Wat is identiteit?

[Wire31]

Hee daar,

Yopi schreef: "Ik hoor graag het verschil van mijn interpretatie en projectie en die van wat jij bedoelt (hoewel je je - dat is mijn ervaring - ook niet tijdens het schrijfproces volledig van bewust kunt zijn. Het is altijd meer en minder doordat zowel de taal ons gebruikt als wij de taal)"

Ik begrijp niet welk verschil je horen wil.

De taal als actor, als handelend wezen. Mmm. Dat lijkt mij niet zo'n werkbare denkweg. Wie de taal opvat als een object, een wezen, zoals jij lijkt te doen, heeft veel uit te leggen. Dan heb ik het nog niet eens over een handelend object.

Of we nou denken, spreken of schrijven, doorgaans kiezen we uit de bestaande woorden. En we houden ons meestal wel aan de grammaticale regels. Taal bindt ons in betekenis en vorm. Dat is niet goed of slecht. Dat kan op allerlei manieren uitpakken. Een band, een verbinding, betekent immer een beperking van vrijheid. Het lijkt mij echter onverstandig om die inperking van vrijheid, die voor communicatie noodzakelijk is, te externaliseren. Te doen alsof de oorzaak van die bergrenzing buiten ons ligt, in de taal zelf, als object.

Om over taal te spreken of te schrijven kunnen we niet buiten elkaar. Daarmee is het onderwerp taal niet zo nauw verwant aan het onderwerp ik. We kunnen dan niet buiten elkaar omdat woorden eerst betekenis krijgen, dan dragen, en vervolgens weer afgeven. Het zijn voor mij betekenisdragers, woorden. Men kan pas van dragen spreken als er ook sprake is van verplaatsing. Woorden dragen betekenissen uit ons en ons in. Zo is de taal voor mij nu.

Je zult hebben vast gesteld dat ook ik de taal, of in ieder geval de woorden, in het bovenstaande objectiveer. Ik zeg erbij dat wat ik daar zeg over taal nu zo is. Voor mij. Eén manier om af te komen van het subject-object-probleem is aan alles wat je schrijft of zegt ", vind ik" toe te voegen. Zo geef je aan dat je je tijdens het spreken of schrijven bewust bent van het subject-object-probleem. Een andere manier is gewoonweg zeggen: "Ik ben nu wat ik waarneem".

Om in woorden uit te drukken wat taal is, is, om het zachtjes uit te drukken, moeilijk. Het is moeilijk om een zee uit te drukken in druppels. Echte wetenschappers zeggen geloof ik dat je dan te maken krijgt met zelfverwijzing. Wat ons terugbrengt naar het eigelijke onderwerp van dit schrijven: het zelf.

Ik maak geen onderscheid tussen het ik, het zelf en de ziel. Alle drie zijn zij daar waar mijn aandacht is. Jij kan mij bezielen en ik jou. Dat is mooi, vind ik.

[yopi]

@wire31:

Yopi schreef: "Ik hoor graag het verschil van mijn interpretatie en projectie en die van wat jij bedoelt (hoewel je je - dat is mijn ervaring - ook niet tijdens het schrijfproces volledig van bewust kunt zijn. Het is altijd meer en minder doordat zowel de taal ons gebruikt als wij de taal)"

Ik begrijp niet welk verschil je horen wil.

Wat er niet klopt aan mijn antwoord op jouw post als ik die interpreteer en daar antwoord op geef.

Ik had misschien beter kunnen zeggen: Klopt het een beetje met jouw gedachten als je mijn post bekijkt en kun je er wat mee?

De taal als actor, als handelend wezen. Mmm. Dat lijkt mij niet zo'n werkbare denkweg. Wie de taal opvat als een object, een wezen, zoals jij lijkt te doen, heeft veel uit te leggen. Dan heb ik het nog niet eens over een handelend object.

Ik bedoel dat de taal als medium de boodschap mee vormt en dat de daar op volgende interpretatie dat ook nog eens doet. Net als bij een kunstenaar het maken van een schilderij en hoe een kijker het eindresultaat beleeft.

Of we nou denken, spreken of schrijven, doorgaans kiezen we uit de bestaande woorden. En we houden ons meestal wel aan de grammaticale regels. Taal bindt ons in betekenis en vorm. Dat is niet goed of slecht. Dat kan op allerlei manieren uitpakken. Een band, een verbinding, betekent immer een beperking van vrijheid. Het lijkt mij echter onverstandig om die inperking van vrijheid, die voor communicatie noodzakelijk is, te externaliseren. Te doen alsof de oorzaak van die bergrenzing buiten ons ligt, in de taal zelf, als object.

Dat denk ik ook. Jij, wij zijn verweven met de taal. In jouw woorden misschien: We zijn daar waar onze aandacht is. In dit geval bij onze gedachten en bij de taal en bij de mogelijke boodschap van de ander.

Om over taal te spreken of te schrijven kunnen we niet buiten elkaar. Daarmee is het onderwerp taal niet zo nauw verwant aan het onderwerp ik. We kunnen dan niet buiten elkaar omdat woorden eerst betekenis krijgen, dan dragen, en vervolgens weer afgeven. Het zijn voor mij betekenisdragers, woorden. Men kan pas van dragen spreken als er ook sprake is van verplaatsing. Woorden dragen betekenissen uit ons en ons in. Zo is de taal voor mij nu.

Taal is een onderdeel van onze identiteit. Als je onderscheid maakt tussen ik en identiteit van het ik.

Verder was mijn opmerking slechts een afsluitend zinnetje buiten het topic om.

Je zult hebben vast gesteld dat ook ik de taal, of in ieder geval de woorden, in het bovenstaande objectiveer. Ik zeg erbij dat wat ik daar zeg over taal nu zo is. Voor mij. Eén manier om af te komen van het subject-object-probleem is aan alles wat je schrijft of zegt ", vind ik" toe te voegen. Zo geef je aan dat je je tijdens het spreken of schrijven bewust bent van het subject-object-probleem. Een andere manier is gewoonweg zeggen: "Ik ben nu wat ik waarneem".

Om in woorden uit te drukken wat taal is, is, om het zachtjes uit te drukken, moeilijk. Het is moeilijk om een zee uit te drukken in druppels. Echte wetenschappers zeggen geloof ik dat je dan te maken krijgt met zelfverwijzing. Wat ons terugbrengt naar het eigelijke onderwerp van dit schrijven: het zelf.

Ik maak geen onderscheid tussen het ik, het zelf en de ziel. Alle drie zijn zij daar waar mijn aandacht is. Jij kan mij bezielen en ik jou. Dat is mooi, vind ik.

ok.

Ik denk wel dat ervaringen opgeslagen worden en dat er naast het hier en nu een objectieve wereld bestaat.

Het lijkt me een erg zoekend uitganspunt. Alles los willen laten om in zo'n staat van zo zuiver mogelijk waarnemen jezelf als object te verliezen en de eenheid terug te vinden. (Dat zeg ik gezien een eerder gesprek wat wij hadden)

Dat bezielen minstens net zo belangrijk is als weten of vaststellen kan ik alleen maar onderschrijven ...

Yopi

[Wire31]

Beste Yopi,

Dank voor je snelle antwoord. Over dat verschil later meer. En je hebt helemaal gelijk wat mijn uitgangspunt betreft: ik ben nogal een zoeker. Niet alleen een zoeker, maar in ieder geval nu, wel vooral een zoeker: voila: het merendeel van mijn identiteit nu. Nogmaals dank.

Maak het goed,

Wire31

[Henriette]

Volgende vraag: Wat zegt psychologie over het begrip identiteit? (cultuur en maatschappij moeten hier ook veel mee te maken hebben)

hoi Yopi,

Dat weet ik eigenlijk niet. Is niet zo eenduidig stel ik me zo voor. Er zijn m.i. verschillende theorieën over vanuit verschillende achtergronden (van psychoanalitici tot systeemtherapeuten, etc.etc.). De sociale psychologen hebben ook hun eigen theorieën.

Het is dus maar net welke denktrant je oppakt

Als je het mij vraagt kan ik er op dit moment eigenlijk alleen een filosofisch antwoord op geven. Ik heb er namelijk niet echt een psychologisch stevige hypothese opbouw van voor mezelf dat testbaar is.

Ik zie identiteit als een soort vlek dat van een donkere kern (een ik) geleidelijk aan overvloeit in de omgeving. Dus zeg maar dat je identiteit sterk samenhangt met je omgeving maar dat je een soort kleine kern van eigenheid hebt dat de samenhang iets van een eigen richting geeft.

groetjes, Henriette

[Henriette]

ow er schiet me iets te binnen

Las ergens bij sociale psychologie dat de mens zeg maar deel uitmaakt van verschillende 'groeperingen' bijv. lid van gezin, werkkring, sportclub, hobbyclub, schoolklas, etc. etc. (alle kringen waar je in verkeert). In elke kring neem je een plekje in wat dan zeg maar gezamelijk een beeld geeft van wie je bent. Elke kring kent ook weer eigen gewoonten en ongeschreven regels, omgangvormen, taalgebruik.

Maar er zijn echt meer van dit soort ideeen op rijtje gezet door allerlei psychologen. Is wel interessant.

[yopi]

@Henriette:

Ik zie identiteit als een soort vlek dat van een donkere kern (een ik) geleidelijk aan overvloeit in de omgeving. Dus zeg maar dat je identiteit sterk samenhangt met je omgeving maar dat je een soort kleine kern van eigenheid hebt dat de samenhang iets van een eigen richting geeft.

In dat beeld kan ik me wel vinden voor een deel. Dat betekent dus ook dat identiteit zich ergens tussen identificatie met Alles en een arm zielig eenzaam kerntje dat volstrekt alleen is kan uitrekken of inkrimpen.

Gecompliceerder wordt het beeld als je beseft dat je al een heleboel ervaringen achter de rug hebt voordat je 'ontwaakt' tot een zelf. Ervaringen uit een wereld waar nog niet zo sprake was van scheiding. Identificatie is daar wel heel erg intiem (je moeder bijvoorbeeld of de baarmoeder).

Las ergens bij sociale psychologie dat de mens zeg maar deel uitmaakt van verschillende 'groeperingen' bijv. lid van gezin, werkkring, sportclub, hobbyclub, schoolklas, etc. etc. (alle kringen waar je in verkeert). In elke kring neem je een plekje in wat dan zeg maar gezamelijk een beeld geeft van wie je bent. Elke kring kent ook weer eigen gewoonten en ongeschreven regels, omgangvormen, taalgebruik.

Maar er zijn echt meer van dit soort ideeen op rijtje gezet door allerlei psychologen. Is wel interessant.

Dat eigen richtinkje zijn dan de keuzes die je maakt en die elkaar wederzijds beinvloeden.

Als er meer mensen zijn die iets toe te voegen hebben vanuit de psychologie zou dat leuk zijn voor dit topic.

Bedankt Henriette

[Wire31]

Beste Yopi,

Goed, wat er in mijn ogen niet klopt aan jouw antwoord:

Jij schrijft: "In de 'Stream of consciousness' doemen door reflectie dingen, gebeurtenissen en ervaringen op die meer vastigheid, objectiviteit lijken te hebben. Die te duiden zijn. Die van betekenis zijn. Twee daarvan zijn altijd (achteraf gezien) aanwezig: Het ik en het lichaam."

Ik moet zeggen dat je niet erg helder formuleert. Meer vastigheid dan wat bijvoorbeeld. En om nou dingen, gebeurtenissen en ervaringen zomaar op een hoop te gooien vind ik nogal gedurfd. Je licht zo'n deelverzameling verder ook niet toe. Je lijkt nogal wat kennis te veronderstellen bij je lezers.

Tussen haakjes schrijf je: "achteraf gezien". Dat is nogal wat om tussen haakjes te zetten. Het komt niet overeen met mijn gedachtes over wat jij "de Stream of consciousness" noemt. (vanwaar het inconsequente hoofdlettergebruik?). Achteraf. We hebben het dus over de herinnering nu. Als de verbeelding niet overlapt met de herinnering dan is er achteraf nooit meer aanwezig in de geest dan in het moment zelf. In dat moment is het ik, het zelf of de ziel zo je wil, immer aanwezig. Dat is een passieve of een actieve aanwezigheid. De passieve ziel maakt geen keuzes. Dat noemen we de automatische piloot. Onze handelingen vloeien dan volkomen voort uit het verleden. De actieve ziel maakt wel keuzes. Dat kan zijn op grond van het verleden, maar zeker ook met het oog op de toekomst.

De herinnering aan een moment kan het lichaam betreffen en zelfs de modus waarin we waren: actief of passief. Dat kan, het is bepaald geen wetmatigheid lijkt me. Herinnering van de ziel zelf, het ik, bestaat niet. Nooit had ik zo'n herinnering.

Persoonlijkheid vind ik een jammer woord. Karakter bevalt mij veel meer. Karakter ontstaat uit de ervaring van het samenleven met andere mensen. Jij kan het object zijn van die anderen. Karakter onderscheid je van de die anderen. Als object heb je in hun ogen bepaalde eigenschappen. Dat noemen we volgens mij karakter. Natuurlijk heb je een zelfbeeld, maar dat ontstaat dus door te leven voor de ogen van anderen. Natuurlijk kan je jezelf een identiteit aanmeten, kun je acteren, maar dat maakt niet gelukkig volgens mij. Bovendien zijn we aan het einde van onze reizen alleen. Zijn we uiteindelijk onze eigen waarnemer. Dan zie ik mijn opportuisme. Maar evengoed mijn eigenwijsheid. Zelfs die eigenschappen, die iets zeggen over mijn houding ten opzichte van anderen, zijn ontstaan in het samenleven met anderen. Of juist die eigenschappen natuurlijk. Het is maar hoe je het bekijkt. Hoe dan ook: de eenzaamheid heeft mij geleerd dat karakter zonder anderen niet zoveel voorstelt.

Voor de volledigheid: natuurlijk worden we geboren met vermogens en beperkingen.

Je schrijft ook: "Er is sprake van directe herkenning, zonder psychologie, sociologie, biologie. Dat bedoel ik met uniekheid itt uiteenrafeling in kenmerken van de genoemde takken van wetenschap.

Als door het denkraam van die wetenschappen naar mensen gekeken wordt verlies je het natuurlijke gevoel voor die identiteiten. Je moet je zelf en anderen niet wetenschappelijk begrijpen, maar uitgaan van de directe ervaring.

Mijn gevoel zegt me dat jij daar wel in mee kan gaan."

Het lijkt erop dat jij ook nogal een zoeker bent. Wil je je door directe herkenning onderscheiden van anderen? Dat lijkt mij geen buitenkans. Ik bedoel: het is nogal pover om jouw karakter daar aan op te hangen. Aan wat je herkent. Wat maak je? Wat voel je? Als je wil weten wat je karakter is kan ik dus de eenzaamheid aanbevelen. Dan loop je de meeste kans jezelf tegen te komen.

[yopi]

@wire31:

Jij schrijft: "In de 'Stream of consciousness' doemen door reflectie dingen, gebeurtenissen en ervaringen op die meer vastigheid, objectiviteit lijken te hebben. Die te duiden zijn. Die van betekenis zijn. Twee daarvan zijn altijd (achteraf gezien) aanwezig: Het ik en het lichaam."

Ik moet zeggen dat je niet erg helder formuleert. Meer vastigheid dan wat bijvoorbeeld. En om nou dingen, gebeurtenissen en ervaringen zomaar op een hoop te gooien vind ik nogal gedurfd. Je licht zo'n deelverzameling verder ook niet toe. Je lijkt nogal wat kennis te veronderstellen bij je lezers.

Inderdaad misschien een beetje teveel in één alinea. Wat ik wil benadrukken is dat de reflectie uit de herinnering of uit de 'stream' zaken oppikt. En in mijn ervaring herken ik in die zaken altijd dat ik lichamelijk aanwezig was bij die waarneming of opgeslagen waarneming. Ook dat ik daarbij aanwezig ben/was. Ik gooi een aantal zaken op één hoop omdat ik die alle vind behoren tot zaken die de reflectie in het oog kan vatten.

Tussen haakjes schrijf je: "achteraf gezien". Dat is nogal wat om tussen haakjes te zetten. Het komt niet overeen met mijn gedachtes over wat jij "de Stream of consciousness" noemt.

Klopt. Het gaat me dus om reflectie, die zeker achteraf gezien, zaken isoleert uit wat oorspronkelijk de 'stream' was.

Achteraf. We hebben het dus over de herinnering nu. Als de verbeelding niet overlapt met de herinnering dan is er achteraf nooit meer aanwezig in de geest dan in het moment zelf. In dat moment is het ik, het zelf of de ziel zo je wil, immer aanwezig. Dat is een passieve of een actieve aanwezigheid. De passieve ziel maakt geen keuzes. Dat noemen we de automatische piloot. Onze handelingen vloeien dan volkomen voort uit het verleden. De actieve ziel maakt wel keuzes. Dat kan zijn op grond van het verleden, maar zeker ook met het oog op de toekomst.

Ik denk ook dat het zo werkt (ongeveer), maar in de reflectie realiseer je je dat pas; door jezelf als het ware buiten de beleving te zetten en deze te spiegelen in een herinnering en aan intuïties. Tweeheid waar oorspronkelijk éénheid was: namelijk de éénheid van waargenomene en ik (in jouw woorden).

De herinnering aan een moment kan het lichaam betreffen en zelfs de modus waarin we waren: actief of passief. Dat kan, het is bepaald geen wetmatigheid lijkt me. Herinnering van de ziel zelf, het ik, bestaat niet. Nooit had ik zo'n herinnering.

Dat begrijp ik als het om de enige absoluut zekere realiteit gaat van het hier en nu. (Het cogito van Descartes als dat je iets zegt)

Persoonlijkheid vind ik een jammer woord. Karakter bevalt mij veel meer. Karakter ontstaat uit de ervaring van het samenleven met andere mensen. Jij kan het object zijn van die anderen. Karakter onderscheid je van de die anderen. Als object heb je in hun ogen bepaalde eigenschappen. Dat noemen we volgens mij karakter. Natuurlijk heb je een zelfbeeld, maar dat ontstaat dus door te leven voor de ogen van anderen. Natuurlijk kan je jezelf een identiteit aanmeten, kun je acteren, maar dat maakt niet gelukkig volgens mij. Bovendien zijn we aan het einde van onze reizen alleen. Zijn we uiteindelijk onze eigen waarnemer. Dan zie ik mijn opportuisme. Maar evengoed mijn eigenwijsheid. Zelfs die eigenschappen, die iets zeggen over mijn houding ten opzichte van anderen, zijn ontstaan in het samenleven met anderen. Of juist die eigenschappen natuurlijk. Het is maar hoe je het bekijkt. Hoe dan ook: de eenzaamheid heeft mij geleerd dat karakter zonder anderen niet zoveel voorstelt.

Maakt me niet uit welk woord. Karakter heeft bij dezelfde associatie: Dat het iets zou zijn dat alleen bij jou hoort.

Eén van mijn problemen met gewone psychologie. Ik ben het honderd procent eens met je verhaal hoe in de omgang met anderen het één en ander vorm krijgt ...

Je schrijft ook: "Er is sprake van directe herkenning, zonder psychologie, sociologie, biologie. Dat bedoel ik met uniekheid itt uiteenrafeling in kenmerken van de genoemde takken van wetenschap.

Als door het denkraam van die wetenschappen naar mensen gekeken wordt verlies je het natuurlijke gevoel voor die identiteiten. Je moet je zelf en anderen niet wetenschappelijk begrijpen, maar uitgaan van de directe ervaring.

Mijn gevoel zegt me dat jij daar wel in mee kan gaan."

Het lijkt erop dat jij ook nogal een zoeker bent. Wil je je door directe herkenning onderscheiden van anderen? Dat lijkt mij geen buitenkans. Ik bedoel: het is nogal pover om jouw karakter daar aan op te hangen. Aan wat je herkent. Wat maak je? Wat voel je? Als je wil weten wat je karakter is kan ik dus de eenzaamheid aanbevelen. Dan loop je de meeste kans jezelf tegen te komen.

Ik zit hier op een wetenschapsforum. Mensen denken hier vaak dat wetenschap de alfa en de omega is van alle kennis en inzicht. Ik wil hier graag filosofie tegenover zetten. Veel mensen hebben hier geen idee wat filosofie is. In die zin wil ik mezelf onderscheiden. Niet om mijn uniekheid uit te dragen, maar mijn opvatting dat elk mens uniek is.

Bovendien praat ik sowieso graag met mensen over van alles en nog wat.

Ik ben zeker nog een zoeker. Ook daarom zoek ik gesprekken en confrontaties.

hoi-hoi wire,

Yopi

[Danidam]

Dat geeft ook aan dat het "ik" een gemaakt zelfbeeld is onder invloed van omgeving en zelfbeleving. Persoonlijk geloof ik niet in een vast karakter dat op de genen is vast gelegd. Indentiteit is vervormbaar dat maakt alles wel extra ingewikkeld en het maakt een mens "de mens".

[yopi]

Ik vind die zelfbeleving waar jij het over hebt Danidam wel een mooie toevoeging die ook een rol speelt in het proces van identificatie. Dat je dus weer afstand kan nemen van je tot dan toe gevormde identiteit, daar iets aan beleeft, wat dan weer invloed heeft op je identiteit.

Dingen waar je je voor schaamt of die je niet wilt zijn of wat dan ook. De hele omgang met jezelf en wie je in de ogen van anderen bent en wat je plannen voor de toekomst zijn.

Of bedoelde je iets heel anders?

[Danidam]

Een mens wordt gevormd door de invloed van de omgeving en niet door vastgelegde eigenschappen. Al blijft het natuurlijk bijna onmogelijk deze omgeving te negeren, we zijn geneigd onszelf te identificeren met de mensen en gebeurtenissen om ons heen. Daar is natuurlijk niks mis mee omdat dat juist ons leerproces is, het mooiste hiervan is dat we ook de eigenschappen die we niet willen bezitten kunnen om zetten in een andere versie. Al is dit gemakkelijker gezegd dan gedaan menselijke emotie en het reële verstand zitten niet altijd op één lijn en maken het soms ingewikkeld. Aan onze gedachten koppelen we emoties, emoties komen voort uit ervaring(en) uit het verleden. Door de ervaring die je niet wil, opnieuw aan te gaan en er een andere emotie bij te ontwikkelen kan je je gedachten veranderen en dus ook je persoonlijke denken wat je karakter veroorzaakt.

Niet dat ik hier op een kleedje zit te zweven vol zelfbewustzijn omdat ik de sleutel heb. De uitvoering van dit proces is een stuk ingewikkelder dan het begrijpen ervan. Zoals veel mensen leg ik me niet neer bij iets totdat ik het kan verklaren in de logische, wetenschappenlijke verklaring. De hoeveelheid kennis kan je alleen verder helpen als je deze behalve begrijpen ook in uitvoering kan brengen. Laat dat nou menselijk moeilijk zijn.. maar wel een doel om naar te streven.

[yopi]

Ik snap het Danidam. Het is een heel gedoe

Maar waarom zit die vraag nou zo diep? (Tenminste: Die indruk heb ik) Even los van de analyse er van.

[irishfan]

ik ben van de veronderstelling dat identiteit de bevestiging is van de verschillen tussen iedereen, die cruciaal zijn wat betreft het voortzetten van ons soort, uiteindelijk zul je beoordeeld worden door iemand van de andere sekse en uiteindelijk als het goedloopt nageslacht creeren, kijk als er geen verschil zou zijn.

ik durf niet te veronderstellen dat een wereld met alleen maar gelijke identiteiten niet zou kunnen voortbestaan ik heb niet genoeg ervaring in wereld als geen ieder ander in zo'n wereld heeft dus blijft het bij overdenken en verwachtten alleen alles wat ik me zou voorstellen zou een afspiegeling zijn van deze wereld dus dat zou een verkeerd beeld opleveren.

Shawn.

[yopi]

ik ben van de veronderstelling dat identiteit de bevestiging is van de verschillen tussen iedereen, die cruciaal zijn wat betreft het voortzetten van ons soort, uiteindelijk zul je beoordeeld worden door iemand van de andere sekse en uiteindelijk als het goedloopt nageslacht creeren, kijk als er geen verschil zou zijn.

ik durf niet te veronderstellen dat een wereld met alleen maar gelijke identiteiten niet zou kunnen voortbestaan ik heb niet genoeg ervaring in wereld als geen ieder ander in zo'n wereld heeft dus blijft het bij overdenken en verwachtten alleen alles wat ik me zou voorstellen zou een afspiegeling zijn van deze wereld dus dat zou een verkeerd beeld opleveren.

Shawn.

Bedoel je dat 'voortzetten van ons soort' een hoger principe is als identiteit (verschil); of bedoel je dat 'voortzetten van ons soort' zich verbergt achter identiteit?

M.a.w.: Zijn wij marionetten of staan wij in dienst van; OF hebben we te weinig zicht op wat er werkelijk zich afspeelt in het leven?