Kritiek en respect voor andere culturen

[romans]

Na je vorige berichten gelezen te hebben ben ik eens te meer tot de conclusie gekomen dat je om mij vraag heen draait en nog niet tot een klaar antwoord bent gekomen.

Nog een keer dan...

Marietje stemt op de PVDA, want haar mening is: de PVDA heeft rood als partijkleur, en rood is de kleur van de liefde, en liefde is wat de wereld nodig heeft.

Pietje daarentegen stemt op de VVD, want zijn mening is: de VVD wil als enige partij de bedrijfsverlasting verlagen en dat is goed want er is een economische recessie op komst.

De premissen kunnen we niet vergelijken, want de voorkeur voor PVDA of de VVD kunnen we niet vergelijken. Wat we wel kunnen vaststellen is dat Marietje haar opinie meer vooroordelen bevat in vergelijking met die van Pietje. Rood is immers niet alleen de kleur van de liefde, en dat wil al helemaal niet zeggen dat de PVDA meer liefde zou verspreiden dan andere partijen. Met Pietje kunnen we in debat gaan of er wel werkelijk een recessie op komst is, maar zijn redenatie is "analytisch", in de zin dat een verlaging van de belasting goed is voor bedrijven in een stagnerende economie.

Oftewel, zoals ik al postenlang tracht duidelijk te maken: de mate waarin meningen zijn onderbouwd, varieren. Om dat vast te stellen behoeft men geen quantatieve vergelijking, kennis van de dialectiek volstaat. Als we het erover eens zijn dat sommige meningen beter zijn onderbouwd dan andere, dan is het een logische aanname dat sommige mensen hun opinies consequent beter onderbouwen dan anderen. Het feit dat een quantitatieve maatstaf ontbreekt om dat tussen individueen onderling te meten, maakt die bewering niet ongeldig.

*Nota bene, bovenstaande is slechts een voorbeeld en geen expressie van politieke opinie.

[nabob]

Er blijkt nergens uit dat 'VVD wil als enige partij de bedrijfsverlasting verlagen' geen vooroordeel is. In het bijzonder geldt dat voor de uitspraak: 'er is een economische recessie op komst'. Dat Marietje op basis van de kleur rood (dat voor liefde staat) voor de PvdA stemt maakt dit nog niet tot een vooroordeel.

Maar om toch tot een vergelijk te komen wil ik best met je verhaal en argumentatie meegaan alleen wil ik het wel in een ander model plaatsen. Wat je namelijk in jouw mooie voorbeelden ziet is dat het niet duidelijk wordt welke uitspraken waar of onwaar zijn. Ze zijn allemaal om het even. Wel kun je zeggen dat de wijze waarop pietje redeneert vermoedelijk een meer vruchtbare zal zijn, daar zijn we het over eens. Vraag me op dit late tijdstip niet naar het waarom, daar zou ik later nog graag op terug willen komen. Pietjes keuze is een meer pragmatische aanpak. Dit is dan ook het model dat ik wil presenteren als een mogelijke manier om tot het vergelijken van culturen te komen. In principe zou het mogelijk kunnen zijn om met het pragmatische model ('waar is datgene wat werkt') de hele discussie mbt. universele standaarden en objectieve oordelen effectief te omzeilen. Probleem blijft wel de vraag waar Klintersaas de vinger al op legde, wanneer iets werkt en succesvol is. Veronderstelt dat toch weer niet een notie van waarheid en een universele standaard? Het lijkt er op dat jij met je verhaal over analytisch redeneren en ik met mijn pleidooi voor het pragmatisme elkaar op dit punt wellicht kunnen vinden.

[romans]

Er blijkt nergens uit dat 'VVD wil als enige partij de bedrijfsverlasting verlagen' geen vooroordeel is. In het bijzonder geldt dat voor de uitspraak: 'er is een economische recessie op komst'. Dat Marietje op basis van de kleur rood (dat voor liefde staat) voor de PvdA stemt maakt dit nog niet tot een vooroordeel.

Ga er vanuit dat de VVD de enige partij is die de bedrijfsbelasting wil verlagen. Niet in de realiteit, maar in dit voorbeeld. Dan is het toch zonder meer duidelijk dat de opinies in verschillende mate zijn onderbouwd? Oftewel: verschillende mate van vooroordelen bevatten. Einde discussie

[ypsilon]

Het is ondoenbaar om op elk aspect van de intussen lang geworden discussie over vooroordelen (die de kern van de discussie raakt) te reageren d.m.v. quotes. Ik geef dus, met permissie, even mijn visie weer.

Het lijkt me duidelijk dat iedereen in zekere mate subjectieve oordelen velt. Maar we moeten trachten deze subjectiviteit een plaats te geven. Hoe dat moet, is een moeilijke vraag en een nog moeilijker oefening, maar we zullen ze hoe dan ook moeten maken. Ik vind deze subjectiviteit echter niet hetzelfde als een vooroordeel.

Nabob haalde eerder al aan dat vooroordelen voordelen hebben. Ik weet dat nog zo niet. Ze zijn wél het gevolg van classificatiesystemen die onze psyche hanteert. Ze zijn dus een bijproduct van een adaptief systeem. Dat hoeft niet te betekenen dat ze zelf adaptief zijn. Een vooroordeel is immers een oordeel over een groep op basis van een beeldvorming van die groep, waarbij de intergroepsverschillen vaak helemaal zijn verdwenen, en de verschillen met andere groepen worden overdreven. Verder redeneren we nogal eens op basis van abstracties en stereotypen, omdat we "de ander" eigenlijk niet kennen. Op dít punt moeten we trachten aan het vooroordeel te ontsnappen: we zijn het verplicht om eerst op onderzoek uit te gaan alvorens wij kritiek leveren.

Dat deze kritiek dan nog steeds subjectief is, omdat we zelf ook gevormd zijn door een cultuur met bepaalde waarden en normen die de scope van onze kritiek richten, is dan minder een probleem omdat we ze durven erkennen, en omdat we de waarde van de kritiek nemen op het argument. Dit argument kan weerlegd worden met een ander argument en zo het fout blijkt moet het volgens de regels van de discussie worden bijgesteld.

Het probleem waarop we dan stuiten, is de rationaliteit waarop het argument berust. Argumenten berusten op vormen van rationaliteit, en rationaliteit kan bekritiseerd worden met het argument. Een dergelijk circulair systeem is op zich niet problematisch. Ik zie echter wel problemen als een bepaalde rationaliteit vooral theologisch van aard is, en deze andere vormen van rationaliteit bij voorbaat uitsluit. Hier zit ik voor het blok. Als jullie mijn redenering tot hiertoe volgen, hoop ik dat jullie vooral op dit laatste punt mee willen denken. Als er fouten in mijn redenering zitten, hoeven we niet tot dit punt te komen natuurlijk.

Dan kom ik, zoals eerder gezegd, nog even terug op de bemerking van Klintersaas:

Wie zijn wij om het antisemitisme (en het antizionisme) te veroordelen?

Antizionisme wil ik hier buiten beschouwing laten, vandaar ook de haakjes. Zionisme is immers vooral een politieke beweging en bepaalde vormen ervan zijn niet vrij van racisme.

Vanuit bovenstaande redenering zou ik opperen dat een zekere vorm van culturele bias bij de veroordeling van antisemitisme in het bijzonder en racisme in het algemeen steeds aanwezig zal zijn. Zoals ik al zei, is deze echter niet problematisch, omdat de subjectiviteit hier niet hetzelfde is als een vooroordeel. Er is geen rationele grond voor haat jegens anderen puur omdat zij anders zijn. Dat is de basis van ons oordeel. Daar is onze rationaliteit een bepalende factor in. Maar dan is het aan de ander om een rationele grond te tonen, die op basis van het argument aanvaardbaar is.

Mijn mening laat zich eigenlijk zeer kort samenvatten als: Wij ontkomen niet aan een zekere subjectiviteit, maar de onderkenning van dit feit mag niet in de weg staan van oordeelsvorming. Het is beter een alternatief te kiezen dat zijn beperkingen kent, dan helemaal niet te handelen.

[nabob]

Ga er vanuit dat de VVD de enige partij is die de bedrijfsbelasting wil verlagen

Ga er vanuit dat... Zo sluipt er toch nog weer een vooroordeel in je betoog om deze een basis en een bepaalde zeggingskracht te kunnen geven.

Einde discussie

Daar wil ik jou -na het voorgaande gezegd te hebben- graag gelijk in geven.

Het is ondoenbaar om op elk aspect van de intussen lang geworden discussie over vooroordelen (die de kern van de discussie raakt) te reageren d.m.v. quotes. Ik geef dus, met permissie, even mijn visie weer.

Het lijkt me duidelijk dat iedereen in zekere mate subjectieve oordelen velt. Maar we moeten trachten deze subjectiviteit een plaats te geven. Hoe dat moet, is een moeilijke vraag en een nog moeilijker oefening, maar we zullen ze hoe dan ook moeten maken. Ik vind deze subjectiviteit echter niet hetzelfde als een vooroordeel.

Nabob haalde eerder al aan dat vooroordelen voordelen hebben. Ik weet dat nog zo niet.

Ik weet het wel.

De discussie over vooroordelen raakt namelijk inderdaad de kern van de problematiek t.a.v. het cultuurrelativisme. Deze discussie heeft echter telkens weer de neiging om vast te lopen in de modder van rationele, objectieve en universalistische waarheidsuitspraken, oftewel de epistemologie. Dat is het kompas waar deze problematiek zich hier tot dusverre op richt. Meermalen heb ik aangegeven dat dit een weinig vruchtbare houding is om tot een vergelijking van culturen te komen. Met gebruikmaking van een aantal inzichten van de filosoof Hans Georg Gadamer (1900-2002) wil ik mijn pleidooi voor het nut van het vooroordeel kracht bijzetten. Allereerst is het van belang om ons te realiseren dat Gadamers hermeneutiek zich toespitst op het verstaan van de geschiedenis, maar ik wil zijn visie hier vooral aandragen om tot een hermeneutische cultuurkritiek te komen.

Nu de theorie stapsgewijs:

-De filosoof Kant heeft de voorwaarden gesteld waaronder kennis van de wereld (natuur) mogelijk is. De negentiende-eeuwse filosoof en historicus Wilhelm Dilthey heeft op Kantiaanse wijze geprobeerd een theorie te formuleren (moderne hermeneutiek) waarmee wij tot kennis kunnen komen van het menselijk handelen (o.a. cultuur en geschiedenis). Zie voor een verdere uitleg van de hermeneutiek: Hermeneutiek

-Gadamer heeft in de 20ste eeuw duidelijk gemaakt dat de hermeneutiek niet een methode is om tot kennis te komen van cultuur en geschiedenis maar veeleer een menselijk karakteristiek is. Hij komt hiertoe door te veronderstellen dat taal niet een spiegel is van de werkelijkheid zoals deze fungeert in de exacte wetenschappen maar juist deel is van onze menselijke omgeving en handelen. Gadamer verlaat hiermee de epistemologie (kentheorie) en kent de taal waarmee we normaliter uitdrukking geven aan kennis, een ontologische status toe. Taal is een net zo constituerende factor in ons menszijn als bijvoorbeeld geld, medemensen en natuur.

-Daarmee komt Gadamer ook tot een aanpassing van het begrip ervaring. Ervaring wordt in de exacte wetenschappen gezien als een medium waarmee we de natuur waarnemen. Deze ervaring drukken we vervolgens weer uit in taal om al dan niet tot zekere kennis te kunnen komen. Ervaring staat hier tussen werkelijkheid en taal in. We hebben net gezien dat Gadamer taal en werkelijkheid niet tegenover elkaar plaatst maar beiden in elkaar laat opgaan. Ervaring wordt hierdoor voortdurend geabsorbeerd in taal en werkelijkheid. Ervaring is i.t.t. de natuurwetenschappen, nooit een momentopname.

-Kentheoretische uitspraken gaan ervan uit dat kennis onafhankelijk is van het kennend subject. Objectiviteit wordt verkregen doordat een subject (bijv. een individu) een bepaalde wetenschappelijke methode toepast. De persoon met al zijn grillen en eigenaardigheden, kortom wat een persoon tot een persoon maakt, doet er in deze methode om tot klare kennis te komen niet toe. Alleen op deze wijze verkrijgen we een onbevooroordeelde positie tav. andere culturen.

-We hebben net gezien dat Gadamer juist een switch maakt van de epistemologie naar de ontologie. Dit heeft de radicale consequentie dat juist de individualiteit van degene die tot een beoordeling van een cultuur probeert te komen er wel toe doet. In cultuurbeschouwingen is het het eigen standpunt dat juist een bewustmaking inhoudt van het bestaan van een 'kloof' tussen de eigen cultuur en andere culturen. We beoordelen de ander altijd op basis van de eigen tradities, autoriteit, ervaringen, preoccupaties, vooroordelen en verwachtingen. Normaal gesproken worden deze gezien als een bron van te vermijden subjectiviteit, in de filosofie van Gadamer is het juist een opening om tot een verstaan van andere culturen te komen. Zie in dit verband het begrip horizonversmelting: Horizonversmelting

De conclusie moet als volgt luiden: in de Weltanschauung vanuit de eigen tradities en vooroordelen herkennen wij de ander en worden wij in staat gesteld om tot een verstaan en begrip van die ander te komen. Het is daardoor de opdracht om tot zelfkennis en zelfaanvaarding te komen om culturen succesvol te vergelijken. Dit alles betekent dan ook niet dat we in deze opdracht tot zelfkennis vervolgens alleen onszelf willen blijven zien (dit is iets anders dan het hebben van vooroordelen) maar veeleer een vertrekpunt (vanuit het vooroordeel) om tot het vreemde te komen. Zelf veronderstel ik tenslotte dat begrip van een andere cultuur een pragmatische inzet heeft. Het moet iets opleveren dat tot nut dient van de eigen cultuur.

[nabob]

-Gadamer heeft in de 20ste eeuw duidelijk gemaakt dat de hermeneutiek niet een methode is om tot kennis te komen van cultuur en geschiedenis maar veeleer een menselijk karakteristiek is. Hij komt hiertoe door te veronderstellen dat taal niet een spiegel is van de werkelijkheid zoals deze fungeert in de exacte wetenschappen maar juist deel is van onze menselijke omgeving en handelen. Gadamer verlaat hiermee de epistemologie (kentheorie) en kent de taal waarmee we normaliter uitdrukking geven aan kennis, een ontologische status toe. Taal is een net zo constituerende factor in ons menszijn als bijvoorbeeld geld, medemensen en natuur.

Een mooi voorbeeld van deze doorwerking van taal binnen de cultuur is te vinden in het topic Wilders koranfilm. De discussie aldaar spitst zich toe op de vraag of koran als tekst een centrale rol moet worden toegekend in de discussie over de Islam als cultuur. Veelzeggend is de volgende post:

Dat weet ik niet, het is wel een boek [de koran] dat het woord van god moet voorstellen. Neem bijv. het wetboek van strafrecht, daarin staat ook wat rechters moeten doen als iemand zich misdragen heeft, en het hele politie en justitie-apparaat voert hier opdrachten voor uit.

[Esera]

Het is ondoenbaar om op elk aspect van de intussen lang geworden discussie over vooroordelen (die de kern van de discussie raakt) te reageren d.m.v. quotes. Ik geef dus, met permissie, even mijn visie weer.

Het lijkt me duidelijk dat iedereen in zekere mate subjectieve oordelen velt. Maar we moeten trachten deze subjectiviteit een plaats te geven. Hoe dat moet, is een moeilijke vraag en een nog moeilijker oefening, maar we zullen ze hoe dan ook moeten maken. Ik vind deze subjectiviteit echter niet hetzelfde als een vooroordeel.

De subjectiviteit valt inderdaad niet geheel samen met vooroordelen. Subjectiviteit blijft bestaan als belangenkwestie zelfs al zou je objectieve kennis hebben over objecten. Het is immers niet mogelijk om objectieve kennis over jezelf te hebben. Bij wie zou je dat moeten verifieren? (en gelukkig maar)

Mijn mening is dat ergens tussen 1900 en 1950 het begrip objectiviteit op volstrekt willekeurige manier uit de natuurwetenschappen is gehaald en lukraak is toegepast in de menswetenschappen, in een poging om de indrukwekkende ontwikkelingen die zich in die natuurwetenschappen hadden voorgedaan, ook proberen te behalen. Dit is (uiteraard en gelukkig maar) op een catastrofe uitgelopen, maar de ideeen ervan zijn wel doorgedrongen in de politiek en zijn een eigen leven gaan leiden.

Maar los daarvan: er is ook nog zoiets als intuities. Hoe denk je daarover? Intuities naar mijn idee zijn onbewust verwerkt oordelen, waarvan alleen de uitkomst bewust waargenomen wordt. Intuities zijn dus niet per definitie irrationeel en bewijzen zich omdat ze doorgaans min of meer juist zijn. Het is dus de kunst om je intuities goed te filteren en de resultaten ervan binnen bepaalde kaders te hanteren.

Er is echter een groep rationalisten, de skeptici, die elke intuitie afwijzen als een vooroordeel, want niet gebaseerd op een (bewuste of expliciete) redenering. Ik vind dit standpunt letterlijk levensgevaarlijk. ZOuden skeptici niet opzij springen als ze heel dichtbij een slang zien, omdat ze nog niet rationeel hebben gecontroleerd of die slang een gifslang is, een wurgslang of een geheel ongevaarlijk ringslangetje?

Ik denk het toch echt niet. Kortom het algemene principe van die benadering is flauwekul. Waaruit maar weer blijkt dat rede zonder methode nergens op slaat.

[romans]

Ga er vanuit dat... Zo sluipt er toch nog weer een vooroordeel in je betoog om deze een basis en een bepaalde zeggingskracht te kunnen geven.

Wat ik bedoelde: ga ervan uit -- in het gegeven voorbeeld -- dat de VVD de enige partij is die die belastingverlaging voor bedrijven in het verkiezingsprogramma heeft staan. Dus ik zie het vooroordeel niet. Noch waarom het mijn stelling zou ontkrachten dat bepaalde opinies beter onderbouwd zijn dan andere. Sorry. Maar goed, jij bent dus nog steeds van mening dat alle opinies in precies dezelfde mate zijn onderbouwd zijn? Wat natuurlijk de curieuze vraag opwerpt: waarom probeer jij mij te overtuigen dat jouw opinie, in deze, beter onderbouwd is dan de mijne?

[nabob]

Maar goed, jij bent dus nog steeds van mening dat alle opinies in precies dezelfde mate zijn onderbouwd zijn? Wat natuurlijk de curieuze vraag opwerpt: waarom probeer jij mij te overtuigen dat jouw opinie, in deze, beter onderbouwd is dan de mijne?

Het ligt subtieler. Ik wil niet stellen dat mijn opinie (je noemt het zelf al: opinie) beter onderbouwd is, maar anders. Nogmaals, onderbouwing is niet gradueel in de zin van het beter benaderen van de waarheid of een hogere graad van juistheid behalen. Dat wil beslist niet zeggen dat opinies allemaal op dezelfde wijze onderbouwd zijn. Je kunt één en hetzelfde ding op heel verschillende manieren beschrijven, beargumenteren en onderbouwen zonder dat één van deze manieren ten alle tijde de meest correcte is t.o.v. de andere.

Desondanks hou ik het erop dat we ieder een andere invulling geven aan het begrip vooroordeel. Lees mijn voorgaande bericht over de hermeneutiek om een idee te krijgen wat ik onder vooroordelen versta.

[ypsilon]

Maar los daarvan: er is ook nog zoiets als intuities. Hoe denk je daarover? Intuities naar mijn idee zijn onbewust verwerkt oordelen, waarvan alleen de uitkomst bewust waargenomen wordt. Intuities zijn dus niet per definitie irrationeel en bewijzen zich omdat ze doorgaans min of meer juist zijn. Het is dus de kunst om je intuities goed te filteren en de resultaten ervan binnen bepaalde kaders te hanteren.

Er is echter een groep rationalisten, de skeptici, die elke intuitie afwijzen als een vooroordeel, want niet gebaseerd op een (bewuste of expliciete) redenering. Ik vind dit standpunt letterlijk levensgevaarlijk. ZOuden skeptici niet opzij springen als ze heel dichtbij een slang zien, omdat ze nog niet rationeel hebben gecontroleerd of die slang een gifslang is, een wurgslang of een geheel ongevaarlijk ringslangetje?

Ik denk het toch echt niet. Kortom het algemene principe van die benadering is flauwekul. Waaruit maar weer blijkt dat rede zonder methode nergens op slaat.

Ik vind "intuïtie" een moeilijk concept, omdat het zoveel bevat. Is het de automatische activatie van een bepaald oordeel? Is het een basale respons op een bepaalde stimulus ("fight or flight" zoals bij de slang)? Is het de emotionele component van een oordeel? Als je het definieert als "een automatische reactie", dan ontbreekt het m.i. aan onderbouwing. In kritiek (net datgene waarop deze discussie zich richt), vind ik onderbouwing een noodzaak. Een intuïtie kan daar maar haar plaats in krijgen als zij aan diezelfde kritiek onderhevig is.

Desondanks hou ik het erop dat we ieder een andere invulling geven aan het begrip vooroordeel. Lees mijn voorgaande bericht over de hermeneutiek om een idee te krijgen wat ik onder vooroordelen versta.

Ik denk dat onze meningen niet zoveel verschillen. Ik denk dat wat jij een vooroordeel noemt, zou kunnen omschreven worden als een subjectief oordeel (ben je het daarmee eens?) en in die zin kunnen we er niet omheen. Als we een vooroordeel echter omschrijven als een oordeel op basis van een verkeerde beeldvorming over een groep (een beeldvorming die de toets van een kritische, zij het noodzakelijk subjectieve analyse niet zou doorstaan), moeten we echter concluderen dat een vooroordeel op zich niet positief is.

[romans]

Even ter reconstructie: deze uitwisseling begon met een uitspraak van Ypsilon:

Ik ben het deels met je eens, maar ik vind niet dat het feit dat vooroordelen leven in andere culturen, ons het recht geeft om deze bevooroordeeldheid zélf te handhaven. Ik vind niet dat men zelf perfect moet zijn om kritiek te mogen geven (anders kon ik er hier ook maar beter meteen mee ophouden ), maar twee maten en gewichten werkt ook niet.

Daarop reageerde ik met de volgende post:

Daar ben ik het mee eens, en ik zou zelfs een stap verder willen gaan: ik denk dat bevooroordeeldheid nooit een voordeel is. Onbevooroordeeldheid dient echter niet verward te worden met oneindige tolerantie, tolerantie kan ook het resultaat van een vooroordeel zijn. Persoonlijk zie ik intolerantie als een maatregel, waartoe je onder omstandigheden besluit, nadat je zo onbevooroordeeld als mogelijk de zaken hebt overwogen.

Nabob trok mijn stelling in twijfel met de volgende post:

Een onbevooroordeelde zou wellicht in een roman kunnen bestaan maar ik vrees dat de daarin geschetste (on)leefbaarheid van deze wereld groteske vormen zou aannemen. Gadamer heeft over het nut van vooroordelen behartenswaardige dingen gezegd. Juist vanuit het vooroordeel vertrekken wij om tot een Verstehen van de wereld te komen.

En vanaf toen volgde de rest. Oftewel, beste Nabob, jij trok een stelling van mij in twijfel, niet andersom. Ik heb in mijn ogen duidelijk gedemonstreerd dat mijn stelling analytisch is, en dat geef je zelf ook toe. Dat jij na dagen op de proppen komt met een of andere stelling van een academicus, die zover ik kan beoordelen niet tegen de mijne in gaat maar erlangs, zegt mij ten eerste niet zoveel, en ten tweede komt het wat curieus op mij over, te meer jouw stelling mij nooit helemaal duidelijk is geworden -- behalve dat mijn stelling onjuist was -- laat staan dat ik die in twijfel getrokken heb.

[nabob]

Ik denk dat onze meningen niet zoveel verschillen. Ik denk dat wat jij een vooroordeel noemt, zou kunnen omschreven worden als een subjectief oordeel (ben je het daarmee eens?) en in die zin kunnen we er niet omheen. Als we een vooroordeel echter omschrijven als een oordeel op basis van een verkeerde beeldvorming over een groep (een beeldvorming die de toets van een kritische, zij het noodzakelijk subjectieve analyse niet zou doorstaan), moeten we echter concluderen dat een vooroordeel op zich niet positief is.

Ik heb de verschillende posities t.a.v. het vooroordeel al uitentreuren met Romans besproken. Wat in een zeer vroeg stadium binnen dit onderwerp werd vastgesteld is het feit dat er niet zoiets als een standaard bestaat waaraan culturen gemeten en vergeleken kunnen worden. Daar waren we het allemaal wel over eens voor zover ik weet. De reden waarom ik ageerde tegen het pleidooi voor het onbevooroordeeld zijn van onze cultuur is dat daarmee de hiervoor genoemde universele standaard via de achterdeur van de cultuurkritiek toch weer dreigt binnen te komen. Dat zou ik jammer vinden voor de discussie. Mijn stelling is dat er geen objectieve standaard bestaat voor het beoordelen van culturen en daarmee ook niet voor oordelen/vooroordelen. 'Verkeerde beeldvorming' zou betekenen dat er ook correcte beeldvorming bestaat in de zin van het dichter benaderen van de waarheid. Esera gaf al duidelijk aan dat dat een ouderwetse (op positivistische leest geschoeide) wijze van benaderen van culturen is. Beeldvorming is niet juist of onjuist en behoort daarmee niet tot het domein van de epistemologie. Wel zou het zo kunnen zijn -en hier komt mijn handreiking naar jou en Romans- dat de ene benaderingswijze van een cultuur een meer vruchtbare is dan de andere, maar dit is beslist niet op basis van het concept waarheid (onbevooroordeeld zijn). Zo zou ik het nu willen stellen: je kunt zinvolle uitspraken doen over culturen en zinloze. Met zinvolle uitspraken treed je bijv. makkelijker in dialoog met de ander, ben je de (een al dan niet gedeelde) toekomst niet tot last en heb je een pragmatische omgang met die ander. M.a.w. zinvolle beeldvorming veronderstelt bij uitstek zelfkennis en is daarnaast t.a.v cultuurverschillen oplossingsgericht zonder daarbij van een waarheid (=onbevooroordeeld zijn ) uit te gaan. De notie van onbevooroordeeld zijn veronderstelt juist wel die vermaledijde waarheid en het is deze laatste die al snel de boel op scherp stelt en culturen eerder in hun schulp terug doet kruipen dan zich op elkander te richten.

En vanaf toen volgde de rest. Oftewel, beste Nabob, jij trok een stelling van mij in twijfel, niet andersom. Ik heb in mijn ogen duidelijk gedemonstreerd dat mijn stelling analytisch is, en dat geef je zelf ook toe. Dat jij na dagen op de proppen komt met een of andere stelling van een academicus, die zover ik kan beoordelen niet tegen de mijne in gaat maar erlangs, zegt mij ten eerste niet zoveel, en ten tweede komt het wat curieus op mij over, te meer jouw stelling mij nooit helemaal duidelijk is geweest -- behalve dat mijn stelling onjuist was -- laat staan dat ik die in twijfel getrokken heb.

Ha! Ik denk dat we de discussie nog wel een tijdje door kunnen zetten. Wel wil ik opmerken -zoals jezelf al aangeeft- dat ik jou stelling goed kan volgen maar dat jij mijn stelling nooit helder voor ogen hebt kunnen krijgen. Wat rest mij dan nog om mijn positie verder te verduidelijken? Ik vrees dan ook dat van mijn zijde de discussie hier zijn Waterloo gevonden heeft. Dat is des te meer jammer omdat ik het toch wel een zeer vermakelijk en bovenal relevant twistgesprek vond.

[romans]

Wel wil ik opmerken -zoals jezelf al aangeeft- dat ik jou stelling goed kan volgen maar dat jij mijn stelling nooit helder voor ogen hebt kunnen krijgen. Wat rest mij dan nog om mijn positie verder te verduidelijken?

Het zou denk ik helpen als je je stelling in drie of vier zinnen onder woorden zou brengen.

Mijn stelling is onveranderd: hoewel een universele standaard ontbreekt om culturen te vergelijken, bestaan er in mijn ogen wel degelijk meer en minder bevooroordeelde zienswijzes. Daarmee zeg ik niet dat een mens ooit in staat is geheel onbevoorordeeld te zijn -- ik spreek Gadamer dus niet tegen, en hij mij niet -- slechts dat de mate van vooroordelen per opinie en tussen mensen onderling, varieert. In een poging jouw stelling beter te begrijpen, een vraagje naar aanleiding van de volgende uitspraak.

Je kunt op z'n best zeggen dat de westerse cultuur en de bijbehorende normen en waarden, het overheersende model in de wereld is. Voor de rest is de historische ontwikkeling contingent. Er bestaat geen garantie voor de toekomst dat we met z'n allen naar een hoger morele standaard bewegen. Ook bestaat er geen garantie voor de toekomst dat het Westen de wereldsuprematie blijft behouden. Het enige wat je over dit laatste kunt zeggen is dat onze cultuur het meest agressief en succesvol is.

Je stelt dat er geen enkele garantie bestaat dat we in de toekomst naar een hogere morele standaard bewegen. Mijn vraag is: hoe kun je morele voortuitgang onderscheiden van achteruitgang in jouw model?

[nabob]

Het zou denk ik helpen als je je stelling in drie of vier zinnen onder woorden zou brengen.

Nou vooruit. Wellicht dat je daarmee een beter begrip krijgt van mijn zienswijze. Uit de losse pols zonder verdere uitleg en in vier zinnen:

-Er bestaat geen objectieve en universele standaard om waar van onwaar, goed van slecht en vooroordelen van oordelen te onderscheiden.

-Vooroordelen zijn het vertrekpunt van waaruit wij de ander en het vreemde leren begrijpen.

-In dit proces van interpreteren en leren begrijpen van de ander zijn wij in staat om onze vooroordelen bij te stellen of juist aan te scherpen, maar beslist niet op basis van het begrippenpaar waar/onwaar!

-Conclusie: vooroordelen behoren niet tot het domein van de kentheorie maar dienen een praktisch nut in onze omgang met culturen.

Je stelt dat er geen enkele garantie bestaat dat we in de toekomst naar een hogere morele standaard bewegen. Mijn vraag is: hoe kun je morele voortuitgang onderscheiden van achteruitgang in jouw model?

Door tienduizend mensen de vraag te stellen of zij bereid zijn een betere wereld voor hun kinderen achter te laten.

Ook hier geldt dat er geen Platoons idee van een morele standaard ergens hoog in de hemel zweeft waar wij ons allemaal op richten in de loop van de geschiedenis. Ik vind de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens een mooi ding maar ik zie het niet als door een door de verlichte ratio gegeven metafysisch godsgeschenk. Het is verstandig de zaken altijd in het licht van hun tijd te zien. Dat Universele hoeft van mij niet zo, want er is geen enkele garantie dat die rechten immer voort zullen blijven bestaan. Cultuur is bovenal, en dat is mijn definitie van dit begrip, een proces van betekenisgeving aan de werkelijkheid. Vooruitgang en achteruitgang zijn daarmee niet meer en niet minder dan betekenisverleningen aan onze sociale en historische werkelijkheid.

[Esera]

Het zou denk ik helpen als je je stelling in drie of vier zinnen onder woorden zou brengen.

Mijn stelling is onveranderd: hoewel een universele standaard ontbreekt om culturen te vergelijken, bestaan er in mijn ogen wel degelijk meer en minder bevooroordeelde zienswijzes. Daarmee zeg ik niet dat een mens ooit in staat is geheel onbevoorordeeld te zijn -- ik spreek Gadamer dus niet tegen, en hij mij niet -- slechts dat de mate van vooroordelen per opinie en tussen mensen onderling, varieert. In een poging jouw stelling beter te begrijpen, een vraagje naar aanleiding van de volgende uitspraak.

Je stelt dat er geen enkele garantie bestaat dat we in de toekomst naar een hogere morele standaard bewegen. Mijn vraag is: hoe kun je morele voortuitgang onderscheiden van achteruitgang in jouw model?

Er zijn inderdaad vooroordelen die zodanig vaak beredeneerd zijn in het verleden dat het geen zin meer heeft om al die stappen telkens weer opnieuw te doorlopen, tenzij onze ad hoc kennis ons er toe leidt te veronderstellen dat er nieuwe feiten in het kennisproces moeten worden overwogen.

Deze vooroordelen zijn dus gebaseerd op geautomatiseerde informatie. Alle training bij sport en kennisverwerving is op dit proces gebaseerd.

Zonder vooroordelen in de meest ruime zin is het onmogelijk om te leven, epistemologisch gezien is het onmogelijk om waarnemingen te relateren aan wat dan ook, zonder eerst een theorie te hebben, hoe rudimentair die ook moge zijn.

Maar in engere zin bedoelen we met vooroordelen 'verkeerde denkbeelden' of zelfs 'onwenselijke denkbeelden' en dan natuurlijk vooral over mensen met een andere culturele achtergrond. Deze benadering komt m.i. alleen voort uit het idee dat kennis universeel zou zijn (zie mijn post over de natuurwetenschappen) en DUS alle andere kennis (menswetenschappen) ook. Niets is minder waar, weten we sinds het Thomas-theorema, omdat wereldbeeld nu eenmaal bestaat voordat individu x geboren wordt zal x dit wereldbeeld als kind overnemen op dezelfde manier als alle andere informatie. Als iedereen rond je beweert dat god bestaat, ben je geneigd om dat over te nemen, omdat er geen andere referentiepunt is, omdat er geen andere informatie (alternatieve hypothese) aangeboden wordt.

Met 'verkeerde denkbeelden' wordt dan meestal bedoeld zoiets als 'alle moslims zijn x' waarbij dan x gebaseerd wordt op een beperkt aantal waarnemingen en de generalisering van die waarneming naar de hele populatie wordt dan aangevochten.

Vergelijk bijvoorbeeld:

Elke baby kan later een crimineel worden.

Elke moslim kan veranderen in een terrorist.

Elke automobilist kan betrokken raken bij een ongeluk.

Dit soort vooroordelen vinden we erg naar omdat het eerst en vooral strijdig is met ons zelfbeeld, dat deels gebaseerd is op de opvatting dat alle mensen fundamenteel hetzelfde zijn (wat is dan precies dat dat fundament? en indien je al kunt bepalen wat het zou zijn, een mens is meer dan een fundament, dus wat kun je daarmee?) en deels op de veronderstelling dat alle culturen fundamenteel dezelfde ontwikkeling doormaken.

Beide theorieen zijn theoretisch aanvechtbaar, bovendien niet te bewijzen (altijd waar en onwaar), maar belangrijker nog het leidt niet tot kennis, maar tot gevaarlijke vormen van reductionisme. Het veronderstelt ratio waar het hoogst twijfelachtig is of die daar aanwezig is. Overlevingsdrang is niet rationeel, behalve misschien op het vlak dat oveleven altijd te verkiezen is boven niet overleven. Het gevaar van de boven beschreven reductionistische benadering ligt in het feit dat het mensen blind maakt voor de verschillende niveau's van rationele analyse en dat je niet ongestraft verschillende niveau's aan elkaar gelijk kunt stellen. Het is geen magisch universum, er zit hierarchie in.