Ethiek van h. philipse

[homofilo]

In zijn uitstekend boek "Atheistisch Manifest" wijdt Herman Philipse een hoofdstuk aan de moraal. Hij geeft daar aan dat axiomatische rechtvaardigingsmodellen om de vraag te beantwoorden wanneer een actie goed is of slecht niet kunnen werken.

Het categorisch imperatief van Kant werkt niet, omdat er problematische tegenvoorbeelden te bedenken zijn. Het utilisme van Mill van het maximaliseren van het totale groepwelzijn, wat op het eerste gezicht heel aantrekkelijk lijkt, lijdt aan de naturalistic fallacy (althans de is-ought-variant daarvan). Als ik het goed begrijp is de aanname dat individuen op zoek zijn naar geluk niet evident waar, ook al lijkt dit zo te zijn in de werkelijkheid.

1. Klopt dit? Is dit het is-ought-probleem dat Philipse bedoelt?

Philipse geeft vervolgens een eigen "rechtvaardiging" van de ethiek, namelijk een zonder objectief fundament, maar zoveel mogelijk intersubjectief. Net als dat de wijsbegeerte de natuurwetenschappen niet heeft kunnen funderen, maw niet heeft kunnen aantonen dat deze wetenschappen *zekere* kennis opleveren, meent Philipse dat de meta-ethiek moet overstappen op een evolutionair model. Morele standpunten zijn niet goed of slecht maar beter of slechter. Betere morele memen (kan ik dit woord hier gebruiken?) werken beter voor de groep.

2. Welk algoritme hanteert Philipse om te bepalen of een morele norm beter werkt of beter is voor de groep. In de natuurwetenschappen is dit algoritme de falsificieerbaarheid van een theorie, betere theorie kunnen maar worden niet gefalsificeerd. Het lijkt alsof Philipse in zijn bepaling van beter of slechter het algoritme van Mill moet gebruiken om te bepalen of een norm beter is of slechter. Of blijkt dit echt pas uit de harde uitkomsten van de norm, het uitsterven van groepen?

Is het zo dat we volgens Mill de dikke man op het spoor moeten gooien om een trein tegen te houden die anders over 10 mensen heen zou rijden en volgens Philipse dit niet via een axioma beantwoord kan worden, maar afhankelijk is van de 3 morele evolutioaire containers biologie, cultuur en persoonlijk?

Hartelijk dank voor uw interesse!

[Benedict Broere]

Vanuit de verschillende subjectieve perspectieven en voorkeuren, en dat van Philipse is er daar een van, verschijnen er verschillende vormen van ethiek, en het lijkt moeilijk om van daaruit te komen tot een meta-ethiek, behalve dan het pogen pragmatisch samen te leven in die pluraliteit. Wat vervolgens resulteert in het trekken en duwen aan de politiek, de eindeloze discussie in de media, en ook bijvoorbeeld vergelijkend cultuuronderzoek. Er is simpelweg geen absoluut standpunt, behalve dan misschien dat van het leven enerzijds, en dat van de dood (Auschwitz) anderzijds.

[homofilo]

Bedankt Benedict voor je antwoord. Is het weliswaar mogelijk iets concreter antwoord te geven?

[Benedict Broere]

Nou ja, 'concreet'.

Neem bijvoorbeeld de klimaatkwestie, of algemeen de negatieve impact van de mens op de natuur. Is dat erg, dat die natuur afsterft? Er is een positie denkbaar die zegt dat dat helemaal niet erg is, want het gaat zo langzaam, dat je de ergste gevolgen ervan toch niet meemaakt - positie 'na mij de zondvloed'. Ander mensen maken zich er wel druk over. Met nog eindeloos veel variaties daartussen.

De concrete werkelijkheid toont mensen die wereldbeschouwelijk heel verschillend in elkaar steken en dienovereenkomstig ook verschillend denken over ethiek. Maar al die mensen zien zich wel genoodzaakt om toch een leefbaar samenleven in stand te houden. En ik denk dat de meesten het er wel over eens zullen zijn dat dat leefbaar samenleven verschillende vormen kan aannemen, maar dat het in ieder geval niet de horror van Auschwitz zal zijn.

Wij hebben geen absolute kijk op de werkelijkheid. En we kijken maar subjectief gekleurd aan tegen die werkelijkheid. Wetenschappelijke kennis is daarom in principe provisioneel, voorlopig. En dienovereenkomstig ook ethiek. Hoezeer er ook rekening gehouden moet worden met het feit dat er posities zijn in die pluraliteit en fundamentele onzekerheid, die denken juist wel het laatste woord te hebben in die ethiek, en in wereldbeschouwing in het algemeen. En dat ontmoet elkaar steeds maar weer in het trekken en duwen aan de politiek. Waar uiteindelijk macht het laatste woord heeft, 'macht' dus als vehikel van 'waar' maken van wereldbeschouwing en ethiek.

En dat laatste, dat is een proces waar we steeds maar tegen aan kijken, en dat geresulteerd heeft in enorm veel welvaart en vrijheid voor bepaalde delen van de mensheid, maar dat ondertussen ook al absolute dieptepunten heeft getoond als dat van Auschwitz.

[Crossword]

2. Welk algoritme hanteert Philipse om te bepalen of een morele norm beter werkt of beter is voor de groep. In de natuurwetenschappen is dit algoritme de falsificieerbaarheid van een theorie, betere theorie kunnen maar worden niet gefalsificeerd. Het lijkt alsof Philipse in zijn bepaling van beter of slechter het algoritme van Mill moet gebruiken om te bepalen of een norm beter is of slechter. Of blijkt dit echt pas uit de harde uitkomsten van de norm, het uitsterven van groepen?

Is het zo dat we volgens Mill de dikke man op het spoor moeten gooien om een trein tegen te houden die anders over 10 mensen heen zou rijden en volgens Philipse dit niet via een axioma beantwoord kan worden, maar afhankelijk is van de 3 morele evolutioaire containers biologie, cultuur en persoonlijk?

Beschrijf je hier niet een probleem voor alle ethiek die zich wil baseren op de natuur van de mens? Philipse gaat ervan uit, als ik het me goed herinner, dat de ethiek rust op een biologische bodem, die vervolgens cultureel verder wordt ontwikkeld en ten slotte individueel wordt ingevuld. Op zichzelf lijkt me dat wel logisch. Maar ik vraag me sterk af of je de biologische bodem los kunt zien van de cultuurlaag. Philipse beschrijft de biologische bodem mbv een denkbeeldige casus van een populatie van oermensen en stelt daarbij sociaal gedrag gelijk aan moreel gedrag. Daar zit volgens mij een denkfout, want sociaal gedrag is lang niet altijd moreel en solitair gedrag lang niet altijd immoreel.

Mill zit, in het model van Philipse, in de culturele laag van de ethiek. Hij heeft een theorie ontwikkeld wat je moet doen bij conflicterende (biologische) neigingen, verlangens enz. Daarbij gaat hij uit van de volgens hem universele prikkels van plezier en pijn. Moraal = plezier maximaliseren en pijn vermijden voor zoveel mogelijk mensen.