'_{j'_s}}) \)
\(\)
Dan zijn er matrices \( \mathrm{A} = ( \mathrm{A}^{i'}_i ) \) en \( \mathrm{B} = ( \mathrm{B}^j_{j'} ) \) zodat:
\(\)
\( \mathbf{\hat{e'}^{i'}} = \sum\limits_{i=1}^n \mathrm{A}^{i'}_i \, \mathbf{\hat{e}^i} = \mathrm{A}^{i'}_i \, \mathbf{\hat{e}^i} \)
\( \mathbf{e'_{j'}} = \sum\limits_{j=1}^n \mathrm{B}^j_{j'} \, \mathbf{e_j} = \mathrm{B}^j_{j'} \, \mathbf{e_j} \)
\(\)
En bijgevolg:
\(\)
\( \mathbf{\hat{e'}^{i'}}( \mathbf{e'_{j'}} ) = \delta^{i'}_{j'}\)
\(\)
\( [ \mathrm{A}^{i'}_i \, \mathbf{\hat{e}^i} ]( \mathrm{B}^j_{j'} \, \mathbf{e_j} ) = \delta^{i'}_{j'}\)
\(\)
\( \mathrm{A}^{i'}_i \mathrm{B}^j_{j'} \, \mathbf{\hat{e}^i}( \mathbf{e_j} ) = \delta^{i'}_{j'}\)
\(\)
\( \mathrm{A}^{i'}_i \mathrm{B}^j_{j'} \, \delta^i_j = \delta^{i'}_{j'}\)
\(\)
\( \mathrm{A}^{i'}_k \mathrm{B}^k_{j'} = \delta^{i'}_{j'}\)
\(\)
Dus als componenten van \( T \) ten opzichte van de bases \( \mathbf{\hat{e'}^{i'}} \) en \( \mathbf{e'_{j'}} \) van respectievelijk \( V^*_p \) en \( V_p \) vinden we dan:
\(\)
\( T^{i'_1i'_2...i'_r}_{j'_1j'_2...j'_s} = T( \mathbf{\hat{e'}^{i'_1}} , \mathbf{\hat{e'}^{i'_2}} , ... , \mathbf{\hat{e'}^{i'_r}} , \mathbf{e'_{j'_1}}, \mathbf{e'_{j'_2}}, ... , \mathbf{e'_{j'_s}} ) \)
\(\)
\( T^{i'_1i'_2...i'_r}_{j'_1j'_2...j'_s} = T( \mathrm{A}^{i'_1}_{i_1} \, \mathbf{\hat{e}^{i_1}} , \mathrm{A}^{i'_2}_{i_2} \, \mathbf{\hat{e}^{i_2}} , ... , \mathrm{A}^{i'_r}_{i_r} \, \mathbf{\hat{e}^{i_r}} , \mathrm{B}_{j'_1}^{j_1} \, \mathbf{e_{j_1}}, \mathrm{B}_{j'_2}^{j_2} \, \mathbf{e_{j_2}}, ... , \mathrm{B}_{j'_s}^{j_s} \, \mathbf{e_{j_s}} ) \)
\(\)
\( T^{i'_1i'_2...i'_r}_{j'_1j'_2...j'_s} = \mathrm{A}^{i'_1}_{i_1} \, \mathrm{A}^{i'_2}_{i_2} \, ... \mathrm{A}^{i'_r}_{i_r} \, T( \mathbf{\hat{e}^{i_1}} , \mathbf{\hat{e}^{i_2}} , ... , \mathbf{\hat{e}^{i_r}} , \mathbf{e_{j_1}}, \mathbf{e_{j_2}}, ... , \mathbf{e_{j_s}} ) \, \mathrm{B}_{j'_1}^{j_1} \, \mathrm{B}_{j'_2}^{j_2} \, ... \mathrm{B}_{j'_s}^{j_s} \)
\(\)
\( T^{i'_1i'_2...i'_r}_{j'_1j'_2...j'_s} = \mathrm{A}^{i'_1}_{i_1} \, \mathrm{A}^{i'_2}_{i_2} \, ... \mathrm{A}^{i'_r}_{i_r} \,\,\, T^{i_1i_2...i_r}_{j_1j_2...j_s} \,\,\, \mathrm{B}_{j'_1}^{j_1} \, \mathrm{B}_{j'_2}^{j_2} \, ... \mathrm{B}_{j'_s}^{j_s} \)
\(\)
\(\)
\(\)
Laat \( \mathbb{F} \) de verzameling van alle (via de inverse kaartafbeeldingen) oneindig vaak differentieerbare functies van \( \mathcal{M} \) naar \( \mathbb{R} \) zijn. Voor alle \( f \in \mathbb{F} \) vinden we dan:
\(\)
\( \mathbf{e'_{j'}} = \left ( \frac{\partial}{\partial x'^{j'}} \right )_p \)
\(\)
\( [ \mathbf{e'_{j'}} ] f = \left [ \left ( \frac{\partial}{\partial x'^{j'}} \right )_p \right ] f \)
\(\)
\( [ \mathbf{e'_{j'}} ] f = \frac{\partial}{\partial x'^{j'}} (f \circ\varphi'^{-1})|_{\varphi'(p)} \)
\(\)
\( [ \mathbf{e'_{j'}} ] f = \frac{\partial}{\partial x'^{j'}} (f \circ ( \varphi^{-1} \circ \varphi ) \circ \varphi'^{-1})|_{\varphi'(p)}\)
\(\)
\( [ \mathbf{e'_{j'}} ] f = \frac{\partial}{\partial x'^{j'}} ((f \circ \varphi^{-1}) \circ ( \varphi \circ \varphi'^{-1}))|_{\varphi'(p)} \)
\(\)
\( [ \mathbf{e'_{j'}} ] f = \frac{\partial f \circ \varphi^{-1}}{\partial x^j}|_{\varphi(p)} \cdot \frac{\partial x^j}{\partial x'^{j'}}|_{\varphi'(p)} \)
\(\)
\( [ \mathbf{e'_{j'}} ] f = [ (\frac{\partial}{\partial x^j})_p f ] \cdot \frac{\partial x^j}{\partial x'^{j'}}|_{\varphi'(p)} \)
\(\)
\( [ \mathbf{e'_{j'}} ] f = \frac{\partial x^j}{\partial x'^{j'}}|_{\varphi'(p)} \cdot (\frac{\partial}{\partial x^j})_p f \)
\(\)
\( [ \mathbf{e'_{j'}} ] f = [ (\frac{\partial x^j}{\partial x'^{j'}} |_{\varphi'(p)} ) \cdot (\frac{\partial}{\partial x^j})_p ] f \)
\(\)
\( [ \mathbf{e'_{j'}} ] f = [ (\frac{\partial x^j}{\partial x'^{j'}} |_{\varphi'(p)} ) \mathbf{e_j} ] f \)
\(\)
\( \mathbf{e'_{j'}} = (\frac{\partial x^j}{\partial x'^{j'}} |_{\varphi'(p)} ) \, \mathbf{e_j} \)
\(\)
\(\)
Dus:
\(\)
\( \mathrm{B}^j_{j'} = \frac{\partial x^j}{\partial x'^{j'}} |_{\varphi'(p)} \)
\(\)
En:
\(\)
\( \mathrm{A}^{i'}_k \frac{\partial x^k}{\partial x'^{j'}} |_{\varphi'(p)} = \delta^{i'}_{j'}\)
\(\)
\(\)
En hier moet dan waarschijnlijk iets met de Jacobiaan gedaan worden? Maar ik zie nog niet hoe ik dan voor de \( \mathrm{A}^{i'}_k \) de bekende partiële afgeleiden krijg.

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: wo 18 aug 2021, 21:58
door flappelap
Die Jacobiaan is per definitie inverteerbaar, dus vermenigvuldig es links en rechts met de inverse ervan.

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: wo 18 aug 2021, 23:19
door Hypercharge
Ik denk dat Wald heel interessant voor u is om te lezen. Dit wordt daar uitgebreid behandelt (jammer genoeg heb ik het boek voor een prikkie verkocht aan de Slechte).

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: do 19 aug 2021, 00:03
door wnvl1
Hypercharge schreef: wo 18 aug 2021, 23:19 Ik denk dat Wald heel interessant voor u is om te lezen. Dit wordt daar uitgebreid behandelt (jammer genoeg heb ik het boek voor een prikkie verkocht aan de Slechte).
Staat gewoon online op het internet.
https://cdn.preterhuman.net/texts/scien ... 20Wald.pdf

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: do 19 aug 2021, 01:01
door Professor Puntje
\( \mathrm{A}^{i'}_k \frac{\partial x^k}{\partial x'^{j'}} |_{\varphi'(p)} \, = \, \delta^{i'}_{j'} \)
\(\)
\( \mathrm{A}^{i'}_k \frac{\partial x^k}{\partial x'^{j'}} |_{\varphi'(p)} \, \frac{\partial x'^{j'}}{\partial x^i} |_{\varphi(p)} \, = \, \delta^{i'}_{j'} \, \frac{\partial x'^{j'}}{\partial x^i} |_{\varphi(p)} \)
\(\)
\( \mathrm{A}^{i'}_k \cdot \frac{\partial x^k}{\partial x^i}|_{\varphi(p)} \, = \, \frac{\partial x'^{i'}}{\partial x^i}|_{\varphi(p)} \)
\(\)
\( \mathrm{A}^{i'}_k \cdot \delta^k_i \, = \, \frac{\partial x'^{i'}}{\partial x^i}|_{\varphi(p)} \)
\(\)
\( \mathrm{A}^{i'}_i \, = \, \frac{\partial x'^{i'}}{\partial x^i}|_{\varphi(p)} \)
\(\)

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: do 19 aug 2021, 01:11
door Professor Puntje
Hypercharge schreef: wo 18 aug 2021, 23:19 Ik denk dat Wald heel interessant voor u is om te lezen. Dit wordt daar uitgebreid behandelt (jammer genoeg heb ik het boek voor een prikkie verkocht aan de Slechte).
Ik heb inmiddels een ruime collectie boeken over relativiteitstheorie en daar al het nodige van gelezen, maar om de basis echt goed in de vingers te krijgen kom je er met lezen alleen niet. Daarvoor moet je ook zelf dingen narekenen en met de stof worstelen. Dat is wat ik hier doe.

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: do 19 aug 2021, 05:01
door Hypercharge
Professor Puntje schreef: do 19 aug 2021, 01:11
Hypercharge schreef: wo 18 aug 2021, 23:19 Ik denk dat Wald heel interessant voor u is om te lezen. Dit wordt daar uitgebreid behandelt (jammer genoeg heb ik het boek voor een prikkie verkocht aan de Slechte).
Ik heb inmiddels een ruime collectie boeken over relativiteitstheorie en daar al het nodige van gelezen, maar om de basis echt goed in de vingers te krijgen kom je er met lezen alleen niet. Daarvoor moet je ook zelf dingen narekenen en met de stof worstelen. Dat is wat ik hier doe.
Daar zijn de opgaven voor. In het boek staan er velen! Van de soort waar u mee bezig bent. In precies dezelfde notatie.

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: do 19 aug 2021, 05:16
door Hypercharge
Hypercharge schreef: do 19 aug 2021, 05:01
Professor Puntje schreef: do 19 aug 2021, 01:11
Hypercharge schreef: wo 18 aug 2021, 23:19 Ik denk dat Wald heel interessant voor u is om te lezen. Dit wordt daar uitgebreid behandelt (jammer genoeg heb ik het boek voor een prikkie verkocht aan de Slechte).
Ik heb inmiddels een ruime collectie boeken over relativiteitstheorie en daar al het nodige van gelezen, maar om de basis echt goed in de vingers te krijgen kom je er met lezen alleen niet. Daarvoor moet je ook zelf dingen narekenen en met de stof worstelen. Dat is wat ik hier doe.
Daar zijn de opgaven voor. In het boek staan er velen! Van de soort waar u mee bezig bent. In precies dezelfde notatie.
De charts worden heel helder behandeld. Uw notatie deed mij daaraan denken.

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: do 19 aug 2021, 05:23
door Hypercharge
wnvl1 schreef: do 19 aug 2021, 00:03
Hypercharge schreef: wo 18 aug 2021, 23:19 Ik denk dat Wald heel interessant voor u is om te lezen. Dit wordt daar uitgebreid behandelt (jammer genoeg heb ik het boek voor een prikkie verkocht aan de Slechte).
Staat gewoon online op het internet.
https://cdn.preterhuman.net/texts/scien ... 20Wald.pdf
En daar heb ik 70euro voor betaald...

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: do 19 aug 2021, 10:52
door Professor Puntje
@ Hypercharge

Opgaven maak ik ook. Maar ik ben vooral geïnteresseerd in de basisbegrippen omdat die voor mij vaak een struikelblok vormen. Ik wil weten over wat voor dingen we het hebben, en dan volgt daaruit wat je ermee kunt. In veel leerboeken wordt (deels) de omgekeerde weg bewandeld, waarbij je een aantal kunstjes leert en daaruit dan een zeker begrip moet ontwikkelen van wat je aan het doen bent.

Ik zie net dat Wald op bladzijden 15-16 een bewijs geeft dat de raakruimte \( V_p \) dezelfde dimensie heeft als de manifold \( \mathcal{M} \). Dat ga ik vandaag even zorgvuldig bekijken of dat bewijs me duidelijk is.

Re: Allerlei tensor-vragen

Geplaatst: do 19 aug 2021, 11:04
door Hypercharge
Professor Puntje schreef: do 19 aug 2021, 10:52 @ Hypercharge

Opgaven maak ik ook. Maar ik ben vooral geïnteresseerd in de basisbegrippen omdat die voor mij vaak een struikelblok vormen. Ik wil weten over wat voor dingen we het hebben, en dan volgt daaruit wat je ermee kunt. In veel leerboeken wordt (deels) de omgekeerde weg bewandeld, waarbij je een aantal kunstjes leert en daaruit dan een zeker begrip moet ontwikkelen van wat je aan het doen bent.

Ik zie net dat Wald op bladzijden 15-16 een bewijs geeft dat de raakruimte \( V_p \) dezelfde dimensie heeft als de manifold \( \mathcal{M} \). Dat ga ik vandaag even zorgvuldig bekijken of dat bewijs me duidelijk is.
Beide duimen op voor uw entousiasme! Bent u autodidact?