Het fenomeen ‘choken’

Iedereen kent het gevoel wel: je staat op het punt om iets belangrijks te doen, de druk stijgt, en dan gebeurt het – je faalt op een moment dat het er echt toe doet. Dit fenomeen, ook wel bekend als ‘choken’, komt vaak voor in situaties met hoge inzet. Denk aan een topsporter die tijdens een cruciaal moment een simpele fout maakt, of een muzikant die op het podium plots zijn ritme verliest. Wat minder bekend is, is dat deze prestatieproblemen niet alleen voorkomen bij mensen. Onderzoek met apen laat zien dat het onder druk bezwijken van prestaties te maken heeft met een specifieke verandering in de hersenactiviteit, met name in de neuronen die bewegingen voorbereiden.

Volgens neurowetenschapper Steven Chase van de Carnegie Mellon Universiteit in Pittsburgh, Pennsylvania, is dit fenomeen wijdverspreid. Geïntrigeerd door dit fenomeen besloot Chase met zijn collega’s te onderzoeken wat er precies in de hersenen gebeurt waardoor prestaties soms onverwacht kelderen. Hun bevindingen publiceerden ze op 12 september in het gerenommeerde tijdschrift Neuron.

“We zien het overal. In sport, bij atleten, maar ook bij mensen in alledaagse situaties.”

Steven Chase, Carnegie Mellon University

Het verraderlijke aan choken onder druk is dat het niet alleen iets is waar mensen mee worstelen. Apen blijken, net als wij, onder te presteren wanneer de inzet hoog is. Een tennisser die een eenvoudige winnende slag mist, vertoont dus hetzelfde soort gedragsafwijking als een aap die bij een grote beloning plots minder nauwkeurig een taak uitvoert.

Het opzetten van het experiment: De ‘jackpot’

Om dit fenomeen beter te bestuderen, ontwierp het team een speciaal experiment met resusapen. De apen werden getraind om een computertaak uit te voeren waarbij ze een cursor snel en nauwkeurig over een doelwit moesten bewegen. Na succesvolle pogingen kregen de apen een beloning, variërend in grootte. Soms kregen ze een kleine beloning, andere keren een middelgrote of grote, maar in zeldzame gevallen stond er een ‘jackpot’ op het spel: een uitzonderlijk grote beloning die de druk aanzienlijk verhoogde.

Het team registreerde de hersenactiviteit van de apen met behulp van een chip die was geïmplanteerd in de motorische cortex, een gebied in de hersenen dat bewegingen aanstuurt. Dit stelde hen in staat om te zien hoe de hersenen van de apen reageerden op verschillende beloningsscenario’s.

Wat ze ontdekten, was opvallend. In situaties waarin de jackpot lonkte, zagen ze dat de activiteit van de neuronen die betrokken zijn bij motorische voorbereiding afnam. Motorische voorbereiding is een cruciaal proces waarbij het brein berekeningen maakt over hoe een beweging moet worden uitgevoerd, vergelijkbaar met hoe je je richt voordat je een pijl loslaat. De afname in deze activiteit suggereerde dat de hersenen minder goed voorbereid waren op de taak, waardoor de apen slechter presteerden.

Niet-lineaire prestaties en de neurale-biashypothese

Dit onderzoek onthulde een belangrijk inzicht: prestatie en beloning staan niet altijd in een rechte lijn met elkaar. Zoals gedragsneurowetenschapper Bita Moghaddam van de Oregon Health & Science University uitlegde, betekent dit dat “meer beloning niet automatisch leidt tot betere prestaties.” Naarmate de beloning stijgt, bereikt de hersenactiviteit een punt van piekvoorbereidheid, maar bij extreem hoge beloningen zoals een jackpot, begint deze activiteit juist weer af te nemen. Dit leidt tot slechtere prestaties en suggereert dat de hersenen hun ‘sweet spot‘ voor optimale prestaties kwijtraken.

De onderzoekers noemen dit de ‘neurale-biashypothese’. Volgens deze hypothese komt het erop neer dat onze hersenen bij toenemende druk en beloning niet langer efficiënt functioneren, wat verklaart waarom zelfs topsporters of getrainde apen kunnen falen op de momenten dat het er echt toe doet.

Hoe kunnen we choken voorkomen?

Het onderzoeksteam is nu nieuwsgierig of het mogelijk is om choken onder druk te vermijden. Chase vraagt zich af of feedback over hersenactiviteit mensen zou kunnen helpen hun prestaties te verbeteren door hen te laten zien wanneer hun hersenen uit balans raken.

“Als we mensen in realtime feedback kunnen geven over wat er in hun hersenen gebeurt, zouden we hen dan kunnen helpen beter te presteren in stressvolle situaties?”

Steven Chase, Carnegie Mellon University

Hoewel de experimenten met apen veel inzichten hebben opgeleverd, is er nog een lange weg te gaan voordat we deze bevindingen kunnen vertalen naar concrete oplossingen voor mensen. Verdere studies moeten uitwijzen of soortgelijke patronen ook in het menselijk brein te vinden zijn en hoe we mogelijk deze prestatiedip kunnen voorkomen.

Bronmateriaal: Nature.com