Interactie tussen formele en informele solidariteit

[ferry]

Edit Veertje: Onderstaande eerste drie berichten zijn afgesplitst uit de topic:

Nou, waar wel eens voor gevreesd wordt is dat een toenemend aantal vrijgezellen betekent dat individualisering plaatsvindt en dat daardoor de samenleving uit elkaar valt. Uit ons onderzoek blijkt dat niet het geval te zijn overigens.

Hierbij het (nog te verschijnen) persbericht....

Solidariteit houdt stand ondanks individualisering en globalisering

Boekpresentatie “Voor elkaar of uit elkaar? Individualisering, globalisering en solidariteit”

Individualisering en globalisering betekenen niet het einde van de solidariteit en de verzorgingsstaat. De samenleving valt niet uit elkaar. Wel doen zich verschuivingen voor in de aard van de solidariteit waardoor aanpassingen in de verzorgingsstaat wenselijk zijn.

Dat concluderen Paul de Beer en Ferry Koster, verbonden aan het Henri Polak Instituut (HPI) en het Amsterdams Instituut voor ArbeidsStudies (AIAS) op basis van een grootschalig onderzoek waarvan zij verslag doen in het boek ‘Voor elkaar of uit elkaar? Individualisering, globalisering en de verzorgingsstaat’ dat wordt uitgebracht door Uitgeverij Aksant. Op 4 oktober overhandigen de auteurs het eerste exemplaar aan Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Piet Hein Donner. Tijdens dit symposium laten Ruud Koopmans (Vrije Universiteit), Evelien Tonkens (Universiteit van Amsterdam) en Kees Goudswaard (Universiteit Leiden) hun licht schijnen over de bevindingen van het onderzoek en debatteren Tweede Kamerleden Paul Tang (PvdA) en Jan Jacob van Dijk (CDA) over de implicaties van het onderzoek voor de toekomst van de verzorgingsstaat.

Individualisering, globalisering en solidariteit zijn begrippen die geregeld opduiken in het maatschappelijke en politieke debat. Daarbij valt op dat het vaak ontbreekt aan een eenduidige definitie ervan. Solidariteit, de bereidheid van mensen iets voor anderen te doen, kent een groot aantal verschijningsvormen. De auteurs onderscheiden eenzijdige versus tweezijdige solidariteit, formele versus informele solidariteit en lokale versus bovennationale solidariteit. Het onderzoek laat zien dat in de afgelopen jaren een verschuivingen heeft plaatsgevonden in de richting van meer tweezijdige, minder formele en een versterking van lokale solidariteit. Deze veranderingen zijn deels toe te schrijven aan de processen van individualisering en globalisering, maar geven geen reden tot doemdenken; mensen die meer geïndividualiseerd zijn, zijn wel degelijk solidair met anderen, en de verzorgingsstaat blijkt prima bestand tegen globalisering. De algehele conclusie is dan ook dat individualisering en globalisering niet tot minder maar wel tot andere solidariteit hebben geleid.

De geschetste ontwikkelingen bieden kansen voor, maar leggen ook beperkingen op aan de toekomst van de verzorgingsstaat, in termen van het organiseren op lokaal of bovennationaal niveau en versmalling versus verbreding van de voorzieningen. De auteurs nemen de voor- en nadelen van een aantal ontwikkelingsrichtingen onder de loep. Deze afwegingen leiden tot de conclusie dat de “verzorgingsstad”, oftewel het organiseren op een lager niveau, een reële optie biedt. Echter, om te voorkomen dat deze vorm van organiseren tot ongelijkheid en uitsluiting leiden, is het wenselijk tegelijkertijd regelingen te treffen op bovennationaal niveau.



Biografieën van de auteurs

Paul de Beer (1957) is Henri Polak hoogleraar voor arbeidsverhoudingen aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is verbonden aan het Henri Polak Instituut van De Burcht (Centrum voor Arbeidsverhoudingen) en aan het Amsterdams Instituut voor ArbeidsStudies (AIAS). Hij studeerde econometrie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en promoveerde in 2001 op het proefschrift ‘Over werken in de postindustriële samenleving’. Eerder was hij werkzaam bij de Wiardi Beckman Stichting (1982-1993), het Sociaal en Cultureel Planbureau (1993-2001) en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2001-2003). De Beer publiceerde eerder onder meer ‘Het onderste kwart’ (SCP/VUGA 1996), ‘Perspectief op de arbeidsmarkt’ (Bohn Stafleu van Loghum 2005) en ‘Gelijk’ (met Jelle van der Meer en Pieter Pekelharing, De Balie/Van Gennep 2006).

Ferry Koster (1972) is als postdoconderzoeker verbonden aan het Henri Polak Instituut van De Burcht (Centrum voor Arbeidsverhoudingen) en het Amsterdams Instituut voor ArbeidsStudies (AIAS). Hij studeerde sociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en promoveerde in 2005 op het proefschrift ‘For the time being: accounting for inconclusive findings concerning the effects of temporary employment relationships on solidary behavior of employees’. Artikelen die hij schreef over zijn huidige onderzoek naar de gevolgen van globalisering voor solidariteit en de verzorgingsstaat verschenen in European Sociological Review en Beleid en Maatschappij.

[Adpruys]

Dit bericht past beter op een apart draadje of in het topic dat ik onlangs startte

Solidariteit, de bereidheid van mensen iets voor anderen te doen, kent een groot aantal verschijningsvormen. De auteurs onderscheiden eenzijdige versus tweezijdige solidariteit, formele versus informele solidariteit en lokale versus bovennationale solidariteit. Het onderzoek laat zien dat in de afgelopen jaren een verschuivingen heeft plaatsgevonden in de richting van meer tweezijdige, minder formele en een versterking van lokale solidariteit. Deze veranderingen zijn deels toe te schrijven aan de processen van individualisering en globalisering, maar geven geen reden tot doemdenken; mensen die meer geïndividualiseerd zijn, zijn wel degelijk solidair met anderen

Wat hiermee precies bedoelt wordt is niet geheel duidelijk maar wellicht onderschrijft het de impliciete stelling, door qrnlk en mij, in het andere topic, dat verminderde verplichte solidariteit - hier genoemd formele solidariteit - de vrijwillige 'liberale' solidariteit vergroot. Zei Mark Rutte niet onlangs dat solidariteit en sociale samenhang van onderop, vanuit de mensen zelf, moet ontstaan, niet van boven opgelegd. Vanuit ethisch oogpunt en vanuit het oogpunt van geluk en persoonlijke ontwikkeling is het zeker wenselijk als minder verantwoordelijkheid door de overheid wordt genomen en meer door de mensen zelf.

[ferry]

Dit bericht past beter op een apart draadje of in het topic dat ik onlangs startte

Wat hiermee precies bedoelt wordt is niet geheel duidelijk maar wellicht onderschrijft het de impliciete stelling, door qrnlk en mij, in het andere topic, dat verminderde verplichte solidariteit - hier genoemd formele solidariteit - de vrijwillige 'liberale' solidariteit vergroot. Zei Mark Rutte niet onlangs dat solidariteit en sociale samenhang van onderop, vanuit de mensen zelf, moet ontstaan, niet van boven opgelegd. Vanuit ethisch oogpunt en vanuit het oogpunt van geluk en persoonlijke ontwikkeling is het zeker wenselijk als minder verantwoordelijkheid door de overheid wordt genomen en meer door de mensen zelf.

Ik vind het prima het ergens anders te plaatsen als er een geschikte topic over is. Wel kan ik alvast kort antwoorden op de veronderstelling die je opert, namelijk dat minder verplichte solidariteit de vrijwillige solidariteit vergroot. Dit is iets waar ik de afgelopen tijd onderzoek naar heb verricht en de komende jaren nog verder mee probeer te gaan. Het is een interessante kwestie waarbij in de literatuur twee verschillende opinies over te vinden zijn. De eerste is de opinie die je hier noemt: hoe meer verplichte solidariteit, hoe minder vrijwillige solidariteit. In de literatuur gaat het er hierbij om het idee dat verplichte solidariteit leidt verdringing (crowding out) van vrijwilige solidariteit. De gedachte hierachter is vooral dat als de solidariteit al formeel en verplicht is geregeld, mensen minder geneigd zijn nog iets voor elkaar te doen. Een tweede, tegenovergestelde, mening is dat verplichte solidariteit de vrijwillige solidariteit bevordert (crowding in). De veronderstelling hierbij is dat er geen uitruil tussen verplichte en vrijwilige solidariteit plaatsvindt maar dat de eerste een basis legt onder de tweede.

Tot nu toe heeft onderzoek nog niet tot een duidelijk patroon geleid. Wat ik in mijn onderzoek heb gezien is dat uitgaven voor de verzorgingsstaat, oftewel de formele solidariteit, weinig tot geen invloed uitoefent op de vrijwillige solidariteit. Wel heb ik onlangs een onderzoek uitgevoerd waaruit blijkt dat binnen verzorgingsstaten het belang van informele relaties lijkt toe te nemen. Dat wil zeggen dat als er meer formele solidariteit in een land is, de waarde van informele solidariteit groter is.

[ypsilon]

Uit sociaal-psychologisch onderzoek blijkt ook dat de intrinsieke motivatie voor bepaalde activiteiten aanwezig is, afneemt zodra er ook extrinsieke motivatie aanwezig is (waarschijnlijk omdat de aanwezigheid van extrinsieke motivatie aanzet tot de overweging of de activiteit intrinsiek wel waarde heeft). Dit wordt vaak aangevoerd als een reden om bijvoorbeeld vrijwilligerswerk (een vorm van solidariteit?) niet te betalen.

[Adpruys]

Dus , Ypsilon, als voor werkzaamheden wordt betaald wordt het niet zo leuk of waardevol meer gevonden?

Het is inderdaad zo, Ferry, dat ik geneigd ben, als niet socioloog, te denken dat crowding out optreedt door verplichte solidariteit, en dat dit een nadelig effect is. Ik ben uiteraard niet tegen alle verplichte sociale zekerheid etc. maar er bestaat een drang vanuit de overheid - hier wijst qrnlk ook geregeld op- om steeds meer te willen ingrijpen en haar verantwoordelijkheden en bevoegdheden uit te breiden. Dit terwijl maatregelen vaak slechts tijdelijk nodig zouden behoeven te zijn. Ook heb ik de indruk dat de sociale zekerheid op sommige mensen een demoraliserende werking heeft en dat het mogelijk de sociale samenhang in bijv een familie of een buurt vermindert.

Mijn opmerking over het verkeerde topic duidde op de veronderstelling dat met individualisering in je boek niet het groter aantal alleenstaanden bedoeld wordt.

Ik zal je boek aanschaffen. Feli alvast met de publicatie!

[ypsilon]

Dus , Ypsilon, als voor werkzaamheden wordt betaald wordt het niet zo leuk of waardevol meer gevonden?

Mm nee, als ik het zo lees merk ik dat ik wat te kort door de bocht ging. Er spelen wel meer variabelen mee (ik zou het allemaal even moeten opzoeken voor de volledigheid). Wat volgens mij echter wel naar voor kwam, is dat men werkzaamheden minder leuk of waardevol zal gaan vinden als de beloning die men ervoor krijgt te groot wordt. (Wat dan precies te groot is...?)

Ik zal je boek aanschaffen. Feli alvast met de publicatie!

Maak er twee van

[ferry]

Hoi Ad en Ypsilon,

Zoals Ypsilon al aangeeft is er onderzoek waaruit blijkt dat de intrinsieke motivatie van mensen kan afnemen door de aanwezigheid van extrinsieke motivatie. Bruno Frey geeft in zijn boek "Not just for the money" met een voorbeeld aan dat het soms een slecht idee kan zijn financiele prikkels te geven als mensen iets toch al uit zichzelf doen. Het voorbeeld dat hij geeft gaat over een jongetje dat uit zichzelf altijd het gras maait, gewoon omdat hij het leuk vindt. Met de gedachte dit gedrag aan te moedigen kan een ouder besluiten de jongen hiervoor te belonen door er geld voor te geven. Met als onverwacht (en ongewenst) effect dat hij het niet meer uit zichzelf doet maar alleen nog maar als er een beloning tegenover staat. Een duidelijk geval van crowding out met andere woorden. Ik zal ook zeker niet beweren dat eigen initiatief niet kan worden ondermijnt door teveel verplichte solidariteit, ik denk zeker dat die mogelijkheid bestaat. Alleen vind ik het wel opvallend dat waar het over de door de overheid geregelde verplichte solidariteit en de vrijwillige solidariteit van de burgers tot dusver weinig van deze effecten zijn gevonden en dat het ook mogelijk is dat crowding in plaatsvindt. Mijn eerste gedachte hierover is dat deze relatie gewoonweg nog niet goed is onderzocht, gelukkig maar, dan heb ik nog wat werk te verzetten. Maar, wat denk ik ook niet vergeten moet worden dat er geen eenduidige uitruil hoeft te bestaan tussen verplichte solidariteit en vrijwillige solidariteit. Een belangrijk inzicht dat valt af te leiden uit het boek "Zorg en staat" van De Swaan is dat verplichte solidariteit is ontstaan, simpelweg omdat de reikwijdte van vrijwillige solidariteit een stuk kleiner is. Deze beperkt zich tot de directe omgeving waarbinnen mensen zich bevinden. De ontwikkeling van verzorgingsstaten heeft het mogelijk gemaakt dat mensen middelen ter beschikking stellen die ten goede kunnen komen aan mensen die zij niet kennen en waar zij ook nooit mee te maken zullen hebben. Daardoor is een situatie ontstaan die voordeel opleveren voor een veel groter deel van de bevolking. Dat wil wat mij betreft overigens niet zeggen dat verplichte solidariteit per definitie goed zou zijn. Zodra het lokale initiatieven in de weg gaat staan of daardoor niet tot stand komen, lijkt het me duidelijk inefficient. Wat je volgens mij wel zou kunnen zeggen is dat verplichte solidariteit een positief effect kan hebben omdat het de sociale structuur van een land positief beinvloed, bijvoorbeeld omdat het de mate van onderling vertrouwen vergroot. Het gaat wat dat betreft om het idee dat goedwerkende instituties het sociaal kapitaal van een land kunnen doen toenemen, ook een gedachte die zowel binnen de sociologie als de economie vaak te horen is. Daarmee is dus niet gezegd dat alle verplichte solidariteit een positief effect zal hebben. In het geval waar dat niet zo is, is vrijwillige solidariteit een betere oplossing.

Verder, bedankt voor de felicitaties. Maar, voor dit moment geldt voor mij: eerst zien en dan geloven. De drukproeven zijn nog niet binnen!

[Mark-H]

Zodra het lokale initiatieven in de weg gaat staan of daardoor niet tot stand komen, lijkt het me duidelijk inefficient.

Vraag: Heb je ook onderzocht in hoeverre de intrinsieke motivatie van de vrijwilliger afhangt van degene die baat heeft van het werk?

Waar gaat het de meeste vrijwilligers om: zichzelf recht in de spiegel aankijken omdat hij/zij iets goeds doet, tegen anderen kunnen zeggen hoe maatschappelijk betrokken hij/zij is, of het ontvangen van het bedankje van een bekende, of nog wat anders?

Het voorbeeld van de jongen met de grasmaaier heb ik zelf meegemaakt: ik deed vrijwilligerswerk en had er veel plezier in en haalde er ook voldoening uit. Toen kreeg ik van de eigenaar aandelen aangeboden. Geen idee wat er precies met mij gebeurde, maar mijn motivatie is tot het nulpunt gedaald.

Hangt het misschien ook samen met een verplichtingsgevoel? Een van de mooie dingen voor mij van vrijwilligerswerk (hoewel vrijwillig niet vrijblijvend, wat waarschijnlijk gewoon de crux is) is dat de drijfveer van mij persoonlijk komt en geen dwang is van buitenaf. De voor wat hoort wat die bij betaald werk komt kijken als cliche is precies de dwang die het bij mij oproept.

Daarbij speelt er nog veel meer van psychologische aard, bijvoorbeeld dat ik minder perfectionistisch ingesteld ben als ik vrijwilligerswerk doe (niet dat mijn werk dan minder is, maar dat ik minder zenuwachtig ben). En de sfeer tussen mij en de groep waarvoor ik werk is voor mijn gevoel ook anders wanneer ik onbetaald werk doe voor hen als persoon, ook in de ogen van degenen waarvoor ik dat werk doe (ik kan het vergelijken omdat ik het werk zowel betaald als onbetaald heb gedaan).

Hoe zie jij dat?

[ferry]

Vraag: Heb je ook onderzocht in hoeverre de intrinsieke motivatie van de vrijwilliger afhangt van degene die baat heeft van het werk?

Waar gaat het de meeste vrijwilligers om: zichzelf recht in de spiegel aankijken omdat hij/zij iets goeds doet, tegen anderen kunnen zeggen hoe maatschappelijk betrokken hij/zij is, of het ontvangen van het bedankje van een bekende, of nog wat anders?

Het voorbeeld van de jongen met de grasmaaier heb ik zelf meegemaakt: ik deed vrijwilligerswerk en had er veel plezier in en haalde er ook voldoening uit. Toen kreeg ik van de eigenaar aandelen aangeboden. Geen idee wat er precies met mij gebeurde, maar mijn motivatie is tot het nulpunt gedaald.

Hangt het misschien ook samen met een verplichtingsgevoel? Een van de mooie dingen voor mij van vrijwilligerswerk (hoewel vrijwillig niet vrijblijvend, wat waarschijnlijk gewoon de crux is) is dat de drijfveer van mij persoonlijk komt en geen dwang is van buitenaf. De voor wat hoort wat die bij betaald werk komt kijken als cliche is precies de dwang die het bij mij oproept.

Daarbij speelt er nog veel meer van psychologische aard, bijvoorbeeld dat ik minder perfectionistisch ingesteld ben als ik vrijwilligerswerk doe (niet dat mijn werk dan minder is, maar dat ik minder zenuwachtig ben). En de sfeer tussen mij en de groep waarvoor ik werk is voor mijn gevoel ook anders wanneer ik onbetaald werk doe voor hen als persoon, ook in de ogen van degenen waarvoor ik dat werk doe (ik kan het vergelijken omdat ik het werk zowel betaald als onbetaald heb gedaan).

Hoe zie jij dat?

Daar hebben we in dit onderzoek geen aandacht aan besteed. De ruimte is nou 1 keer beperkt. Maar, er is het nodige onderzoek naar de vraag waarom mensen vrijwilligerswerk doen. Daar kunnen allerlei verschillende motivaties aan ten grondslag liggen, zoals iets nuttigs willen doen, de overtuiging dat het zo hoort, graag andere mensen willen helpen, maar ook, graag andere mensen willen ontmoeten, en voor sommigen is het zelfs een manier om terug te keren in het arbeidsproces of carriere te maken door met een bepaalde organisatie in contact te komen. Oftewel, mogelijkheden te over.

Het tweede punt dat je noemt is inderdaad interessant, omdat je daarmee aangeeft dat de relaties tussen mensen of misschien de verwachtingen die ze van elkaar hebben anders is als deze gekoppeld zijn aan een situatie van vrijwilligerswerk vergeleken met de situatie waarbij er geld in het spel is. Daar valt denk ik wel iets voor te zeggen. De perceptie dat je zou moeten presteren kan wel eens anders zijn.

[ferry]

Voor de geinteresseerden de link naar een stuk dat we hebben geschreven in de Volkskrant. Mooi, dit kabinet gelooft weer in de maakbare samenleving. Afgelopen vrijdag is erop gereageerd door E. Lof en zaterdag door Minister P.H. Donner.

En verder is het boek sinds 4 oktober verkrijgbaar via Aksant

[ferry]

En, hierbij de samenvatting van een van mijn artikelen over dit onderwerp (eergisteren geaccepteerd):

This study contributes to earlier studies aimed at the question whether the welfare state

crowds out social capital or not by examining to what extent the welfare state affects the value

of social capital. The present article investigates the effects of three sources of social capital

on occupational prestige and test whether these effects are moderated by welfare state effort

in terms of social spending. Multilevel analyses based on European Social Survey (ESS) 2003

and International Monetary Fund (IMF) data, including 39,299 persons from 24 European

countries, provides evidence that welfare state effort decreases the value of social capital.

[Adpruys]

Je kunt het ook goed in het Nederlands, zoals blijkt uit het heldere en bondige Voor elkaar of uit elkaar.

Klopt het dat jij en je co-auteur van mening verschillen of de verzorgingsstaat de afgelopen 20 jaar nu is uitgebreid (Ferry) of gedeeltelijk afgebroken (de Beer)? op het gebied van werk en zorg (kinderopvang) en wellicht ook mbt verzorging van ouderen lijkt me de verzorgingsstaat de laatste tijd te zijn uitgebreid. Deze vormen van overheidszorg lijken me vooral gevoelig voor 'crowding out' en vermindering van sociaal kapitaal

De verschillende enquetes geven een beetje paradoxale uitkomsten mbt de vraag of de bevolking nu minder verplichte solidariteit wenst of niet. Men zegt liever vrijwillige solidariteit dan verplichte te wensen maar veel draagvlak voor afschaffing van eea of voor lagere belastingen lijkt er niet te zijn.

Verder opgemerkt dat ik niet overtuigd ben van de juistheid van de KOF index van openheid van landen.

[ferry]

Hoi Ad,

Bedankt voor je reactie. Dat stel ik zeer op prijs!

Ja, Nederlands kan ik ook, alleen was deze publicatie in het Engels (die overigens hier in zijn geheel te lezen is) en daarom de abstract ook.

Even een inhoudelijke reactie. Wat de ontwikkeling in de verzorgingsstaat betreft, het volgende. De uitspraken daarover zijn zeer gevoelig voor de indicator die je gebruikt. Als je puur naar de publieke uitgaven kijkt, komen zowel Ferry als De Beer tot de conclusie dat in Nederland de uitgaven zijn afgenomen (Nederland is een van de weinige uitzonderingen op dat gebied).

De uitkomsten zijn inderdaad van tijd tot tijd paradoxaal. Een van de opmerkelijke dingen die je tegenkomt is dat mensen soms vinden dat de overheid meer zou moeten doen op allerlei terreinen maar dat ze tegelijkertijd geen belastingverhoging willen.

Verder begrijp ik de bedenkingen bij de KOF index maar al te goed. Alleen is het wel de beste benadering van globalisering die er op dit moment voorhanden is. Alle andere pogingen omvatten of een kortere tijdsspanne, of zijn beperkter in de dimensies die zijn meegenomen.

[Henriette]

Heb het artikel gelezen. Heel boeiend! Felies!

Zo ver ben ik nog lange lange niet... zit nog midden in het leren doen van onderzoek. Grip krijgen op de technische verwerking en het schrijven.

Het lezen bracht me op het idee:

Ik vraag me af of verder geredeneerd de sociale vaardigheden (communicatieve vaardigheden) daardoor ook vermeerderde aandacht hebben gekregen. Juist in de welvarende delen van de wereld.

De laatste tijd is veel van doen over communicatie-technologie binnen bedrijven. Ik bedoel daarmee niet alleen communicatie-lijnen maar ook delen van management-opleidingen die interactie-inzicht en -vaardigheden tot doel hebben. (van doen met sociale vaardigheden)

Maar dat is of topic...

PS er staat 1 klein spelfoutje op blz 13

The level of occupational prestige is lower among older people,

woman and persons belonging to a religious denomination.

women in meervoud?

[ferry]

Heb het artikel gelezen. Heel boeiend! Felies!

Zo ver ben ik nog lange lange niet... zit nog midden in het leren doen van onderzoek. Grip krijgen op de technische verwerking en het schrijven.

Het lezen bracht me op het idee:

Ik vraag me af of verder geredeneerd de sociale vaardigheden (communicatieve vaardigheden) daardoor ook vermeerderde aandacht hebben gekregen. Juist in de welvarende delen van de wereld.

De laatste tijd is veel van doen over communicatie-technologie binnen bedrijven. Ik bedoel daarmee niet alleen communicatie-lijnen maar ook delen van management-opleidingen die interactie-inzicht en -vaardigheden tot doel hebben. (van doen met sociale vaardigheden)

Maar dat is of topic...

PS er staat 1 klein spelfoutje op blz 13

The level of occupational prestige is lower among older people,

woman and persons belonging to a religious denomination.

women in meervoud?

Nou, het is een idee dat ik misschien wel eens tegen het licht zou kunnen houden. Als je tot een nog meer specifieke uitwerking wil komen, hou ik me aanbevolen.

Bedankt voor het opmerken van de spelfout, die gaat er uit (er wordt ook nog door een redacteur naar gekeken overigens).