Ons lichaam bestaat uit atomen. Atomen gedragen zich normaliter volgens vaste natuurwetten. Als atomen op een zodanige manier met elkaar verbonden zijn dat ze een menselijk lichaam vormen, zorgt het Leven/Bewustzijn (de immatriële factor die je noemt) er dan voor dat atomen zich anders gedragen? Met andere woorden dat de atomen zich hier en daar niet aan de natuurwetten houden?
De laagste niveau's van de werkelijkheid, met name de inerte materie, houdt zich vanwege haar traagheid betrekkelijk nauwkeurig vast aan bepaalde gewoontepatronen, die we sinds Newton 'natuurwetten' zijn gaan noemen. Hoe hoger je komt in de nivau's van het Zijn, hoe vrijer het gedrag echter wordt. Op het biologische niveau bv. is er al een sterk contingente factor aanwezig nml. de
at random mutatie van genetische informatie uitwisseling. Komen we nog hoger in de levels, bv. in de socio-culturele sfeer van maatschappij en haar geschiedenis, dan is het gedrag nog minder voorspelbaar en nog meer vrij. Daar weet je niet wat de volgende gebeurtenis zal zijn. Dat valt slechts in geringe mate te voorspellen en pas achteraf kunnen we enig verband tussen gebeurtenissen zien.
Op dit niveau van de noosfeer (we hebben de wereld van de atomen dan allang achter ons gelaten) houdt menselijk bewustzijn zich niet aan wetmatigheden. Het gedrag en het bewustzijn van je vriendin/vrouw is slechts tot op zekere hoogte te voorspellen. Haar bewustzijn valt in slechts beperkte mate binnen 'natuurwetten' (misschien slechts alleen op biologisch niveau en ook dan niet rigoreus).
Kortom: hoe hoger we komen in de Keten van het Zijn, des te vrijer gedraagt bewustzijn zich. Op het allerhoogste niveau van zuiver bewustzijn (de theosfeer) is Zuiver Bewustzijn zelfs gelijk aan Vrijheid en is het een volkomen Spel geworden.
Wat het ontstaan van bewustzijn in materie betreft, zijn er twee modellen van verklaring mogelijk. Het eerste is een evolutief model, waarin bewustzijn verklaard wordt als een 'emergent property' dat onstaat in de loop van de evolutie. Bewustzijn zou zich dan hebben ontwikkeld uit lagere niveau's van zijn. Dus van mineralen tot aan de hogere diersoorten zou met de complexiteit van de biologische structuur ook een navenante complexiteit in bewustzijn ontstaan zijn. Maar nota bene: het concept 'emergent property' verklaart niks. Het is een mooie term, maar het zegt ons niks over het feit van het 'hoe', het 'wat' en het 'waarom' van deze
emergence. Je hebt water niet verklaard door alleen naar de samenstelling van de moleculen te kijken. Zo verklaar je ook bewustzijn niet door naar de samenstelling van atomen en moleculen te kijken.
Ik zou u naast dit populaire model echter ook een tweede verklaringsmodel in overweging willen geven: niet een evolutief maar een involutief model. Hier komt bewustzijn niet uit de lagere nievaus voort, maar is een gevolg van een emanatie van hogere niveau's in de lagere. In zo'n laatste model zou bewustzijn al iets zijn wat (tot op zekere hoogte) van te voren gegeven is en wat vanuit een transcendent niveau de evolutie van bewustzijn (weer: tot op zekere hoogte) 'aanstuurt'. Ook dit tweede model verklaart maar weinig. Het 'hoe', het 'wat' en het 'waarom' blijven hier net zo duister als in het eerste verklaringsmodel.
Vandaar mijn sleutelwoorden 'mysterie' en 'wonder'.
Mijn persoonlijke opvatting is dat deze twee 'verklarings'modellen
elkaar niet hoeven uit te sluiten. Zo zou er dus naast evolutie ook sprake kunnen zijn van involutie van bewustzijn. Het laatste woord is hier nog lang niet over gesproken.
Interim, in pace,
Jan