Oud-Egyptische drugs
In een tweede-eeuwse Egyptische mok, vormgegeven als het hoofd van de god Bes, hebben onderzoekers sporen van hallucinogene stoffen aangetroffen. Dit opmerkelijke onderzoek biedt nieuw inzicht in de rituelen rondom de verering van Bes in het oude Egypte.
Een samenwerking tussen Amerikaanse en Italiaanse scheikundigen en archeologen bracht met geavanceerde technieken de chemische samenstelling van de mokinhoud in kaart. De resultaten, gepubliceerd in Scientific Reports, tonen aan dat sommige ingrediënten hallucinogene effecten hebben. Daarnaast werden sporen van menselijke lichaamsvloeistoffen gevonden, wat extra aanwijzingen geeft over het gebruik van de mok bij rituele praktijken.
Een god voor bescherming en vruchtbaarheid
Bes, een dwergachtige godheid die werd geassocieerd met bescherming, vruchtbaarheid en genezing, werd eeuwenlang vereerd door de oude Egyptenaren. Vazen en mokken in de vorm van zijn hoofd zijn door archeologen teruggevonden, maar hun exacte functie bleef tot nu toe grotendeels onbekend.
Door middel van technieken zoals massaspectrometrie, chromatografie en PCR-analyse onderzochten de wetenschappers de organische resten in de mok. Ze identificeerden meerdere planten met hallucinogene eigenschappen, waaronder de Syrische wijnruit (Peganum harmala), bekend om zijn geestverruimende werking en het vermogen om visioenen op te roepen. Deze plant speelde bovendien een rol bij het opwekken van bevallingen of abortussen.
Ook werden sporen van de blauwe waterlelie (Nymphaea caerulea) ontdekt, een plant die in het oude Egypte bekend stond om haar bedwelmende en medicinale effecten. Daarnaast troffen de onderzoekers resten aan van planten uit het geslacht Cleome. Hoewel de exacte soort niet kon worden vastgesteld, zijn sommige Cleome-planten vandaag de dag nog in gebruik in traditionele geneeswijzen.
![](https://sciencetalk.nl/wp-content/uploads/2024/12/besmok-afbeelding-1.png)
Alcohol, honing en menselijke eiwitten
De mok bevatte bovendien alcoholresten, waarschijnlijk afkomstig van gefermenteerde druivenschillen. Historici wijzen erop dat de verering van Bes vaak gepaard ging met alcoholconsumptie, wat wijst op een combinatie van geestverruimende stoffen en ritueel gebruik.
Naast alcohol werden er ook ingrediënten aangetroffen zoals honing, zoethout, sesamzaad, tarwe en pijnboompitten, die vermoedelijk werden toegevoegd om de smaak van het mengsel te verbeteren. Opmerkelijk was de aanwezigheid van menselijke eiwitten, afkomstig uit lichaamsvloeistoffen zoals moedermelk, bloed en slijm uit de mond of vagina. Deze vondst suggereert dat het brouwsel mogelijk een speciale betekenis had voor vrouwen, bijvoorbeeld in relatie tot zwangerschap of bevalling.
Rituelen in de Beskamers
Op basis van de gevonden ingrediënten suggereren de onderzoekers dat de mok mogelijk gebruikt werd tijdens rituelen in de zogenoemde Beskamers, vier heilige ruimtes in de necropolis van Saqqara. Hier zouden priesters mensen in trance hebben gebracht door hen het hallucinogene mengsel toe te dienen. Historicus Branko van Oppen van het Tampa Museum of Art, waar de mok nu wordt bewaard, benadrukt dat de geestverruimende middelen waarschijnlijk werden ingezet om visioenen op te roepen en vragen rondom vruchtbaarheid of gezondheid te beantwoorden.
Toch blijft er onzekerheid bestaan. Er zijn geen Besmokken teruggevonden in de Beskamers zelf, en de exacte herkomst van de onderzochte mok is onbekend. De mok maakte jarenlang deel uit van een privécollectie en werd in de jaren tachtig geschonken aan het Tampa Museum, zonder gedocumenteerde informatie over de vindplaats.
Volgens archeoloog Ada Nifosi van de Universiteit van Kent is het denkbaar dat de mok gebruikt werd tijdens rituelen in tempels, bij mensen thuis of tijdens publieke feesten ter ere van Bes. “Zonder kennis van de archeologische context blijft het gissen waarom en hoe dit specifieke brouwsel werd gebruikt,” aldus Nifosi. Toch biedt dit onderzoek een waardevol nieuw perspectief op de rituele cultuur rondom Bes en het gebruik van geestverruimende stoffen in het oude Egypte.
Bronmateriaal: Nature