De leer van Kant

[Benedict Broere]

Kant was zeer onder de indruk van het werk van Newton, waarvoor de Causaliteit een fundamentele aanname vormde.

Hume kon evenwel die Causaliteit niet vinden in botsende biljartballen.

Wat gedaan?

De Copernicaanse Wending!!!

Het zit in ons hoofd, die Causaliteit!!!

Maar psychologisch onderzoek kan het daar niet vinden.

Wel processen van analyse en synthese. Volop. Voortdurend.

En bekroond met de Nobelprijs. En overal een rol spelend.

In IQ-tests. En sollicitatieprocedures. En wat niet al.

Bedenk ook dit: Kant was gefrappeerd door de mate van vanzelfsprekendheid van die idee Causaliteit. Het kan niet slechts een generalisatie zijn zoals Hume dacht. Het moet iets zijn dat heel diep deel is van ons ervaren. Maar hoe? Kant: zuivere rede !

Maar het is een generalisatie, een inventie, een idee. Ook cultuurvergelijkend onderzoek maakt dat duidelijk. Want je ziet daarin dat steeds de vanzelfsprekendheden verschillen, van cultuur tot cultuur. Waarnaast wij met de zuivere rede in ons hoofd steeds dezelfde vanzelfsprekendheden zouden hebben gehad, doorheen wat voor cultuur dan ook.

[ypsilon]

Ik begrijp je redenering helemaal niet. Het gaat je er blijkbaar om dat causaliteit reëel is, en niet alleen een denkcategorie. Maar daar sprak ik me helemaal niet tegen uit. Ik denk echter wel dat iets ons in staat moet stellen om oordelen te maken over causaliteit (hoe zouden we er anders zelfs maar over aan het discussiëren zijn?) en dat dat iets tot het onderzoeksdomein van de psychologie behoort.

Cultuurvergelijkend onderzoek kan trouwens voor zover ik weet niet uitmaken of iets een inferentie is, dan wel iets wat aangeboren is. Meestal biedt dergelijk onderzoek indicaties voor dat laatste. Naar ik begrepen had zag Kant causaliteit trouwens als een a priori, niet als een product van de zuivere rede.

[Kritiek]

Ballo Benedict Broere,

Ik sta versteld van je kennis van Kant terwijl je volgens mij niet echt bekend bent met de onderzoeken naar en de gevolgen van zijn werk. Ik denk dat je inzicht verder rijkt dan je parate kennis. Mijn complimenten.

Toch wil ik nog een paar puntjes naar voren halen:

1)

Kant gebruikt de twijfel (skepticisme) als methode om te bepalen wat waar is en wat niet. In die zin twijfelt hij wel degelijk aan externe objecten. Zijn conclusie is echter dat die externe objecten wel degelijk bestaan. Dat is waarom hij zichzelf een (transcendentaal) idealist noemt.

2)

In de psychologie volgt men kant bijzonder sterk. Goede voorbeelden zijn Kant en Freud. Deze twee proberen Kant te staven waar het maar kan. Beide gebruiken echter het referentiekader als datgene wat a priori is. Hier slaan ze de bal mis. Jung noemt dit zelfs 'het onbewuste' terwijl het wel degelijk bewust geschapen is. Nu goed, laten we niet te ver ingaan op de psychologische aspecten hiervan. Wat belangrijk is om te onthouden is dat Kant een bepalend effect op de psychologie heeft gehad. De manier waarop men hiermee om gegaan is, is echter niet volkomen volgens Kant's gedachten. Het is in ieder geval op geen enkele manier waar dat de psychologie geen onderzoek gedaan zou ebben. Dit zijn echter de wat meer obscure onderzoeken. Algemeen neemt men immers de waarheidswaarde van onze zintuigen heel erg serieus; een product van het empirisme wat door de kerk en de staat gepromoot wordt.

NOOT:

Als er iets is wat een ieder hiervan mee kan nemen, dan is het dat wat waargenomen wordt geïnterpreteerd wordt door onze gedachten. Daarmee wordt empirie per definitie al verslagen. Terwijl empirie een onderdeel van het onderzoek is kan het dus niet als 'waar' opgevat worden omdat het beïnvloed wordt door de ratio.

3)

Analyse en synthese zijn beide uitingen van het denken. Een hele belangrijke goocheltruc van het empirisme (lees: dogmatiek van de staat en de kerk) is dat binnen het empirisme alleen analyse kan bestaan en geen synthese. Wees gewaarschuwd.

4)

Ook in de wetenschap volgt men Kant bijzonder sterk. Tijd, ruimte en causaliteit zijn in die zin veelvuldig onderzocht, maar nooit bewezen. Wel denken velen dat dit bewezen is door misvattingen van wat als bewijsmateriaal kan dienen. Uiteindelijk heeft de mens (zoals Kant ook aangeeft) niet de standplaats om te bepalen of deze drie wel echt bestaan (dit is skepticisme aan het werk trouwens). De reden dat de mens die standplaats niet heeft is door het subjectieve karakter van de drie. Alle drie hebben te maken met de manier waarop de mens waarneemt en denkt. Instrumenten kunnen immers niet zichzelf meten. Nu goed, ook in de wetenschap wijkt men af van Kant om modellen te scheppen. Causaliteit wordt bijvoorbeeld vrij algemeen als 'waar beschouwd'. Binnen deze teleologische wetenschappen wordt de empirie als methode gehanteerd. Ik hoop dan ook dat hier met dezelfde skepsis naar gekeken wordt als waar ik voor waarschuwde bij de psychologie. Een alternatief is wat men noemt 'metafysische natuurkunde), waar de quantum mechanica een goed voorbeeld van is. Binnen deze quantum mechanica kan men ook schema's voor onze waarnemingen scheppen waarin het tijdsbesef slechts verzonnen is: als postulaat van verschillende quantificaties. Daarmee krijgt de geest een andere werking toebedeeld: het plaatsen van waarnemingen (die uitgebreidheid (=ruimte) kennen) in schema's (tijdsindelingen). Hiermee worden de gedachte-objecten dus geordend.

NOOT:

Als er iets is wat een ieder hiervan mee kan nemen, dan is het dat wat waargenomen wordt op verschillende manieren behandeld kan worden en dat de 'main-stream' niet dicht nadert naar Kant. Dit terwijl de meeste vooruitgang geboekt wordt in gebieden die zeer dicht naderen naar Kant. In deze onderzoeken worden ruimte, tijd en causaliteit als gedachte-objecten behandelt (zelfs ruimte soms dus; terwijl Kant dit idealistischer wijze als bestaand zag). Empirie wordt hierin gehanteerd om de waarnemingen te beoordelen terwijl rationalisme gehanteerd wordt om de denkbeelden te controlen, wat resulteert in een transcendentaal begrip. Het idealisme begint alleen te vervagen in dit onderzoeksgebied.

5) Wie is die Sperry? Heeft een van jullie een mooi documentje wat ik eens in kan

[Benedict Broere]

Ypsilon,

Ik heb op geen enkele wijze gezegd dat causaliteit een eigenschap is van de werkelijkheid. Ik heb alleen gezegd dat het psychologisch onderzoek die Causaliteit niet tevoorschijn brengt, anders dan dat het waarschijnlijk een generalisatie betreft (of inferentie - mooi woord), zoals ook Hume reeds aangeeft. En ja, hoe ontstaat dan zoiets als Causaliteit? Wij analyseren de processen om ons heen, en regelmatig komt het dan voor dat wij al patroonherkenend (synthese) tot bijvoorbeeld een concept als Causaliteit komen, of meer concreet tot bijvoorbeeld 'het gaat regenen', enzovoort.

Kant begreep Causaliteit in een heel abstracte, universele en natuurkundige manier, zoals ook Newton dat deed, en dat was typisch voor zijn tijd. In andere culturen van die tijd is er veel meer een organisch-cyclisch ervaren, met causale verbanden tussen bijvoorbeeld yin en yang, of een causaliteitsdenken als Dharma en bijvoorbeeld de invloed daarvan op je volgende incarnatie.

En Kant denkt de Causaliteit als deel uitmakend van het a priori, de mentale matrijs, de zuivere rede.

Kritiek,



Bij 1) Nou ja, hij zegt in feite dat we dat externe ervaren via onszelf, indirect, en - copernicaanse wending - via dat transcendentale mentale, die constructie/matrijs van a priori ideeen in ons bewustzijn.

2) Dan vind ik vooral Jung interessant met zijn archetypen: ook diep aanwezig in ons bewustzijn en bepalend voor hoe wij de wereld ervaren. Maar ik denk dat bijvoorbeeld Hume ook hierbij zal zeggen: generalisatie.

Kant heeft uiteraard een diepe invloed gehad op het denken over de psyche, al was het maar vanwege de notie dat wij de werkelijkheid nooit meer dan slechts indirect ervaren, via onszelf.

Onderzoek van psyche en brein sugereert vooral het samenwerken op vele niveau's van analytische en synthetische processen, met daaruit de gehele diversiteit van onze ideeen over van alles.

Je NOOT zal de gemiddelde wetenschapper als tamelijk shocking ervaren. IJzer zet niet uit omdat wij dat mentaal zo bepalen, maar omdat het verhit wordt.

3) Volgens mij is het denken het samenwerken van analyse en synthese.

4) In de wetenschap heeft men al ontdekt dat Tijd en Ruimte beter beschreven kan worden als 'tijdruimte'. Want vlieg je daar snel doorheen, dan kromt de ruimte en vertraagt de tijd, en dit sterk onderling afhankelijk. Als Kant gelijk zou hebben met zijn zuivere rede, dan zou de mens eigenlijk altijd al en universeel de categorie 'tijdruimte' in zijn hoofd gehad moeten hebben. Waarnaast de reden waarom wij niet even kunnen checken waarom Causaliteit een universele waarheid is, is omdat wij geen absoluut zicht hebben op die werkelijkheid, maar daar slechts beperkt en subjectief tegenaan kijken.

Ik zie dus geen dringende reden om te denken dat Ruimte, Tijd, Causaliteit, enzovoort, aanwezig zijn in ons bewustzijn om daar te maken dat wij de wereld ervaren als gevat in Ruimte, Tijd, Causaliteit, enzovoort. Wel vinden we daar, en dit gedocumenteerd in eindeloos veel psychologisch onderzoek, de creatieve processen waaruit concepten als Tijd, Ruimte, Causaliteit, enzovoort, tevoorschijn komen.

Maar goed, ik hoor graag van onderzoek dat de andere kant uit wijst.

Bedenk trouwens wel dat Kant mogelijk heel anders gedacht zal hebben als hij geweten zou hebben van al het moderne onderzoek dat inmiddels beschikbaar is. Anders gezegd: ook Kant is een kind van zijn tijd, en geen boven alle twijfel verheven godheid.

5) Roger Wolcott Sperry - zie google, wiki, enz.

[ypsilon]

Eerst nog even dit, iets wat me gisteren pas te binnen schoot toen de computer al uit stond:

Kant was zeer onder de indruk van het werk van Newton, waarvoor de Causaliteit een fundamentele aanname vormde.

Hume kon evenwel die Causaliteit niet vinden in botsende biljartballen.

Waaruit komt deze stelling voort? Vziw heeft Newton qua causaliteit niks ingevoerd dat al niet bestond. Veel mensen begrepen niet hoe kracht in botsende ballen overgebracht kon worden zonder ether, maar dat lijkt me een geheel ander probleem. De aanname van causaliteit is al veel langer aanwezig, volgens mij simpelweg omdat wij contingenties waarnemen waar we anders niks mee aan kunnen vangen, meer nog: zonder de aanname van causaliteit zou overleven nagenoeg onmogelijk zijn, denk ik. De hele filosofie is doordrongen van redeneringen over causaliteit, lang voor Kant.

Daarbij: bestond biljart toen wel al?

Maar misschien raakt wat ik zeg van geen enkele kant je betoog. Dat komt eigenlijk omdat...

Ik heb op geen enkele wijze gezegd dat causaliteit een eigenschap is van de werkelijkheid. Ik heb alleen gezegd dat het psychologisch onderzoek die Causaliteit niet tevoorschijn brengt, anders dan dat het waarschijnlijk een generalisatie betreft (of inferentie - mooi woord), zoals ook Hume reeds aangeeft. En ja, hoe ontstaat dan zoiets als Causaliteit? Wij analyseren de processen om ons heen, en regelmatig komt het dan voor dat wij al patroonherkenend (synthese) tot bijvoorbeeld een concept als Causaliteit komen, of meer concreet tot bijvoorbeeld 'het gaat regenen', enzovoort.

... ik hierdoor geen énkel idee meer heb waar je nu eigenlijk heen wil of gaat met je betoog.

Soit, wat anders dan maar:

Dan vind ik vooral Jung interessant met zijn archetypen: ook diep aanwezig in ons bewustzijn en bepalend voor hoe wij de wereld ervaren. Maar ik denk dat bijvoorbeeld Hume ook hierbij zal zeggen: generalisatie.

En gelijk zou hij hebben. Bovendien leidt het tot reïficatie. Bruikbaar kan het echter nog steeds zijn.

Ik zie (...) geen dringende reden om te denken dat Ruimte, Tijd, Causaliteit, enzovoort, aanwezig zijn in ons bewustzijn om daar te maken dat wij de wereld ervaren als gevat in Ruimte, Tijd, Causaliteit, enzovoort. Wel vinden we daar, en dit gedocumenteerd in eindeloos veel psychologisch onderzoek, de creatieve processen waaruit concepten als Tijd, Ruimte, Causaliteit, enzovoort, tevoorschijn komen.

Maar goed, ik hoor graag van onderzoek dat de andere kant uit wijst.

Je kan er niet omheen dat wij redeneringen omtrent causaliteit en tijd ("Een uur in de wachtkamer van de dokter etc.", zie Einstein) kunnen maken. Of deze dan het product zijn van andere processen doet er weinig toe.

Voor ruimte van hetzelfde laken een pak, en voor onderzoek kan ik daarbij verwijzen naar Marr, Mazer & Galant (2000), Danta, Hilton & O'Boyle (1978), Ptito (1993), Harwood & Wickens (1991), Rapcsak, Cimino & Heilman (1988), Mennheimer, Wertman & Heilman (1992), samen met vele anderen te vinden in Cognitive Neuroscience and Neuropsychology van Marie T. Banich, en verder Neisser (1968), Gregory (1968), Palmer (1999), e.a. genoemd in Psychologie van M. Brysbaert. Alles bij mekaar genoeg om aan te nemen dat tenminste ruimte ook mentaal wordt ge(re)construeerd.

Als er iets is wat een ieder hiervan mee kan nemen, dan is het dat wat waargenomen wordt geïnterpreteerd wordt door onze gedachten. Daarmee wordt empirie per definitie al verslagen. Terwijl empirie een onderdeel van het onderzoek is kan het dus niet als 'waar' opgevat worden omdat het beïnvloed wordt door de ratio.

Hier valt nog een boom over op te zetten, waarschijnlijk beter in een ander topic. Maar nu heb ik de tijd helaas niet.

5) Wie is die Sperry? Heeft een van jullie een mooi documentje wat ik eens in kan

In de hierboven genoemde boeken krijgt hij ruim aandacht (in veel basiswerken waarin neuropsychologie behandeld wordt trouwens, je kan moeilijk om Sperry heen). Google ook even op "split brain".

[theoriegeladen]

Pieuw, jullie hebben je uitgeleefd vanacht! Slapen jullie wel genoeg?

Maar goed. Wat ik ff kwijt wou. Het is belangrijk te begrijpen dat Kant veel waarde hecht aan de invloed van de verbeelding. Volgens Kant zijn het de verbeelding en het verstand die inwerken op objecten gegeven door onze aanschouwing en de objecten zo kenbaar maken.

[Benedict Broere]

Ypsilon,

Het is prachtig hoor, mijn dank, mijn grote dank!

Maar ik denk dat je niet begrijpt wat Kant eigenlijk suggereert.

En het is behoorlijk radicaal wat hij zegt.

Hij zegt namelijk dat het bewustzijn van Homo Sapiens Sapiens, de zelfbewuste mens, van begin af aan, van dus een paar miljoen jaar geleden, doorheen dus ook een zeer lange periode van jager-verzamelaar zijn, is toegerust is met een bewustzijn dat volgens een a priori mentale matrijs van ideeen als Tijd, Ruimte, Causaliteit, Eenheid, Veelheid, Kwantiteit, Kwaliteit, enzovoort, de wereld ervaart. Maar waarom is het dan dat deze ideeen pas in de tijd van Newton en Kant zo prominent in beeld zijn, bij trouwens nog maar een elite die de tijd had om daarover na te denken ???? En je ze daarvoor en elders in de wereld helemaal niet zo prominent gearticuleerd ziet worden ??? Volgens mij betreft het allemaal ideeen die wij gaandeweg bedacht hebben, en gaandeweg scherper geformuleerd hebben - de insteek Hume, en trouwens het biljart was in zijn tijd reeds volop aanwezig.

Je suggereert dat de Zuivere Rede wetenschappelijk bewezen is. Maar is dat ook zo??

Dat is nieuw. Waarom lees ik daar niet over? Zoiets zou ons totaal en via alle media inmiddels volop bereikt hebben.

En ideeen over ruimte... Ja, allicht zeg! We leven in ruimte!

De ruimte werd ooit gemeten in afstanden die je lopen kon, naar standen van de maan.

Trouwens, Naom Chomsky, hij zegt dat wij a priori aanleg hebben voor taal. En volgens mij steekt daar meer plausibiliteit achter dan bij de zuivere rede.

Ik moet nu natuurlijk al je verwijzingen naar wetenschappelijk onderzoek checken. Maar faciliteer mij aub met een klik naar internet waarin dat ruimte-verhaal in beeld komt.

[theoriegeladen]

Hij zegt namelijk dat het bewustzijn van Homo Sapiens Sapiens, de zelfbewuste mens, van begin af aan, van dus een paar miljoen jaar geleden, doorheen dus ook een zeer lange periode van jager-verzamelaar zijn, is toegerust is met een bewustzijn dat volgens een a priori mentale matrijs van ideeen als Tijd, Ruimte, Causaliteit, Eenheid, Veelheid, Kwantiteit, Kwaliteit,

Hume zegt ook zo iets. Hij gaat zelfs nog verder, hij vindt al die zaken zelfs terug bij dieren.

[ypsilon]

Pieuw, jullie hebben je uitgeleefd vanacht! Slapen jullie wel genoeg?

Slaap is een inferieur substituut voor koffie

Maar ik denk dat je niet begrijpt wat Kant eigenlijk suggereert.

Dat is mogelijk. Misschien begrijpen we mekaar verkeerd... Maar we komen er wel denk ik.

En het is behoorlijk radicaal wat hij zegt.

Hij zegt namelijk dat het bewustzijn van Homo Sapiens Sapiens, de zelfbewuste mens, van begin af aan, van dus een paar miljoen jaar geleden, doorheen dus ook een zeer lange periode van jager-verzamelaar zijn, is toegerust is met een bewustzijn dat volgens een a priori mentale matrijs van ideeen als Tijd, Ruimte, Causaliteit, Eenheid, Veelheid, Kwantiteit, Kwaliteit, enzovoort, de wereld ervaart. Maar waarom is het dan dat deze ideeen pas in de tijd van Newton en Kant zo prominent in beeld zijn, bij trouwens nog maar een elite die de tijd had om daarover na te denken ???? En je ze daarvoor en elders in de wereld helemaal niet zo prominent gearticuleerd ziet worden ??? Volgens mij betreft het allemaal ideeen die wij gaandeweg bedacht hebben, en gaandeweg scherper geformuleerd hebben - de insteek Hume, en trouwens het biljart was in zijn tijd reeds volop aanwezig.

Misschien is het inderdaad zo dat pas in de tijd van Kant die ideeën pas op die manier gearticuleerd zijn, maar dat hoeft toch niet te impliceren dat het onmogelijk is dat ze vroeger reeds bestonden? Het is toch niet - pak 'm vast - omdat pas recent is beschreven welk belang oppervlaktespanning is voor het functioneren van onze longblaasjes, dat het dat niet al vele en vele eeuwen is? Zoals ik al zei, lijkt het mij dat causaliteit inderdaad reeds zeer lang aanwezig is in ons denken, al dan niet bewust? Anders is het toch onmogelijk te anticiperen op bepaalde correlerende gegevens in onze omgeving, en doelgerichte handelingen te stellen? Bovendien lijkt het mij dat al van bij het traditionele startpunt van de westerse filosofie redeneringen over oorzaak en gevolg aan de orde zijn.

Je suggereert dat de Zuivere Rede wetenschappelijk bewezen is. Maar is dat ook zo??

Dat is nieuw. Waarom lees ik daar niet over? Zoiets zou ons totaal en via alle media inmiddels volop bereikt hebben.

Nee, dat suggereerde ik niet. Wel dat e.e.a. er lijkt op te wijzen dat wij inderdaad een soort van mentale matrijs bezitten (noem het schema's of beliefs zoals in de cognitieve psychologie, discours zoals in Lacaniaanse psychoanalyse, mental maps zoals in de neuropsychologie, of noem het anders), die lijkt op die van Kant.

En ideeen over ruimte... Ja, allicht zeg! We leven in ruimte!

Maar daarmee zijn we terug bij wat je eerder met nadruk stelde niet gezegd te hebben over causaliteit, namelijk dat het (zonder omwegen gesteld) een eigenschap is van de realiteit. Dat lijkt dus voor ruimte wel op te gaan. Dat brengt me dus terug bij mijn punt dat als wij iets in onze realiteit psychisch willen modelleren, wij daar een proces of een amalgaam van processen voor nodig hebben. En dat lijkt inderdaad zo te zijn.

Ik moet nu natuurlijk al je verwijzingen naar wetenschappelijk onderzoek checken. Maar faciliteer mij aub met een klik naar internet waarin dat ruimte-verhaal in beeld komt.

Dat hoeft niet hoor, ik hoop alleen dat het tenminste aangeeft dat ik ook niet zomaar zit te fantaseren. Ik zal morgen eens kijken naar een linkje waar je wat kan vinden over deze - ook los van deze discussie toch wel interessante - materie.

[nabob]

Hij zegt namelijk dat het bewustzijn van Homo Sapiens Sapiens, de zelfbewuste mens, van begin af aan, van dus een paar miljoen jaar geleden [cursief nabob], doorheen dus ook een zeer lange periode van jager-verzamelaar zijn, is toegerust is met een bewustzijn dat volgens een a priori mentale matrijs van ideeen als Tijd, Ruimte, Causaliteit, Eenheid, Veelheid, Kwantiteit, Kwaliteit, enzovoort, de wereld ervaart.

In welk werk stelt Kant dit?

Maar waarom is het dan dat deze ideeen pas in de tijd van Newton en Kant zo prominent in beeld zijn, bij trouwens nog maar een elite die de tijd had om daarover na te denken ???? En je ze daarvoor en elders in de wereld helemaal niet zo prominent gearticuleerd ziet worden ???

Dit lijkt mij dezelfde vraag als waarom we pas sinds de negentiende-eeuw over de verbrandingsmotor beschikken. Pas ten tijde van de Verlichting is er een vocabulaire ontstaan waarin dergelijke ideeën een zekere relevantie kregen.

[Benedict Broere]

Ypsilon, Nabob,

Ik denk dat als je kijkt naar uitkomsten van onderzoek van psyche en creativiteit, dat je dan vooral aantreft dat wij analytisch in staat zijn dingen te onderscheiden en daar eigenschappen van vast te stellen, en dat wij synthetisch in die info patronen kunnen zien en samenhangen, causale verbanden, en zo tot generalisaties kunnen komen (onder andere ruimte, tijd, causaliteit, enzovoort). En dat dit vermogen kenmerkend is voor niet slechts de menselijke soort, maar ook in allerlei variaties bij dieren is aan te treffen. En dit is op zich ook niet zo verwonderlijk, want de natuur manifesteert zich als een geheel van te analyseren gehelen en te synthetiseren delen. Zodat als wij niet zouden beschikken over dit vermogen, wij nooit in die natuur als levensvatbaar tevoorschijn zouden zijn gekomen.

En of die natuur bestaat als bestaand in een strikt en overal effectief causaal verband? Wel dat zou kunnen, maar zeker weten doen we dat niet. Hoe zou je dat ook moeten vaststellen?

Maar als ik naar Kant kijk dan zie ik hem zeggen, en hij spreekt over de mens in het algemeen, dat wij blijkbaar al een mooie ideenstructuur in ons hoofd hebben, niet geleidelijk aan ontwikkeld, en bijgesteld, en weer meer gespecificeerd. Nee, het is al kant en klaar aanwezig, gereed om alles wat er aan ruwe impulsen binnenkomt via de zintuigen, te modelleren tot de wereld zoals wij die ervaren.

Maar nogmaals, modern psychologisch onderzoek zie ik dat niet onderbouwen. Misschien zijn er aanwijzingen daarvoor. Misschien is er meer in het bewustzijn dan vooral die analytische en synthetische processen. Het onderzoek gaat gewoon door.

En onderbouwing daarvoor is ook niet te vinden in het onderzoek van de wording van culturen en ideeen.

[theoriegeladen]

En of die natuur bestaat als bestaand in een strikt en overal effectief causaal verband? Wel dat zou kunnen, maar zeker weten doen we dat niet. Hoe zou je dat ook moeten vaststellen?

Ik denk dat je achteraf kan stellen of er een causale relatie bestaat tussen twee zaken. Voorbeeld: we kunnen zeggen dat wanneer we naar onze geschiedenis kijken en zien dat er eerst de mens ontstond en dat zij vervolgens een god(sbeeld) schiepen, maar niet dat nu er een godsbeeld is het zeker is dat morgen(of overmorgen) deze god zich zal manifesteren als gevolg van een denkbeeld.

[Benedict Broere]

Onze generalisaties gelden slechts zolang zij zich laten blijken geldig te zijn.

Daarom zijn onze wetenschappelijke generalisaties slechts voorlopig, provisioneel.

Geheel onze wetenschappelijke kennis kan morgen bijgesteld (moeten) worden.

En werkelijkheid die ontspringt aan het menselijk bewustzijn, aan ideeen daarin, dat heeft volgens mij vooral te maken met cultuur.

[Benedict Broere]

Ik ben nog eens gaan zoeken op Immanuel Kant en Psychologie.

Wel, ik zie dan het volgende.

http://plato.stanford.edu/entries/kant-mind/#5

Van wat ik er zo snel van begrijp, krijg ik de indruk dat hij wat betreft processen van analyse en synthese op het juiste spoor zat, maar dat de hele verdere rest - Zuivere Rede - nog niet echt onderzocht is.

[theoriegeladen]

Om de zuivere reden te kunnen begrijpen zoals Kant dat deed, moet je goed de verschillen beseffen in de verschillende aanschouwingsvormen. Enerzijds is er de aanschouwingsvorm van de zintuiglijkheid, zoals Kant deze defineert in zijn transcedentale esthetica waarin alles is onderworpen aan de formele voorwaarden van ruimte en tijd. Anderzijds is er de aanschouwingsvorm van het verstand--> al het menigvuldige van de aanschouwing is onderworpen aan de voorwaarden van de oorspronkelijk-synthetische eenheid van de bewuste waarneming.

Alle menigvuldige voorstellingen in de aanschouwing zijn onderworpen aan het eerste grondbeginsel, zover ze gegeven worden, aan het tweede zover ze in een bewustzijn moeten kunnen worden verbonden.

Wordt er echter niets gegeven door de aanschouwingsvorm van de zintuigelijkheid, maar aanschouwt de aanschouwingsvorm van het verstand zich zelf, dan mag je spreken van een zintuigelijke reden.

Noot. Menigvuldigheid is een woord dat Kant graag gebruikt. Het is het tegenovergestelde van bestendigheid en kan worden begrepen als vorm of subject. Hij jongleert echter ook graag met het begrip en de vormen gegeven door de zintuigelijkheid blijft hij materie noemen wat opvallend is(zeker in zijn tijd), omdat er de materie immanent is aan ons verstand en dat pas de materie van onze zintuigen echt een redelijke menigvuldigheid krijgt aangeschreven.