Dialectwoorden voor wetenschappelijke termen

[Stormbeest]

Dialecten zijn bepaald niet gespecialiseerd in het bedenken van woorden die in min of meerdere mate met wetenschap te maken hebben. Het enige dat ik ken dat misschíen in aanmerking zou komen is het Vlaamse "valling" voor "verkoudheid". Als je dat iets wetenschappelijks kunt noemen, want het gaat wel om iets vrij alledaags. Voor de rest ken ik geen enkele niet-standaardtalig woord voor iets dat ook maar enigszinds met wetenschap te maken heeft. Hooguit worden ze wat anders uitgesproken (bv. "eletriek" voor "elektriciteit", "appandiciet" voor "appendicitis"). Bestáán er uberhaupt ergens dialectwoorden voor wetenschappelijke termen?

[ypsilon]

Het lijkt me logisch dat het dialect niet rijk is aan wetenschappelijke terminologie. Dialecten zijn bij uitstek streekgebonden, en worden dus door een relatief klein aantal mensen gesproken, in de dagelijkse omgang. Daarin vindt vakjargon minder snel doorgang. Wetenschap heeft baat bij uniformiteit, zodat termen vrij eenduidig voor iedereen begrijpbaar zijn. Veel Engelse wetenschappelijke termen zijn zelfs moeilijk of niet naar het Nederlands om te zetten. Daarbij evolueren dialecten vandaag niet echt meer. De enige evolutie die merkbaar is, is een verwatering naar het alombekende Verkavelingsvlaams waarin sowieso dialect en Standaardtaal door mekaar gebruikt worden. Een omgekeerde beweging, waarbij dialectwoorden ontstaan voor relatief nieuwe wetenschappelijke termen, zal je dus niet zo vlug aantreffen.

[Stormbeest]

Tja, daar zeg je zoiets. Wetenschap is wel het laatste waarin de man met de pet geïnteresseerd is. Ik ken verschillende volwássen mensen die mijn taalgebruik, waarin veel wetenschappelijke termen voorkomen, niet eens begrijpen. Ze begrijpen woorden als "atoom", "molecule", "substantie", "koolmonoxide", "kooldioxide" (velen weten ook niet dat koolMONoxide helemaal niet hetzelfde is als koolDIoxide), enz. niet. Laat staan dat ze er eigen woorden voor zouden bedenken.

[ToonB]

Wel, diezelfde redenering kan je omgekeerd ook maken.

Ik ken die termen die jij noemt WEL, maar ik ken bijvoorbeeld geen bal van economische termen. Ik zou niet in mijn eigen woorden kunnen uitleggen wat defecieten, deflatie, obligatie en dergelijke zijn, hoewel ik de woorden op zich wel (her)ken als nederlandse woorden.

Ik denk dat de 'ouderdom' ook vaak een rol speelt. De huidige dialecten worden nog wel doorgegeven aan de jongere generaties, maar ze vonden in de meeste gevallen hun oorsprong enkele generaties geleden.

De kloof tussen wetenschappelijk geschoolde mensen, en de 'Jan met de pet' zoals jij em noemt, was toen vele malen groter.

Mijn grootvader en grootmoeder hebben nooit chemie, fysica gehad op school, en wiskunde beperkte zich tot wat breuken bij wijze van spreken (mogelijk letterlijker dan ik hier laat blijken).

Tegenwoordig komt bijna iedereen in zijn humaniora wel in aanraking met chemie/fysica/wiskunde (gevorderder tov vroeger).

Daarbij komt ook die terminologie aan bod.

Als iemand 50 jaar geleden nooit de 'stelling van pythagoras' heeft geleerd, of de term 'goniometrie' heeft gebruikt, zal daar vanzelfsprekend ook geen woord in het dialect voor ontstaan.

Op de dag van vandaag zijn die woorden wel wat meer ingeburgerd bij het grotere publiek, maar ze worden simpelweg niet in de dagelijkse omgang gebruikt, en dus gaat er opnieuw geen dialect voor ontstaan.

Een mooi voorbeeld lijkt me een computer (dit kent neem ik aan ongeveer iedereen in huidig België/Nederland, of op zijn minst wat het ongeveer is), maar toch ken ik beduidend weinig dialecten die er een ander woord voor hebben.

De uitspraak van de individuele lettergrepen zal wat veranderd zijn, maar een echt 'nieuw' woord hiervoor is er niet. Simpelweg omdat vroeger, bij het onstaan van dat dialect, geen sprake was van dit toestel.

edit: om een meer praktisch voorbeeld te geven, verder bouwend op mijn 'computer' voorbeeld.

mijn grootmoeder zegt iets dat er zo zou uitzien (sorry, ik kan niet fonetisch schrijven):

ne kompijuuter. Dit is niet correct uitgesproken, maar is duidelijk nog steeds het woord computer, met een uitspraakverschil.

terwijl ze bijvoorbeeld voor zuurkool, een vaker gebruikt woord in die tijd, choucroute zegt (van het frans neem ik aan). Hier is het nederlandstalige woord duidelijk vervangen door een ander woord, al dan niet ontleend van een andere taal. Er is niets van het woord 'zuurkool' in te herkennen.

of spekreepjes zijn 'kepselkes'. Opnieuw een compleet ander woord, niet gewoon de uitspraak die veranderd.

[Stormbeest]

De kloof tussen wetenschappelijk geschoolde mensen, en de 'Jan met de pet' zoals jij em noemt, was toen vele malen groter.

Mijn grootvader en grootmoeder hebben nooit chemie, fysica gehad op school, en wiskunde beperkte zich tot wat breuken bij wijze van spreken (mogelijk letterlijker dan ik hier laat blijken).

Tegenwoordig komt bijna iedereen in zijn humaniora wel in aanraking met chemie/fysica/wiskunde (gevorderder tov vroeger).

Daarbij komt ook die terminologie aan bod.

Ik ben ook een "Jan-met-pet", heb op school nooit wetenschap gehad, ben in het tweede jaar van het secundair onderwijs wegens wangedrag op verschillende scholen buitengevlogen en zo op een heel laag niveau beland. Toch weet ik redelijk wat over verschillende wetenschappen, puur doordat het me interesseert en ik erover lees. Om maar te zeggen: je hoeft niet geschoold te zijn om iets van wetenschappen te begrijpen, het is wat je interesséért dat telt.

[ToonB]

Ik ben ook een "Jan-met-pet", heb op school nooit wetenschap gehad, ben in het tweede jaar van het secundair onderwijs wegens wangedrag op verschillende scholen buitengevlogen en zo op een heel laag niveau beland. Toch weet ik redelijk wat over verschillende wetenschappen, puur doordat het me interesseert en ik erover lees. Om maar te zeggen: je hoeft niet geschoold te zijn om iets van wetenschappen te begrijpen, het is wat je interesséért dat telt.

Wel, interesses zijn natuurlijk altijd de uitzonderingen.

Maar ik denk dat als je het aantal mensen dat dit nooit kreeg bekijkt, en dan procentueel gaat kijken hoeveel mensen op vrijwillige basis een kennis over wetenschappen opbouwen, dat je een klein getal gaat bekomen.

Je hoeft in niets geschoold te zijn voor er veel van te kennen. Er is een aantal weken geleden op de BBC nog een reportage geweest over een persoon die een ferrari op schaal 1:5 gebouwd heeft, met werkende motor, en alles erop en eraan. You name it. Als het in de ferrari zat, en werkte, zat het ook in dat model, en dat werkte.

De persoon in kwestie had geen technische scholing gekregen volgens die reportage.

Maar dat zijn doorgaans 'enkelingen'. Als er in een stad/dorp vroeger slechts enkelingen waren die dit soort begrippen kenden en gebruikten, is dat geen voldoende basis voor een ontwikkeling van een 'dialect' rond dat woord.

Buiten de lessen, en hier en daar eens een stage ofzo, praat ik immers nooit met iemand over die begrippen.

Het is niet dat we op café met vrienden van studies allerlei even in groep de polarisatie van een molecule ofzo gaan bespreken. Net daardoor komt dat niet in het dialect.

Tel daarbij op de de kloof vroeger nog groter was als nu (en ja, er zijn uitzondering op, maar dat is op bijna alles), en jekomt tot het feit dat die wetenschappelijke woorden er niet zijn in het dialect.

[Plaas]

De wetenschap werd en wordt niet in dialect bedreven. Toch druppelden er wel een wetenschappelijke termen door naar het dialect. De vaak Latijnse termen werden dan verbasterd. Op die manier ontstonden er toch wel "wetenschappelijke dialectwoorden". Vrij algemeen is zo flens, een verkorting van influenza. Denk ook aan woorden als kolere, dat waarschijnlijk van "cholera" komt. Die ziektes zijn vaak een eigen leven gaan leiden in de gesproken taal, omdat Nederlanders er graag mee schelden. Van "tyfus" zijn dan zelfs werkwoorden afgeleid: optieve of optiefte. Deze woorden behoren tot de dialecten van de Hollandse steden en zijn zo vaak bij sprekers van de Standaardtaal bekend. Echt standaard zou ik ze echter niet willen noemen.

Wetenschappelijke termen zijn vaak ook artificieel. Denk aan gas, dat ooit in het Nederlands is ontstaan als kunstwoord, mogelijk op basis van "chaos". 't Is in alle Nederlandse dialecten bekend, en 't is steeds (ongeveer) hetzelfde woord. Onze omringende talen hebben het woord ook zonder meer overgenomen. Wetenschappelijke termen worden van bovenaf opgelegd, en dus zijn ze meestal hetzelfde in veel talen en dus ook in de dialecten.

[Ensiferum]

******? Over diarree zullen we maar zwijgen. Buikgriep, koolstofdioxidevergiftiging (ipv...). Dan heb je nog de talloze alledaagse woorden voor flatulentie en ructus. Een 'blauw plek'. Een 'omgeslagen' enkel. Een 'attack'.

Het is maar wat je wetenschappelijk noemt.

[oribatei]

Om het quoten zoveel mogelijkl te vermijden heb ik dit achterwege gelaten. De titel van dit topic echter is erg vreemd,"Dialect omgangstaal van een streek of stad die afwijkt van de standaardtaal " (Kramers woordenboek)

in deze wereld kun je er echter van uitgaan dat de standaardtaal niet meer per se de landstaal is, je zou in plaats van een streek ook eeen beroepsgroep,of een leeftijdsgroep als dialectsprekend kunnen duiden,zoals er is smstaal, straattaal, visserslatijn,msntaal of wetenschappelijk jargon. verder heeft het natuurlijk weinig zin om bijvoorbeeld plat "brabants" te spreken met andere wetenschappers die uit andere gebieden komen zoals bijvoorbeeld het overgrote deel van de wereld dat het buitenland heet. ergo hier uit afleidend kun je gerust dialect spreken dit doet namelijk iedereen. dialect is het levend houden van de taal

[Benm]

De wetenschap werd en wordt niet in dialect bedreven.

Dat lijkt me inderdaad ook, en dialect-varianten van complexere begrippen zul je denk ik niet veel vinden. In zekere mate geldt dat ook voor nederlandse woorden voor complexe zaken, die bestaan vaak ook niet echt. Er zijn woorden die simpel vernederlandsen en daarom (vooral in spreektaal) wel gebruikt worden (bijv ground state naar grondtoestand oid), maar als iets gepubliceerd moet worden houdt dat natuurlijk weer op.

Maar er zullen ongetwijfeld tal van zaken zijn die zowel in de wetenschap als het leven op straat worden gebruikt, en daarvoor zullen ook wel dialectwoorden ontstaan.

[Stormbeest]

Wel, interesses zijn natuurlijk altijd de uitzonderingen.

Maar ik denk dat als je het aantal mensen dat dit nooit kreeg bekijkt, en dan procentueel gaat kijken hoeveel mensen op vrijwillige basis een kennis over wetenschappen opbouwen, dat je een klein getal gaat bekomen.

Dat weet ik ook, maar wat ik me afvraag is: hoe komt dit? Waarom gaan mensen dan wél op vrijwillige basis een kennis opbouwen over dingen als popmuziek, voetbal, films, enz.?

[ypsilon]

Het aantal mensen dat daar écht kennis over gaat opbouwen is volgens mij ook eerder beperkt hoor...

[Stormbeest]

Hoezo? Welke doorsnee jongere - van welke opleidingsgraad dan ook - is niet zeer sterk geïnteresseerd in popmuziek, kent niet honderden of zelfs duizenden namen van liedjes, groepen, zangers, enz.? Hoeveel mannen zijn er wel niet enorm met voetbal bezig? Wie kent bijna niets van films?

Ik ken niet zóveel van wetenschappen, maar heb van vele toch een basiskennis. Ik begrijp goed wat moleculen, atomen, elementen, verbindingen, enz. zijn, weet dat de zon energie produceert door middel van kernfusie van waterstof tot helium, begrijp wat er gebeurt in kerncentrales en atoombommen, weet dat een "valling" door een virus wordt veroorzaakt en NIET door de kou of de tocht, weet wat een lichtjaar is, enz. Dat zijn basisbegrippen, er is niet meer intelligentie vereist om zulke dingen te weten en te begrijpen dan om zoveel te kennen van al die dingen genoemd in de eerste alinea. Toch hebben de meeste mensen met een lage opleiding zelfs geen basiskennis van scheikunde, fysica, astronomie, enz., aangezien ze er niet in geïnteresseerd zijn.

En met deze vraag zit ik nu: Hoe komt het dat mensen wél automatisch geïnteresseerd zijn in al die dingen uit de eerste alinea, maar bijna niemand in wetenschappen? Over smaak kan je niet twisten, maar wel, vind ik, over de oorzaak van smaken en verschillen in smaken.

[Phys]

Omdat het moeite kost je te verdiepen in (zelfs de basiskennis van) scheikunde, natuurkunde, wiskunde, etc., terwijl luisteren naar muziek en kijken naar voetbal niet de meest inspannende bezigheden zijn. Je hoeft er veel minder bij na te denken.

[Grytolle]

Net als in de standaardtalen hoef je maar wat internationale woorden aan te passen als je een wetenschappelijk gesprek wilt voeren in dialect. Slechts bij uitzondering verzint men een eigen woord, net als in de standaardtaal (en meestal klinkt dat dan om z'n inheemsheid onwetenschappelijk)

( http://www.aentwaerps.be/forum/topic/14 <- de eerste posts in vrij wetenschappelijk antwerps 8D )