Verschil tussen rationalisme en empirisme

[theoriegeladen]

Laat ik iets van twee weken geleden nemen: ik heb mijn enkel gebroken toen ik bij een feest was, en ben vervolgens naar het ziekenhuis gegaan. De dag erna werd ik aan m'n enkel geopereerd.

Stel je nu de volgende situatie voor: Op de bewuste dag zelf lig je 's ochtends niets vermoedend in je bed een beetje te filosoferen. Je vraagt je af wat er die dag gaat gebeuren. Probeer je nu eens af te vragen waarvan je op dat moment zeker was dat je het die dag zou ervaren. Als het goed is, staat in die beschrijving van jou, niets dat naar jouw net gegeven voorbeeld verwijst. Ik zal je alvast een beetje op weg helpen. Wat je zeker die dag gaat ervaren is dat je benen hebt. Je zou dus kunnen zeggen dat " ik heb benen" een a priori uitspraak is. De uitspraak is onlosmakelijk aan jouw wezen verbonden.

[theoriegeladen]

Maar het empirisme heeft geen totaal irrationeel karakter.

Helemaal mee eens, de ontdekking van de natuurwetten zijn daar een voorbeeld van. Het is eerder de totale afwezigheid van rationaliteit dan irrationaliteit(ik moet zeggen dat ik dat een vorm van rationaliteit vind, ivm de discussie of er naast religie of atheisme nog een derde weg is.) Rationalisme betekent afkomstig uit de ratio, dit in tegenstelling tot bv de natuurwetten. De wetten zijn ontdekt door waarneming, maar zijn door ons verstand te bevatten. Zij zijn echter niet het gevolg van een bepaalde ratio, ook niet die van God. (Hoewel quantum-mechanica later uitwees, dat er toch enige inconsequentie in de natuurwetten zat. Dit zou er op kunnen wijzen dat de natuurwetten in eerste plaats toch uit onze ratio ontsprongen zijn, maar de inconsequentie zou ook iets van de natuur zelf kunnen zijn(onzekerheidstheorie).

[Ascension]

Stel je nu de volgende situatie voor: Op de bewuste dag zelf lig je 's ochtends niets vermoedend in je bed een beetje te filosoferen. Je vraagt je af wat er die dag gaat gebeuren. Probeer je nu eens af te vragen waarvan je op dat moment zeker was dat je het die dag zou ervaren. Als het goed is, staat in die beschrijving van jou, niets dat naar jouw net gegeven voorbeeld verwijst. Ik zal je alvast een beetje op weg helpen. Wat je zeker die dag gaat ervaren is dat je benen hebt. Je zou dus kunnen zeggen dat " ik heb benen" een a priori uitspraak is. De uitspraak is onlosmakelijk aan jouw wezen verbonden.

Oké, ik hoop dat dit niet te persoonlijk word (want dat mag hier toch niet?), maar ik zal er even op inspelen:



Je vraagt je af wat er die dag gaat gebeuren. Probeer je nu eens af te vragen waarvan je op dat moment zeker was dat je het die dag zou ervaren.

'Ik ga vanavond naar een feest'

Alleen snap ik niet dat het gegeven van 'ik heb benen' a priori is. Natuurlijk wist ik voordat ik m'n enkel ging breken wel dat ik benen heb, maar ik begon het pas écht te beseffen nadat ik m'n enkel had gebroken (je begint dan pas te beseffen hoe handig 't is om normaal te kunnen lopen ). Komt dat toevallig in de richting van het verschill tussen rationalisme en empirisme?

[ypsilon]

Het zit 'm eigenlijk hierin: het feit dat je weet dat je benen hebt, waar komt dat vandaan? Was dat aanwezig bij je geboorte (m.a.w. a priori) of heb je dat geleerd? Dat is (heel eenvoudig gesteld) het verschil tussen rationalisme en empirisme.

[Kiwiwoman]

Rationalisme: ik heb benen

Empirisme: ik denk dat ik benen heb

Ja toch, Ypsilon?

[Ascension]

Het zit 'm eigenlijk hierin: het feit dat je weet dat je benen hebt, waar komt dat vandaan? Was dat aanwezig bij je geboorte (m.a.w. a priori) of heb je dat geleerd? Dat is (heel eenvoudig gesteld) het verschil tussen rationalisme en empirisme.

A, kijk eens aan. It makes sence now.

Dus de rationalisten denken dat je weet dat je benen hebt omdat je dat van je geboorte hebt, en de empiristen (ik hoop dat dat de goede naam is:P) denken dat je weet dat je benen hebt omdat je daar op een gegeven moment achter bent gekomen (bijvoorbeeld toen je je eerste stapjes nam)?

[ypsilon]

Niet helemaal. De uitdrukkingen die je hier geeft gaan eerder over onze relatie tot de wereld (waarnemingen en kennis vs. wat "echt" is). Ik zal morgen ofzo eens een overzichtje geven (want ik moet toegeven dat ik de namen van de verschillende stromingen hierbij niet zo meteen van buiten ken).

[theoriegeladen]

'Ik ga vanavond naar een feest'

Er zijn best factoren te geven die dat plan niet helemaal zeker maken. Je hebt hier dus te maken met een schijnzekerheid of schijnweten.

[Ascension]

Er zijn best factoren te geven die dat plan niet helemaal zeker maken. Je hebt hier dus te maken met een schijnzekerheid of schijnweten.

Dan begin ik me af te vragen wat er dan uberhaupt wel zeker is? Ik kon ook niet met zekerheid zeggen dat m'n vader terug zou komen van z'n werk of dat ik m'n bed uberhaupt uit ging komen.

[Phys]

Was dat aanwezig bij je geboorte (m.a.w. a priori) of heb je dat geleerd? Dat is (heel eenvoudig gesteld) het verschil tussen rationalisme en empirisme.

Is dit niet juist het verschil tussen a priori en a posteriori? Ik zie namelijk niet in hoe 'rationalisme' zou moeten slaan op 'kennis die al bij geboorte aanwezig was'. Lijkt me anders eerder een nature/nurture-kwestie.

Empirisme: ik weet dat ik benen heb, omdat ik heb gezien/ondervonden dat ik benen heb (oftewel gebaseerd op waarneming = empirie)

Rationalisme: ik weet dat ik benen heb, omdat...

Dan begin ik me af te vragen wat er dan uberhaupt wel zeker is? Ik kon ook niet met zekerheid zeggen dat m'n vader terug zou komen van z'n werk of dat ik m'n bed uberhaupt uit ging komen.

Dit kun je inderdaad zo ver doorvoeren als je wilt: je weet ook niet of de zon morgen opkomt, of of onze natuurwetten morgen nog wel gelden... maar hiermee schiet je weinig op.

Niets is zeker, en zelfs dat niet

(Multatuli)

[Ascension]

Is dit niet juist het verschil tussen a priori en a posteriori? Ik zie namelijk niet in hoe 'rationalisme' zou moeten slaan op 'kennis die al bij geboorte aanwezig was'. Lijkt me anders eerder een nature/nurture-kwestie.

Empirisme: ik weet dat ik benen heb, omdat ik heb gezien/ondervonden dat ik benen heb (oftewel gebaseerd op waarneming = empirie)

Rationalisme: ik weet dat ik benen heb, omdat...

Verborgen inhoud

hier kan ik niets van maken; ik kan me niets voorstellen bij een redenering gebaseerd op puur theoretische overwegingen, waaruit je kunt concluderen dat je benen hebt. Ik denk dan ook dat je louter empirisch kunt zeggen dat je benen hebt

Dit kun je inderdaad zo ver doorvoeren als je wilt: je weet ook niet of de zon morgen opkomt, of of onze natuurwetten morgen nog wel gelden... maar hiermee schiet je weinig op.

Niets is zeker, en zelfs dat niet

(Multatuli)

Hoe noem je zo'n soort uitspraak ook alweer?

Dan snap ik nu wat empirisme is, maar blijkbaar is 't niet uit te leggen wat rationalisme is in zo'n situatie?

Dus empirisme gaat er van uit dat kennis voortkomt uit ervaring (ik heb gemerkt dat ik benen heb, dus ik weet dat ik benen heb).

Rationalisme gaat er van uit dat...?

[Phys]

Hoe noem je zo'n soort uitspraak ook alweer?

Bedoel je mijn citaat van Multatuli? Je zult niet 'citaat' bedoelen, of wel? Een paradox (=schijnbare tegenstrijdigheid) dan?

Dan snap ik nu wat empirisme is, maar blijkbaar is 't niet uit te leggen wat rationalisme is in zo'n situatie?

Misschien kan een ander het.

Dus empirisme gaat er van uit dat kennis voortkomt uit ervaring (ik heb gemerkt dat ik benen heb, dus ik weet dat ik benen heb).

Ja. Van Dale definieert 'empirisme' bijvoorbeeld als "leer dat zintuiglijke waarneming de enige bron is van alle kennis".

Rationalisme gaat er van uit dat...?

...alle kennis gebaseerd is op de rede: voortkomend uit logische, rationele rederingen.

PS: misschien dat ik hier een te nauwe (of zelfs foute) betekenis aan de begrippen toedicht vergeleken met de filosofische betekenissen, we zitten immers in het filosofieforum. Als dat zo is, maak dat dan even duidelijk, voor er (nog meer) verwarring ontstaat! Ik ben immers niet erg ingewijd in de filosofie.

[theoriegeladen]

1

Dan begin ik me af te vragen wat er dan uberhaupt wel zeker is?

2

Ik kon ook niet met zekerheid zeggen dat m'n vader terug zou komen van z'n werk of dat ik m'n bed uberhaupt uit ging komen.

1 Het misstaat jou niet jou dit af te vragen. In principe kan je stellen dat alle a priori kennis zeker is, mits je het goede voor ogen hebt. Niet alles wat iemand denkt voor een bepaalde ervaring is zomaar a priori kennis. Het is puur die kennis die gebruikt wordt voor een rationele gedachte. Zoals al is vastgesteld is het begrip mens a priori kennis. De filosoof Descarte kan dit heel goed uitleggen; ik zal je alvast zijn conclussie geven. Hij begint ermee dat je overal aan kan twijfelen, maar dat dit twijfelen zelf de volgende zekerheid verschaft, namelijk dat je twijfelt. Vanuit dit twijfelen formuleerde hij de volgende stelling: Ik denk dus ik ben. Dat is iets waar jij die bewuste ochtend zeer zeker van was, dat je aan het denken was. Descarte zegt dat volgens de ratio van dit denken automatisch volgt uit het denken, dat de denker is. Dit 'zijn' is het begin van de filosofie van Kant. Hij zegt dat alle ervaring in een ruimte en tijd plaats vind. Nu lijkt het alsof je met a priori kennis van het kastje naar de muur wordt gestuurd, maar het zet je wel aan het denken over de zekerheden van het leven; iedereen weet dat hij leeft, niet iedereen weet hoe hij leeft.

2

Dit is natuurlijk geen reden om apatisch in je bed te gaan liggen wachten op een apocalypse.

[theoriegeladen]

Enige kritieken op de hiervoor gedane uitspraken:

Empirisme: ik weet dat ik benen heb, omdat ik heb gezien/ondervonden dat ik benen heb (oftewel gebaseerd op waarneming = empirie)

Rationalisme: ik weet dat ik benen heb, omdat... Verborgen inhoud(waarom kopieert ie dat niet mee??)

hier kan ik niets van maken; ik kan me niets voorstellen bij een redenering gebaseerd op puur theoretische overwegingen, waaruit je kunt concluderen dat je benen hebt. Ik denk dan ook dat je louter empirisch kunt zeggen dat je benen hebt

Empirisme is juist niet weten, de uitspraak: ik weet dat ik... zal nooit door een empirist gedaan worden. Vergelijk:

Ik ervaar dat ik benen heb.

Vanuit het rationalisme kan je begrijpen dat je benen hebt omdat in het begrip mens voldoende voorwaarde is, om te begrijpen dat het fenomeen mens benen heeft. Zinnige kritek op het rationalisme is dan de vraag of dit begrip ook de norm mag zijn, zogezegd goddelijk intellect. Iemand van wie zijn benen zijn geamputeerd voldoet immers niet meer aan de norm die het begrip mens zou kunnen stellen.

De reactie van het empirisme hierop is dat het begrip mens, alsof zij benen zou hebben een samengesteld begrip is. Door de ervaring hebben wij ons een begrip gevormd van de mens, vaak met benen, maar het is zeker niet noodzakelijk benen te hebben om mens te zijn. In het radicalisme van Berkeley is het bv niet zeker dat je benen hebt, maar ik zelf zou het empirisme niet zo ver doorvoeren, hoewel een kritisch beeld van wie je bent, je verder kan helpen in het denken, maar ook in het dagelijk leven.

[ypsilon]

Voor de goede orde even een overzichtje van verschillende benaderingen van de werkelijkheid (ik neem het gewoon over want ik kan het niet beter verwoorden):

Ontologische realisten nemen aan dat de werkelijkheid onafhankelijk van ons denken en kennen bestaat; ontologische idealisten zien haar als een schepping van onze geest. Een ontologisch idealist gelooft vanzelfsprekend niet dat wij de werkelijkheid bewust en naar onze eigen wensen kunnen tot stand brengen; ook hij of zij kan een onderscheid maken tussen de werkelijkheid zelf en onze beschrijving ervan. (...)

Kennistheoretische (of epistemologische) realisten zien onze kennis, inbegrepen onze theorieën, als een geheel of bij benadering correcte weergave van de werkelijkheid. Dit houdt onder meer in dat werkelijkheid is opgebouwd uit het soort entiteiten waarnaar onze taal verwijst (atomen, hemellichamen, ..., snelheden, gewichten, ...). Naief realisme ziet de wereld als zonder meer identiek met onze kennis; daar tegenover plaatst men soms kritisch realisme. Convergerend epistemologisch realisme is de stelling dat onze kennis, ook al bevat ze nu nog fouten, op de lange duur volledig en correct zal zijn. Kennistheoretische idealisten benadrukken de rol van interpretaties in de waarneming, waardoor onze kennis nooit met de werkelijkheid kan samenvallen. Een tussenpositie is dat ze er wel mee kan samenvallen, maar dat we dit nooit met zekerheid kunnen weten. Merk op dat een ontologisch realist geen kennistheoretisch realist hoeft te zijn.

Intentionele realisten zijn mensen die onze kennis zien als een poging om een van ons onafhankelijke werkelijkheid te vatten; ze zijn dus steeds ontologische realisten , maar niet noodzakelijk ook kennistheoretische.

Positivisten verwerpen meestal, samen met vele anderen, beide ontologische stellingen als zinloos en nemen wat theorieën betreft een idealistische positie in op kennistheoretisch gebied.

Bron: Diderik Batens, Menselijke kennis, Pleidooi voor een bruikbare rationaliteit, Uitg. Garant, ISBN 9044114840