Sex/seks

[Adriaan Krabbendam]

De spelling "seks" is op geen enkele manier te verantwoorden.

In van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal is ´seks´ een leenwoord uit het Engels, dat haar intrede deed na 1950; in het onlangs digitaal verkrijbare Nieuw woordenboek der Nederlandsche taal uit 1864 komt 'sekse' al voor, met de vermelding dat Bilderdijk het als 'sexe' schreef; en in het Etymologisch Woordenboek van dezelfde uitgever heeft het woord ons via het Frans bereikt vanuit het Latijns sexus, en kwam het in het Middelnederlands al voor.

Vergelijken we de etymologische geschiedenis van woorden als ´ex´, ´fax´, ´codex´, ´complex´ en ´context´, dan zien we dat ook deze woorden (meestal via het Frans) terug te voeren zijn op het Latijn, een taal waar de letter ´k´ niet voorkwam en de combinatie ´cs´ of ´ct´ al snel een ´x´ opleverde. Zo stamt ons woord ´fax´ van ´facsimile´, en is ook ´complex´ terug te voeren via het Frans tot het Latijn (complexus) en hanteerde Linnaeus al ´sexuaal´ en ´sexueel´ voor zijn stelsel van geslachtsverdeling bij planten. Blijft het vreemde feit dat in de officiële spelling ´sex´ nog altijd als ´seks´ zou moeten worden gespeld. En dat dat nog altijd iets ongemakkelijks heeft zien we aan het feit dat ook de redacteuren van allerlei populaire tijdschriften het hier ook niet eens zijn. (Nieuwe Revu heeft ooit een vlammend peidooi gepubliceerd voor de spelling met een ´x´, alleen al omdat ´sex´ met ´ks´ niet sexy [wel een echt leenwoord uit het Engels!] genoeg zou zijn...). Ik houd het erop dat Van Dale c.s. het in dezen bij het verkeerde end hebben. De letter ´x´ is in eerste instantie in onze spelling terechtgekomen om recht te doen aan woorden aan het Latijn ontleend. Dus moet ook ´sex´ met een ´x´ gespeld. Want, zoals Dick Hillenius ooit meldde: ´sex zonder kruisje is niks´.

Enkele bronnen:

I.M. Calisch en N.S. Calisch, Nieuw woordenboek der Nederlandsche taal, 1e editie, 1864

prof. drs. Ton den Boon & prof. dr. Dirk Geeraerts, van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, Van Dale Lexicografie bv, Utrecht / Antwerpen 1992

dr. P.A.F. van Veen i.s.m. drs. Nicoline van der Sijs, Etymologisch Woordenboek, De herkomst van onze woorden, Van Dale Lexicografie bv, Utrecht / Antwerpen 1998

Met dank aan Arie van den Berg, voor de uitspraak van Dick Hillenius

(eerder gepubliceerd op http://www.bellettrie.nl/monumentenzorg)

[ypsilon]

Daar ben ik het niet mee eens. De logica uit dit betoog doortrekkend, zou je geen enkel leenwoord meer mogen vernederlandsen. Dan moeten alle Engelse en Franse leenwoorden in hun oorspronkelijke vorm hersteld worden. Moeten we dan meteen de "j" maar gaan bannen uit woorden als "justitie" (van "ius", de "j" bestond evenmin in het Latijn). Bovendien gaat het bij het schrijven van "sex" bij de meesten totaal niet om "recht doen aan het Latijn", maar doen ze het puur uit luiheid (een uitzondering als jij en AdV daargelaten).

...zoals Dick Hillenius ooit meldde: ´sex zonder kruisje is niks´.

En seks met een -x vind ik zo "plat" overkomen. Maar da's subjectief.

[Adriaan Krabbendam]

Met 'justitie' heb je een punt. Maar waarom zouden we wel 'fax', ''complex', 'context', 'ex', 'extra', 'perplex', 'expert' e.d. schrijven en een uitzondering maken voor 'sex'? Blijft onzinnig, en ik wil juist iets tegenover de onderbuikgevoelens in dezen stellen. Het is net als met de verkeersregels, die soms ook een valse 'etymologie' kennen, zoals onlangs werd ontdekt m.b.t. die voor fietsers. Maar het "officiële" Nederlands kent veel dergelijke anachronismen en anomalieën. Denk aan het fout gespelde (en daardoor fout uitgesproken) "maffia", om maar iets te noemen. De sex-met-ks-spelling is wat mij betreft een net iets heter hangijzer, en in elk geval slaat het helemaal nergens op. Hillenius is slechts toegevoegd bij wijze van grapje.

[Revelation]

Seks met een x vind ik heel lelijk uitzien. Het komt op mij hetzelfde over als heks met een x schrijven. Normaal wordt de x bewaard als een woord uit het Latijn of Grieks komt (niet altijd zo). Naar mijn weten komt seks niet uit het Grieks (wel ken ik sungignomai daarvoor) en online woordenboeken geven geen resultaten voor het Latijn.

[Adriaan Krabbendam]

etymologie "sex": Middel-Nederlands "sexe" (geslacht) <= Frans "sexe" <= Latijn "sexus" ("onderscheid" <= secare, "snijden"). Met Grieks heeft het natuurlijk niets uit te staan, net zo min als met Engels, waar het begrip via dezelfde wegen terechtkwam. De spelling met ks is van heel late datum, en op geen enkele manier te verantwoorden. (zie onder andere Van Dale's eigen etymologisch woordenboek (Van Veen/Ven der Sijs))

[Grytolle]

Ik zou eerder zeggen dat "x" (en trouwens ook "c") niet is te verantwoorden in de Nederlandse ortografie