Hoe werden kerken gefinancierd?

[MJU]

Wat me enorm opvalt in onze contreien is dat elk (klein) dorpje wel minstens een (katholieke?) kerk heeft.

Die gebouwen moeten enorm wat geld gekost hebben om te bouwen.
Hoe financierde ze die? Van waar kwam het geld om die kosten te betalen?

In sommige dorpen sta je naast een kerk en zie je iets verder al een tweede.
Waarom werden er zo veel kerken gebouwd?

[tempelier]

Er bestaat een Kerkelijke Belasting die je moet betalen als je dopeling bent.

Dat wordt (bij mijn weten) al zeker een halve eeuw niet meer gepraktiseerd.

PS.
In West Duisland ging dat vroeger via de wereldlijke belasting.

[WillemB]

Het is tegenwoordig vrijwillig 1% van je netto inkomen, en daar naast zijn er schenkingen
en het Vaticaan heeft enorme bezittingen opgebouwd in de loop der eeuwen.

[Rik Speybrouck]

er werden in de middeleeuwen altijd wel rijke sponsors gevonden die dachten dat op die manier in hemel zouden geraken. En eens ze er stonden waren die kerken pure commerciele ondernemingen voor de kerk die geld moesten opbrengen, hoe meer hoe liever.

[markos]

En natuurlijk de collectestok die rond gaat na de dienst, zo doet iedereen nog een duit in het zakje.

[MJU]

Ik wil bovenstaande best geloven (dan geloof ik toch iets)

Maar hoeveel zou zo een doorsnee kerk in huidige tijden kosten?
Ik denk dat je daar met een miljoen of drie niet mee toekomt?

Ik kan me ook niet echt voorstellen dat elk dorp wel een rijke donateur had die zomaar de helft van een kerk kon doneren?
Of toch?

Vroeger was het in Belgie inderdaad dat eens je gedoopt was, er een deel van de donaties voor erediensten naar die kerk gingen. Maar volgens mij is dat niet meer zo?
Of toch?

[WillemB]

De meeste die er nu staan zijn allemaal ouder dan 50 jaar, toen was de situatie anders,

Nu staan veel kerken te koop. het onderhoud is veel te duur geworden.

Nieuw bouw ziet er veel soberder uit.

[OOOVincentOOO]

Het volgende uit zelfstudie, artikelen en eigen observaties. Zoals ik waarneem en bestudeerd heb zijn veel kerken in tussen: 1800 en 1900 gebouwd. Net zoals in de velen oude dorps kernen rondom Maastricht waar ik woon.

In context: in deze tijd toen waren er natuurlijk geen auto's en gesteende straten alleen op hoofdwegen. Toen bestond ook geen loonbelasting, WOA, pensioen, WW, zorgpremie bijvoorbeeld [Wiki].

Betreffende de katholieke geschiedenis is een mooi artikel hier te vinden: RU. Een kernpunt hier is volgens mij de oprichting: Bataafse Republiek, Katholicisme en herleving 1795 -1890.

Hier op verder zoekend in deze periode is het begrip: Waterstaatskerk [Wiki].

Waterstaatskerk is de benaming voor Nederlandse kerkgebouwen die tussen 1824 en 1875 onder toezicht (en soms ook naar ontwerp) van ingenieurs van Rijkswaterstaat werden gebouwd, veelal met financiële steun van de landelijke overheid. Men stuit regelmatig op het misverstand dat dit gebeurde in opdracht van 'de minister van Waterstaat', maar pas in 1877 werd een afzonderlijk ministerie van Waterstaat opgericht; waterstaat viel tot dan toe onder het Ministerie van Binnenlandse Zaken.

Koning Lodewijk Napoleon heeft vervolgens nog tussen 1806 en 1810 incidenteel een enkele kerk aan de katholieken gerestitueerd, waarbij de verliezende protestanten rijkssubsidie kregen om een eigen (meestal veel kleinere) nieuwe kerk te bouwen, en de katholieken om de (vaak vervallen) teruggekregen kerk te herstellen. Koning Willem I zette dit subsidiebeleid na 1813 op grotere schaal voort. Toen bleek dat de behoefte aan subsidie voor kerkbouw met name in katholieke kring veel groter was dan gedacht, en dat de beschikbare fondsen ontoereikend waren, werd in 1819 een poging gedaan om tot een structurele aanpak te komen om het gebrek aan deugdelijke kerken in een keer uit de wereld te helpen. De daarop gelaste algemene landelijke inventarisatie, waarbij systematisch plaats na plaats de nood geïnventariseerd had moeten worden, liep echter wegens gebrek aan mankracht op een mislukking uit.

Mijn visie:
Als ik mij probeer te verplaatsen in deze tijd is het bouwen van een kerk ook een maatschappelijk doel. Zoals hoog opgeleiden als ingenieurs en architecten welke wetenschap ook bevorderde. Denk aan Pierre Cuypers ontwerper van onder andere het centraal station in Amsterdam [Wiki]. De stenen werden ook in veldovens gebakken welke werkgelegenheid bood [Wiki]. Ambachtslieden voor: glas in lood, timmermannen en houdsnijders en kerkkunst (zoals mijn opa).

Zoals ik begrijp circuleerde het geld en kapitaal rond, en bood velen mogelijkheden. Het nieuwe verse geld werd verdiend met in- en export door buitenlandse handel in de grote steden.

Volgens mij dient men zich te realiseren dat vele gewoonheden van tegenwoordig: sociale hulp, psycholoog, onderwijs, zorgstelsel, wet/advocaten, bank/geld en regelgeving en enzovoort veel is terug te herleiden tot geloof als bakermat. In tegenstelling tot zuidelijke landen hebben de noordelijke landen in Europa minder luxe gekend in de geschiedenis. Door bijvoorbeeld: winters het altijd moeilijker gehad in voedsel productie door je jaartijden.

Om iets van richting, hoop en kwaliteit van leven speelde destijds geloof een centrale rol. Jammer genoeg valt dat bij veel mensen tegenwoordig als vies cliché.

Bijna ieder mens is tegenwoordig trots op zijn eigen: normen en waarden. Maar er bestaat ook iets als het collectieve gevoel voor normen en waarden. De moderne mens vanaf pak en beet 1950 probeert dan via dialoog tot een gemiddelde standaard van: normen en waarden te komen.

Denk aan uitspraken als: "de Nederlandse identiteit gaat verloren" wat dit ook moge betekenen, het huidige bestaat pas sinds: 1830-1848, los van nu België [Wiki]. De toekomst zal leren hoe het bottom-up middelen van normen en waarden uitpakt. Een gemeenschappelijk doel werkt vaak al verbindend zelfs voor de tegenwerkers.

[OOOVincentOOO]

Voorbeeld financiering van andere latere kerken in de buurt Maastricht:

De huidige kerk van Amby is gebouwd vanaf 1866 naar een ontwerp van de van oorsprong Duitse architect Carl Weber. Belangrijkste weldoenster was mevrouw Schoenmaeckers-de Rosen, woonachtig op de Withuishof. Zij kreeg in ruil voor haar giften een privé-bidplaats in de kerk en een familiegrafkelder.

[Wiki]

In het begin van de 20e eeuw nam het aantal inwoners van Heer sterk toe (in 1900 ca 3800) en ontstond er behoefte aan een grotere kerk. Pastoor J.M.A. de Wever kreeg de taak om een nieuwe kerk te bouwen. Als architect werd Caspar Franssen uit Roermond aangezocht. Aannemer J. Schenk uit Maastricht werd bereid gevonden de kerk voor 60.000 gulden te bouwen. Van dat bedrag nam de gemeente Heer 15.000 gulden en een hoeveelheid mergelblokken en metselzand voor haar rekening.[3] Op 13 september 1903 werd de eerste steen gelegd en op 16 april 1905 kon de kerk feestelijk worden ingewijd. De oude kerk van Soiron werd daarna voor verschillende doeleinden gebruikt; vanaf 1917 als school en patronaatsgebouw.

[Wiki]

[tempelier]

Ik wil bovenstaande best geloven (dan geloof ik toch iets)

Maar hoeveel zou zo een doorsnee kerk in huidige tijden kosten?
Ik denk dat je daar met een miljoen of drie niet mee toekomt?

Ik kan me ook niet echt voorstellen dat elk dorp wel een rijke donateur had die zomaar de helft van een kerk kon doneren?
Of toch?

Vroeger was het in Belgie inderdaad dat eens je gedoopt was, er een deel van de donaties voor erediensten naar die kerk gingen. Maar volgens mij is dat niet meer zo?
Of toch?

Vroeger werd er aan de grote Kerken zoals de Dom van Keulen vele eeuwen gebouwd,
Sommigen kwamen nooit af, kijk naar die in Straatsburg.

In kleine stadjes zal het ook wel zo gegaan zijn en vaak zullen de leden wel af en toe hebben meegebouwd.

[OOOVincentOOO]

Indien mensen geinteresseerd zijn kijk en zoek voorbeelden in jouw omgeving. Op Wikipedia is soms veel te vinden over parochie kerken en hun geschiedenis. Voor veel steden (oud dorpen) is weinig jammergenoeg weinig informatie. Veel parochie's zijn verdwenen en mensen die hun geschiedenis archieveren worden ook steeds minder.

Maar als ik zoek in omgeving Maastricht is veel te vinden. Ook de volgende website geeft compacte informatie maar niet helemaal volledig: https://www.kerkgebouwen-in-limburg.nl/

Voorbeeld financiering (bier) ca: 1600-1700:

In 1613 bleek de toestand van de kerk zeer slecht. In de aantekeningen van de toenmalige pastoor Egidius Rutten wordt melding gemaakt van herstelwerkzaamheden, onder andere aan het dak en de entree. In de kerkrekening komt een uitgavepost voor van 3 gulden en 10 stuivers, bedoeld voor bier voor degenen die stenen hadden gehaald voor de kerk. Op 28 februari 1662 woedde er een hevige storm waardoor de toren dreigde om te vallen. Bij het herstel van de toren werd het 213 pond wegende kruis opnieuw vastgezet en kreeg de koperen torenhaan een nieuwe staart. Ook bij die gelegenheid ontvingen de werklieden als beloning slechts bier. In 1705 werd het kerkportaal hersteld.

[Wiki]

Voorbeeld financiering laat 1800:

In 1893 stond het oude kerkgebouw op instorten en op 16 april werd besloten een nieuwe kerk te bouwen. Financiële steun kreeg men van vele kanten. Niet alleen vanuit Wolder en Maastricht, maar tot in Amsterdam, Roosendaal en Antwerpen toe. Ook nu liet de Wolderse bevolking weten dat ze er was en eenieder droeg bij, naar eigen vermogen.[1]

[Wiki]

Voorbeeld dubieuze financiering in natura 1930 (Mussolini!):
Hier wil ik toevoegen dat er geen internet was. De afstand: Nederland naar Italie was groot. Objectieve berichtgeving omtrend politieke situaties was moeilijk. In een tijd van depressie. Door opvolgende pastoor herstel en terugdraaien nare nasmaak door Italiaanse geschiedenis. Maar goed dat deze informatie goed/slecht gedocumenteerd is.

De kerk werd in de jaren 1936-'38 gebouwd naar plannen van A. Swinkels en E. Schoenmaekers. Op 21 februari 1938 werd het contract getekend met aannemer van Kan tot het bouwen van de toren. De aannemingssom bedroeg fl. 14850,00. Vier maanden later prijkten reeds kruis en haan boven de nieuwe jonge parochie. Beide waren ontworpen door dhr. Richard Bogman naar ontwerp van architect Schoenmaekers. (Bron: pariculier archief).

De Limburger van 20 december 2012 verhaalt, naar aanleiding van het boek Van Scharn tot Scharn van Jos Notermans, geschreven naar aanleidng van het 75-jarig bestaan van de parochie, onder andere het volgende: Pastoor Janssen zag in de crisisjaren van 1930-1940 dat er weinig geld zou zijn voor decoratie van zijn nieuwe kerk. Daarom schreef hij een brief aan Benito Mussolini, waarin hij hem verzocht om marmer te leveren voor de nieuwe kerk, die immers aan een Italiaanse heilige was gewijd. Mussolini schonk inderdaad een lading kostbaar marmer ter geschatte waarde van toen 40.000 gulden. Als dank wapperde een tijdje de Italiaanse vlag op de kerk.

[Kerkgebouwen Limburg]

Bijzonder is de wijze waarop Janssen aan marmer voor de aankleding van de kerk van Scharn wist te komen. Nog voor de aanbesteding van de kerk had Janssen een brief geschreven aan paus Pius XI, waarin hij hem verzocht om een relikwie van de patroonheilige Antonius van Padua en een partij marmer voor de kerk. Het eerste kreeg hij wel, het laatste niet, waarna Janssen zich wendde tot de Italiaanse dictator Benito Mussolini. Hij hoopte dat Mussolini zou bezwijken voor het argument dat de kerk aan een Italiaanse heilige was gewijd.
...
Mussolini zegde inderdaad eind 1937 een lading kostbaar marmer ter waarde van 40.000 gulden toe, 14000 kilo groen cipollino apuana marmer, dat Janssen zelf in Carrara mocht uitzoeken en dat in de zomer van 1939 per schip vanuit Livorno via Amsterdam in Maastricht arriveerde. Als dank wapperde daarna enige tijd een Italiaanse vlag op de kerk. Janssen kleedde de kerk aan als een Italiaanse volkskerk met een veelheid van schilderijen, beelden, kroonluchters en altaren. Boven het koor hing zelfs een enorme rozenkrans met lampjes. Onder zijn opvolger pastoor Systermans werd het meeste vanaf 1958 weer verwijderd.[2][3] In 1966 werden een aantal objecten in de kerk ingeschreven in het rijksmonumentenregister.

[Wiki]

[MJU]

Hey bedankt voor de prima antwoorden!

Lijkt dus echt dat kerken vroeger de functie van bijeenkomstplaatsen/gemeenschapsplaatsen/psychologische steunplekken enz hadden.
Ook merk ik dat de overheid er een grote hand in had.

Blijkbaar kwam niet zo veel geld van de Rome zelf?

Had niet de reflex om zelf te gaan zoeken over de geschiedenis van bepaalde kerken om te zien hoe die gefinancierd werden.

Hier iets verder staat een kerkje dat gebouwd is in 1436. Weinig info op het eerste zicht maar staat wel op grondgebied van wat vroeger een adellijke familie was, dus die financiering zal wel duidelijk zijn.

Bedankt allemaal!

[shimmy]

Iets meer vroeger, bijvoorbeeld tussen 1000 en 1500, waren er hele gebieden waar de kerk gewoon over regeerde en zelf de partij was die de belastingen inde. Bekend voorbeeld het Sticht Utrecht, was zo groot als de provincie nu en de bisschop was de baas. Aan hem dus of er geïnvesteerd werd in stadsmuur of in kerk. Sporen zijn er nog overal, en niet alleen in de kerk. Stichtseweg, Stichtsebos, zelfs een in de hoogste klasse spelende hockeyclub (SCHC) noemt zichzelf niet koninklijk maar de Stichtse.

[OOOVincentOOO]

Deze documentaire geeft de ambacht aan zoals rond 1800-1900 denk ik. Dit voorbeeld is over veldbrandstenen volgens mij ook van toepassing op de vele kerken uit deze periode.

Mooi te bedenken dat iedere regio waarschijnlijk hun eigen kleine variaties had. Mooi studie materiaal voor een werkstuk denk ik!

Sluit deels aan bij het thema, maar dit is hoe onze nabije voorouders een groot deel van onze huidige welvaart letterlijk hebben gebouwd. Zonder CAD en simulaties!

[Nesciyolo]

Het volgende uit zelfstudie, artikelen en eigen observaties. Zoals ik waarneem en bestudeerd heb zijn veel kerken in tussen: 1800 en 1900 gebouwd.

Er zijn in die tijd inderdaad veel waterstaatskerken gebouwd. De achtergrond lag niet alleen in de Bataafse Republiek maar ook in het latere koninkrijk. Toen katholieken gelijkberechtigd werden ontstonden er conflicten over wie recht had op de kerk. De overheid loste dat op door gesubsidieerd kerken te laten bouwen. Een van de partijen kreeg de bestaande kerk en de andere kreeg een nieuwe.
Daarnaast zijn er in de protestantse kerken ook grote scheuringen geweest zodat er nog meer nieuwe kerken gewenst werden. Vaak werden die kerken door de eigen kerkleden gefinancierd.

De overheid heeft lang niet altijd geholpen met de financiering van kerken. Soms werden kerken in de middeleeuwen gezien als prestigeprojecten van rijke steden en droeg het stadsbestuur bij aan de financiering. Torens waren nogal eens deel van de verdedigingswerken van de stad en hoorden eigenlijk niet bij de kerk. Stadswachten hielden de wacht op de toren en de kerkelijke autoriteiten hadden daar vaak niets over te zeggen. Ook bijzondere luxes, zoals een carillon, werden nogal eens door de stad betaald.

Kerken konden bijvoorbeeld door gildes worden gefinancierd. Ik ben eens in de OLV kerk in Antwerpen geweest en voor zover ik mij herinner hadden verschillende gildes uit die stad daar altaren. Het was geen pure goedheid die mensen ertoe dreef om mee te betalen aan een kerk. Een kerk was een statussymbool dat de macht en rijkdom van de financiers toonde. Het financieren van altaren en priesters hield in dat de priesters aan de altaren moesten bidden voor de financiers, zodat die minder lang in het vagevuur hoefden te blijven.

In dorpen was er doorgaans een grondbezitter die de kerk liet bouwen. Landheren waren vaak militairen die in oorlogen misschien mensen gedood of mishandeld hadden. Om vergeving te krijgen lieten ze een kerk bouwen om daar priesters voor hun zielenheil te laten bidden. De familie van de landheer werd doorgaans in de kerk begraven. Een dorpskerk was dus tegelijk grafmonument, plaats van voorbede en offers voor landheren en anderen die meebetaalden en samenkomstplaats van de gemeenschap.

Zo'n kerk werd nogal eens gezien als persoonlijk of familie-eigendom van de landheer. Die bepaalde ook wie als priester werd uitgenodigd en hoe er gepreekt werd.
Bijvoorbeeld in het plaatsje Heenvliet op de zuidhollandse eilanden was er al voor de 80-jarige oorlog een consistente protestantse prediking. Onder anderen Angelus Merula, bijgenaamd "de ketterse pastoor", preekte daar totdat hij door de kerkelijke inquisitie in de persoon van de latere bisschop Franciscus Sonnius werd "betrapt" en vervolgd.

In de buurt van Heenvliet waren er andere kerken die juist een loyaal katholieke lijn volgden.