de tussen-s

[jebevers]

Spelling volgt regels. Van tijd tot tijd worden de regels aangepast, maar er wordt steeds gezocht naar logica. Ik vind dat een goede zaak.

Als besloten wordt om een bepaalde regel te volgen, zijn er altijd wel een paar uitzonderingen daarop te noemen. Maar ook die volgen een verklaarbare logica. Ik ben daar altijd erg tevreden mee. Hoe de spelling ook verandert.

Maar er is één regel waar ik tegenaan loop en maar geen vrede mee heb. De tussen-s

Wanneer gebruik je de tussen-s? Het groene boekje, toch de leidraad van de Nederlandse Spelling bij probleemgevallen, zegt min of meer: wanneer de meeste mensen een s uitspreken. En zo is dit de enige spellingsregel die zich direct baseert op de uitspraak van de meerderheid.

En in mijn beleving is dat ronduit fout.

stationsstraat -> want stationsplein

maar waarom stationsplein -> als ook schoolplein

beheermaatregel en beheersmaatregel mag allebei

maar een maatregel waarmee iets te beheren valt is iets anders dan een maatregel om iets te kunnen beheersen.

Ik vermoed dat de tussen-s oorspronkelijk wél een gefundeerde regel kende. Waarschijnlijk werd dan gelet op de genitief. Maar het fijne weet ik daar niet van. Wel denk ik vaak aan het Duits om te horen of een woord mannelijk, vrouwelijk of onzijdig is. De tweede naamval (dat bedoel ik met die genitief) is van+... en op de puntjes staat dan dat woord. Bij mannelijk en onzijdig krijgt dit woord een s extra, vrouwelijke woorden niet en meervoud ook niet. Vandaar stationsplein en schoolplein. Denk ik.

Maar hoe dat zit met werkwoorden, daar ben ik nog niet uit.

Wie kan mij verder helpen met het zoeken naar de exacte achterliggende reden van de regels voor de tussen-s?

[friendy-wendy]

Een tijdje geleden had ik met iemand dezelfde 'discussie'...

...en beide waren we, net als jij, behoorlijk ontevreden over de regel: "als de meeste mensen hem uitspreken schrijf je hem"... [rr]

Ook wij besloten toen eens uit te zoeken waar die tussen-s nu eigenlijk vandaan komt, en welke regels daar (ooit) aan verbonden zaten...

Echter is daar, wat mij betreft, nooit meer wat van gekomen...

Na het lezen van deze topic lijkt het me dan ook een goed moment die zoektocht voort te zetten.

Ik houd u op de hoogte

[jebevers]

En? Al wat wijzer geworden?

[TD]

Zie onder andere hier en hier.

[jebevers]

Beste TD, dat is helemaal niet het antwoord op mijn vraag. Een spellingregel die uitgaat van het feit of het meerendeel der mensen iets op een bepaalde manier uitspreekt, is geen gegronde regel. Daar moet een diepere betere regel aan ten grondslag liggen die we wellicht in de loop der tijd zijn kwijtgeraakt. Ik ben benieuwd welke dat is.

Maar dat mijn vrienden iets mét 's' uitspreken, betekent in mijn idee nog niet dat het dus goed is. Blijf kritisch! is mijn idee hierin. Ik streef zelf naar zo min mogelijk gebruik van de tussen-s. Ik hoop dat iemand inhoudelijk nieuws over deze regel heeft.

[TD]

Sorry jebevers als die links geen afdoend antwoord vormen op je vraag, maar misschien zijn ze voor de lezer wel nuttig.

[jebevers]

Och, natuurlijk. Daarvoor ben je ook moderator, nietwaar? Om discussies mee te verduidelijken of bij te sturen. Goeie bijdrage inderdaad. Hopelijk begrijpt iemand mijn vraag waar ik mee zit nu nog beter.

Wat is eigenlijk de achterliggende afspraak voor het gebruik van de tussen-s die wel op gefundeerde regels is terug te voeren?

[thermo1945]

Wie kan mij verder helpen met het zoeken naar de exacte achterliggende reden van de regels voor de tussen-s?

Geluidssnelheid en lichtsnelheid. Volstrekt onlogisch.

[Stephaan]

Als de regel gevonden is zal ik aan de hand daarvan ook kunnen bepalen welk van de twee woorden waternood en watersnood nu eigenlijk te veel en welk te weinig water betekent ?

[Klintersaas]

Wie kan mij verder helpen met het zoeken naar de exacte achterliggende reden van de regels voor de tussen-s?

Er zijn verschillende spellingsregels die betrekking hebben op de tussen-s en die zijn niet allemaal onduidelijk. De twee hoofdregels zijn de volgende:

regel 10.A

Als we een extra /s/ horen tussen twee delen van een samenstelling* of voor een achtervoegsel*, dan schrijven we die ook.

regel 10.B

We schrijven een extra s in een samenstelling waarvan het rechterdeel met een sisklank begint, als de aanwezigheid van de tussenklank /s/ blijkt uit een vergelijkbaar geval waarbij het rechterdeel niet met een sisklank begint.

Wat betreft

Geluidssnelheid en lichtsnelheid. Volstrekt onlogisch.

Inderdaad, maar dat was al duidelijk.

Als de regel gevonden is zal ik aan de hand daarvan ook kunnen bepalen welk van de twee woorden waternood en watersnood nu eigenlijk te veel en welk te weinig water betekent ?

waternood: gebrek aan water

watersnood: overstroming

Aan de spelling kun je echter niet afleiden wat de betekenis van het woord is, net zoals je uit de spelling van ten slotte en tenslotte niet kunt afleiden welke constructie "tot slot" betekent en welke "per slot van rekening". Zoiets moet je leren.

[ypsilon]

Geluidssnelheid en lichtsnelheid. Volstrekt onlogisch.

Het klopt wel met mijn taalgevoel, en lijkt me ook consequent met de door Klintersaas aangehaalde regels. Ik zeg namelijk ook geluidsmuur en lichtstraal.

Voorbeelden zijn dan:

adventsstuk want advents- of kerststuk

meisjesstemmen want meisjes- en vrouwenstemmen

...

Ik vind dit eigenlijk geen goede voorbeelden. Met de splitsing zegt het mij nog niet zo veel, ik zou immers ook denken dat het "adventkrans" is (wat niet klopt). Het meervoud bij meisjesstemmen leidt af, ik vind het handiger om gewoon te vergelijken met bv. meisjesfiets.

Aan de spelling kun je echter niet afleiden wat de betekenis van het woord is, net zoals je uit de spelling van ten slotte en tenslotte niet kunt afleiden welke constructie "tot slot" betekent en welke "per slot van rekening". Zoiets moet je leren.

Mee eens.

[Klintersaas]

Ik vind dit eigenlijk geen goede voorbeelden.

Dat vind ik ook, maar dat zijn enkele van de voorbeelden die in het Groene Boekje van 1995 stonden. De anderen waren:

liefdesscène want liefdes- en sterfscène

rijkeluiszoontje want rijkeluiskind of -zoontje