sciencetalk

Zoals zoveel mensen ben ik verbaasd hoe diep de krankzinnigheid van complotheoristen gaat. Na wat fora te hebben doorgenomen merk ik een duidelijke rode draad; alle concepten uit science fiction films en fantasie (en een paar actiefilms hier en daar) komen weer terug.
 
Krachtvelden, teleportatie, aliens vermomd als mensen, hersen-wis stralen, telepatische slavernij antennes, noem maar op. Complot fora lezen als één gigantische scifi wiki verhaal waar iedereen aan kan toevoegen.. maar op een paar trolls na geloven mensen dit dus echt.
 
De alternatieve gemeenschap lijkt dan weer voornamelijk door fantasie verhalen geinspireerd te worden. Zo lijken mensen die denken dat ze vampiers zijn door de moderne (Bram Stoker) versie bevangen te zijn. Idem voor mensen die denken dat ze elven zijn, draken, feeën en weet-ik-niet-wat.
 
Nu waren er in de oudheid ook krankzinnige mensen. Al die verhalen over goden die met mensen praten en mensen die goden in mensengedaante zijn komen ook niet uit het niets. Maar in het informatie tijdperk worden mensen blootgesteld aan meer psychische stress en immersive fantasy dan ooit te voren.
 
Wat ik wil suggereren is dat fictie niet alleen de achtergrond details invult voor mensen die sowieso wel krankjorem waren geworden (nee geen officiele diagnose) maar dat fictie ook sterk de kans verhoogt dat dit optreedt. In welk geval het eigenlijk een gezondheidswaarschuwing zou moeten krijgen.. wat jammer is.
 
Of denken jullie dat het percentage mensen wat contact heeft verloren met de realiteit niet is toegenomen? Waren er in het Oude Griekenland ook duizenden mensen met paranoide waanbeelden, bijvoorbeeld dat de heersers reptiel wezens in vermomming waren of dat waterdamp in de hemel door vervloekingen van hun eigen heersers werden opgelegd? Dachten een vergelijkbaar percentage dat ze zelf nymfen en centaurs in mensen gedaante waren?

Het lijkt me iets dat tamelijk lastig te onderzoeken of aan te tonen is.

Het probleem begint al bij de definitie van 'krankjorum', dat zal over de geschiedenis verschillend zijn geweest. Daarnaast betwijfel ik of je historisch betrouwbare cijfers kunt vinden als je wel een eenduidige definitie opstelt.

Wat wel zou kunnen is dat het dankzij internet allemaal wat zichtbaarder is geworden. Je krijgt fora voor mensen met dezelfde afwijkende ideeen. Speculatief zou het daardoor ook kunnen dat ze het zelf nog meer gaan geloven omdat ze (weten dat ze) niet de enige zijn, maar dat heeft niets meer met science fiction te maken.

Ik ben zelf (tijdens mijn verlof) op verschillende sites terecht gekomen.Ook was mijn verbazing  groot.
Als ik maar één voorbeeld mag geven, kies ik voor de "echte" beelden van de NASA voor dat deze bewerkt worden om alle aktiviteit van ufo's te verbergen.
En inderdaad dan zie wat foto's van van het ISS met af en toe een licht stipje voorbij vliegen en dan vraag je je af welke beelden zijn er bewerkt?
 
Toch ben ik wel een "believer"   de kans op buitenaards leven is toch wel groot maar er is nog geen bewijs.
 
En hoe meer informatie er binnekomt rond exoplaneten en eventueel water in ons zonnestelsel hoe groter mijn geloof groeit maar dit terzijde.

zenn schreef: Toch ben ik wel een "believer"   de kans op buitenaards leven is toch wel groot maar er is nog geen bewijs.
 
En hoe meer informatie er binnekomt rond exoplaneten en eventueel water in ons zonnestelsel hoe groter mijn geloof groeit maar dit terzijde.

 
Natuurlijk, dat er ergens levens is lijkt mij ook wel waarschijnlijk. Ik zou het zelfs niet eens onmogelijk achten dat het hier opeens voorbij komt vliegen. Maar dat heeft niets te maken met de denkbeelden van complotters!
 
Ze zijn zo vast overtuigd dat alles 1 grote leugen is en gebruiken daarbij elk mogelijke concept uit scifi om het aan te vullen. Ik weet wel zeker dat als er vandaag opeens een nieuw scifi concept in de bioscoop beland, dat de complot fora het diezelfde avond nog zullen gebruiken ter ondersteuning van hun waanbeelden. Dat is het wat mij vooral doet vermoeden dat fictie daadwerkelijk waanbeelden stimuleert.
 
Iemand uit bv het oude Rome zou best aanleg kunnen hebben voor waanbeelden (genetisch of anderzijds) en misschien al geloven dat de bakker om de hoek stiekem een agent is die de burgers wil vergiftigen. Maar ik denk er in die tijd toch wat beperkter arsenaal aan bruikbare concepten bestonden om dit soort waanbeelden te ondersteunen. En het concept van vergiftigen is niet eens zó vreemd, hoogstens misplaatst in de afwezigheid van bewijs. Maar vertaal het naar tegenwoordige tijden en die paranoide persoon zou eerder gaan beweren dat de Twin Towers in werkelijkheid hologrammen waren die door de vrijmetselaars in stand werden gehouden in opdracht van de koningin van engeland, die natuurlijk stiekem een hagedismonster is.
 
En hier komt de crux: ik denk dat een complex waanbeeld minder snel uit het hoofd te praten is dan een simpel waanbeeld, en ook gevaarlijker is voor de link met de realiteit.
 
En het internet biedt inderdaad gelegenheid voor like-minded mensen om van gedachten te wisselen, dat is zeker een factor. Vroeger zou je praktisch altijd omgeven zijn met stabielere mensen die waanbeelden uit je hoofd kunnen praten, in het informatie tijdperk kun je jezelf omgeven door mensen die jouw waanbeelden steunen en zelfs uitbouwen.

Het zou ook kunnen dat waanbeelden complexer worden naarmate ons inzicht groter wordt, met als gevolg dat het beter mogelijk is iets te ontkrachten vergeleken met bijvoorbeeld 2000 (of 200) jaar geleden.

Om een illusie niet te doorprikken heb je 'tegenwoordig' een veel complexer verhaal nodig, met scifi-achtige tafrelen als leven in een complete simulatie (the matrix).

Anderzijds was in het verleden het waanbeeld helemaal geen vreemd verschijnsel: vrijwel alle bevolkingen geloofden bijvoorbeeld in goden, geesten van overledenen of beide. Met het huidige wetenschappelijke inzicht lijkt dat ook op complete waanzin, maar destijds was dat niet overtuigend te ontkrachten. Tel daarbij op dat tegenwoordig ook nog een aanzienlijk deel van de mensheid gelovig is (in de zin van bidden voor iets en daadwerkelijk denken dat dat helpt etc) ondanks goed bewijs van het tegendeel en je krijgt een idee van hoe hardnekkig 'willen geloven' daadwerkelijk is.

Benm schreef: Om een illusie niet te doorprikken heb je 'tegenwoordig' een veel complexer verhaal nodig, met scifi-achtige tafrelen als leven in een complete simulatie (the matrix).
Anderzijds was in het verleden het waanbeeld helemaal geen vreemd verschijnsel: vrijwel alle bevolkingen geloofden bijvoorbeeld in goden, geesten van overledenen of beide.

 
Het eerste punt ben ik niet zo zeker van. Homeopathie zou toch redelijk makkelijk te ontkrachten moeten zijn, het is tenslotte water en zo goed als alle onderzoeken vinden geen bijzondere effecten ervan (met een paar statistische uitzonderingen). Maar dat heeft homeopathie nauwelijks minder populair gemaakt, terwijl er geen ingewikkelde verklaring voor wordt gegeven. Voorstanders vinden dat homeopathie 'gewoon werkt'. Je ziet hetzelfde verhaal met geneeskrachtige edelstenen. Als de wetenschap geen geneeskrachtige werking vind dan negeren mensen de resultaten, ze verzinnen meestal geen verklaring hoe het werkt of waarom er niets kon worden gevonden. 
 
Het tweede punt ben ik mee eens; waanzin werd vaak vormgegeven als religie.
 
Toch merk ik nog een cruciaal verschil; complotters richten zich specifiek op paranoia. Iets wat in religies niet zo zeer voorkomt. Religie lijkt voornamelijk als doel te hebben dat mensen zékerheid kregen over hunzelf en de wereld. Complotheorien doen zo ongeveer het tegenovergestelde. MISSCHIEN dat complotters zich in controle voelen door hun levenswijze, maar mijn indruk van hun fora is dat ze eigenlijk alleen maar in angst leven.
 
Nu zou het nog kunnen dat die angst er al was en dat complot theoristen simpelweg proberen met hun eigen angsten om te gaan (op een averechtse wijze), maar ik vraag mij af of ze niet eerder aangemoedigd zijn in hun angsten door de ideeën uit fictie. Al die films, boeken en games waarin alles een complot/nep blijkt te zijn zouden dan een oorzaak vormen en niet alleen een gevolg.
 
Tenslotte, als je een kind maar vaak genoeg verteld dat XXX aanbeden moet worden dan is de kans groot dat dit voor de rest van zijn/haar leven een rol speelt in hun levensvisie. Wat gebeurt er dan als een kind vaak genoeg wordt blootgesteld aan het idee dat alles een complot is en de wereld een illusie?

Ik denk dat het verschil tussen pakweg geloven in homeopathie en dergelijke complotten wel aanwezig is. De eerste groep gelooft tamelijk blind, terwijl de complotters juist op zoek gaan naar een verklaring.
 
Religie kan daar een beetje tussen zitten, je hebt bijvoorbeeld ook hardcore christenen die proberen bewijs te vergaren voor het concept dat de aarde niet ouder is dan zeg 10.000 jaar. Feitelijk denken ook zij dat er een complot is waarbij wetenschappers bewijs als dinosaurusbotten 'fabriceren' of die bewust foutief dateren en dergelijke. 
 
Overigens denk ik wel dat het de mens eigen is om, eenmaal overtuigd van het een of ander, bewijs voor de eigen stellingname serieus te nemen en bewijs ertegen te verwerpen. Die overtuigen kan best voortkomen uit indoctrinatie, maar misschien ook wel uit fictie. Of dat een recent verschijnsel is vraag ik me echter af: fictie is er altijd geweest, misschien meer in de vorm van sprookjes en indianenverhalen dan op film. 

Benm schreef: Overigens denk ik wel dat het de mens eigen is om, eenmaal overtuigd van het een of ander, bewijs voor de eigen stellingname serieus te nemen en bewijs ertegen te verwerpen. Die overtuigen kan best voortkomen uit indoctrinatie, maar misschien ook wel uit fictie. Of dat een recent verschijnsel is vraag ik me echter af: fictie is er altijd geweest, misschien meer in de vorm van sprookjes en indianenverhalen dan op film. 

 
Fictie bestaat al lang, maar nog nooit eerder in een dergelijke hoeveelheid als tegenwoordig. Ook lijkt het beduidend meer 'immersive' geworden. Het is moeilijk om zeker te weten hoe mensen vroeger een verhaal ervoeren, maar als ik een sprookje/legende naast hedendaagse films, boeken en games leg dan lijkt fictie van tegenwoordig er duidelijk sterker op gericht te zijn om een volledig eigen universum uit het niets te toveren en hun publiek daarin vast te houden. Religieuze verhalen zouden hier ook onder kunnen worden geschaard, maar dan heb je alsnog maar 1 realiteit waar je mee opgroeit. Tegenwoordig wordt een kind blootgesteld aan honderden tegenstrijdige en gedetailleerde realiteiten!
 
Het lijkt mij onwaarschijnlijk dat menselijke hersenen geëvolueerd zijn om hier goed mee om te gaan. Ik denk dat een dergelijke blootstelling de verankering van een enkele visie op de werkelijkheid verzwakt.
 
Hierdoor zijn mensen later eerder bereid om vreemde ideeën te accepteren, zelfs tegenstrijdige en onlogische ideeën. Aan de ene kant kun je dit open minded noemen en kan het positief zijn, maar bij veel mensen zijn enig verstand duidelijk door de open geest naar buiten gevallen.

Ik heb er toch zo mn twijfels bij. Wellicht is de huidige fictie overtuigender dan die van het verleden, maar verreweg de meeste mensen gaan er toch niet zo ver in op dat daar problemen van komen of dat je kunt spreken van een geestelijk probleem. 
 
Helaas blijft bewijs hiervan een lastige zaak, gezien de historische verschillen in het classificeren van geestesaandoeningen, alswel het ontbreken van goed data uit een lang verleden. 

Bij de meeste mensen lijken er inderdaad geen merkbare negatieve effecten te zijn van fictie op cognitief functioneren. Maar is dat ook niet zo met blootstelling aan gifstoffen? Het hangt van het niveau van blootstelling af en gevoeligheid van het individu. De meeste rokers krijgen ook geen kanker, maar statistisch gekeken zijn sigaretten duidelijk kankerverwekkend.
 
Ik suggereer zeker niet dat fictie de enige reden is waarom mensen hun realiteitszin kwijtraken, maar ik ben nu steeds meer gaan geloven dat het een sterke trigger kan zijn voor mensen die al verhoogde kans hadden om een dergelijke mentale staat te ontwikkelen.
 
Ook moet het gezegd worden, al wil ik hier heel voorzichtig in zijn, dat de hoeveelheid mentale aandoeningen (waaronder voornamelijk depressies en angststoornissen) sterk gestegen zijn en blijven stijgen [1,2]. Veel genoemde oorzaken hiervoor zijn zowel vervuiling als de toenemende stress waar mensen aan worden blootgesteld. Voornamelijk het laatste is interessant, aangezien mensen stress ervaren wanneer ze minder goed hun situatie kunnen overzien. Ik wil hier voorzichtig suggereren, dat de herhaalde blootstelling aan fictieve werkelijkheden door onze leven heen onze realiteitszin (én het bijbehorende onbewuste gevoel van controle) verminderen en dat dit leidt tot stress-gevoeligheid. En dus tot een, statistisch merkbare, stijging van angst en stress gevoeligheid.
 
Ik wil onderstrepen dat als dit klopt, de overdaad aan fictie nog steeds maar 1 factor zou zijn in de ontwikkeling van mentale aandoeningen. Er zijn veel typen aandoeningen die niet allemaal aan dezelfde oorzaken kunnen worden gekoppeld. Ik denk eigenlijk voornamelijk aan bepaalde aandoeningen waarvan al bekend is dat ze kunnen worden veroorzaakt door opvoeding en vormgeving van de kindertijd. Hier vallen veel aandoeningen onder zoals schizophrenic spectrum disorders die op hun beurt vaak gepaard gaan óf een oorzaak zijn van psychoses.
 
En als ik zo de lijst van kenmerken lees voor psychoses en/of schizophrenic spectrum disorders, dan past dat best goed bij de gemiddelde complotter/alternatieveling. Angst, paranoia, magisch denken, hallucinaties en open staan voor vreemde en onlogische ideeën horen er allemaal bij.
 
Is het niet aannemelijk dat iemand met een verhoogd risico op een dergelijke aandoening, getriggerd kan worden door herhaalde en intense blootstelling aan vreemde en onlogische ideeën?
 
[1] http://www.who.int/mental_health/media/investing_mnh.pdf
[2] http://articles.mercola.com/sites/articles/archive/2013/09/12/mental-health-disorders.aspx

In de laatste zin zit mogelijk wel wat. Het zou kunnen dat de intensiteit van films en dergelijke groter is dan die ooit was voor dergelijke media bestonden. Anderzijds geldt dat natuurlijk ook voor documentaires die via hetzelfde medium de waarheid vertellen, dus is de vraag of dat uitmiddelt. 
 
Persoonlijk denk ik dat het vinden van gelijkgestemden via internet een grotere rol speelt: een plek om erkenning te vinden en te praten over details terwijl je het op grote lijnen wel met elkaar eens bent. Bewijs heb ik er overigens absoluut niet voor, maar het voelt in zekere mate logisch dat erkenning door anderen verdere overtuiging voedt. 

Ja dat kan ook een belangrijke factor zijn, al zou ik zelf niet willen stellen welke factor sterker is. Ik vond dit artikel:
 
http://www.academia.edu/8035613/The_Spiritual_Tolkien_Milieu_A_Study_of_Fiction-based_Religion
 
Het is een thesis van ene M. Davidsen over mensen die denken dat Tolkien's verhalen echt gebeurd zijn en door hem gechanneld/herinnerd werd. Een deel van die lui denken dat ze zelf deels elf zijn (maar natuurlijk geen orc). De auteur stelt dat alle fictie als bron voor echt kan worden aangezien en als source materiaal voor een religie kan dienen zolang zolang het aan minstens 3 van 4 voorwaarden voldoet.
 
Namelijk:
-er kunnen gebeurtenissen in de fictie zijn die normaal lijken in hun eigen context maar supernatuurlijk vanuit het perspectief van de kijker/lezer.
-er kan een vertellend (narrative) element in zitten, wat suggereert dat de auteur de verhalen alleen overdraagt en niet zelf verzint.
-het verhaal zelf kan beweren dat het een echte overlevering is.
-het verhaal kan claimen om een goddelijke bron te hebben.
 
Nu neem ik dergelijke opsommingen met een snuf zout, maar inderdaad zijn er (voor zover ik weet) geen mensen die denken dat televisie shows als 'charmed' of 'bewitched' op echte gebeurtenissen zijn gebaseerd. En dit soort shows hebben inderdaad weinig van deze voorwaarden. Daarentegen zag ik aardig wat mensen die dachten dat de serie 'stargate' echt gebeurd was. En jawel, deze show hint er zelf naar dat het op echte gebeurtenissen is gebaseerd. 
 
Ik denk dus dat Davidsen goede punten heeft. Het wordt wel wat verwarrend aangezien complotters niet echt een enkele bron hebben voor hun geloven. Toch bevatten hun vele bronmateriaal zeker de bovenstaande voorwaarden. Het zijn meestal 'ooggetuigen verslagen' (geschreven door een paar gekken en heel veel trollen) die aan de meeste (zo niet alle) voorwaarden voldoen.
 
Los daarvan cross-breeden ze inderdaad online en versterken elkaars waanzin, maar ik denk wel dat fictie-overload hun mentale firewall danig heeft verminderd waardoor ze nieuwe en vreemde ideeën opnemen als een spons.
 
Op dit laatste punt zullen we het waarschijnlijk niet snel eens worden, maar het is ook moeilijk uit te testen. Mensen die weinig aan moderne fictie zijn blootgesteld bevinden zich over het algemeen buiten de industriële gebieden en dus in volledig andere situaties. En oorzaak-gevolg uit elkaar houden is ook een probleem.

Dit artikel is trouwens ook echt prachtig. Het geeft een even sterke verklaring waarom mensen de wetenschap aan de kant schuiven ten gunste van zulke onzin als 'vaccinaties veroorzaken autisme'.

Bio-Logic schreef: Nu neem ik dergelijke opsommingen met een snuf zout, maar inderdaad zijn er (voor zover ik weet) geen mensen die denken dat televisie shows als 'charmed' of 'bewitched' op echte gebeurtenissen zijn gebaseerd. En dit soort shows hebben inderdaad weinig van deze voorwaarden. Daarentegen zag ik aardig wat mensen die dachten dat de serie 'stargate' echt gebeurd was. En jawel, deze show hint er zelf naar dat het op echte gebeurtenissen is gebaseerd. 

 
Een serie als stargate is ook wel heel goed voer voor complotdenkers, zeker gezien de serie erop hint dat het een bestaand complot is. Wat iemand ertoe brengt het daadwerkelijk te geloven is natuurlijk een andere kwestie. 
 
Je zou dan denken dat meespeelt of iets plausibel is, maar dat lijkt ook niet altijd het geval - mensen die nog steeds geloven dat de aarde plat is en dat zelfs trachten te bewijzen en dergelijke. Ik weet niet of daar een of ander fictioneel werk aan ten grondslag ligt of dat het gewoon voortzetting van het oude idee is. 

De platte aarde theorie kan het beste worden gezien als een extensie van religie. Veel volgers ervan geloven er alleen maar in omdat ze denken dat hun religie dit van ze verlangt. Als ze al eenmaal accepteren dat hun heilige tekst klopt, dan hebben ze weinig keus om (de door hun geaccepteerde) extensies ook te gaan geloven. Hetzelfde geldt voor creationisme. Er zullen vast ook gelovers in een platte aarde zijn die geen specifieke religie volgen, ik weet ook niet waar hun geloof op gebaseerd is.. misschien omdat het een onderdeel van sommige complotten is.
 
Maar een deel van de alternatievelingen/complotters heeft ongetwijfeld een echte psychische of neurologische stoornis. Die zijn niet alleen maar op een dwaalpad, maar bijvoorbeeld schizofreen. Schizofrenen hebben nauwelijks nog een herkenbare gedachtengang achter hun waanbeelden en lijden vaak aan hallucinaties. Zo heb ik nog wel een paar complotters zien beweren dat ze met hun eigen ogen zagen hoe mensen op straat zaten te shapeshiften naar hagediswezens. Dat klinkt meer als een hallucinatie dan verbeelding. Een paar geven ze zelfs toe dat ze ook lijden aan hallucinaties, maar ze zijn er zeker van het dit keer niet het geval was! En sommige van die lui beweren simpelweg de waarheid te hebben gedroomd.
 
Zodra mensen hallucinaties/dromen als bewijs gaan aanmerken dan houdt het natuurlijk op, daar gaat geen enkel argument tegenop boksen.