Het statuut van "de rede", "de waarheid" en de wetenschap

[ypsilon]

Dan ben ik wel benieuwd hoe essentieel je verwacht dat het ongekende deel van de werkelijkheid zal zijn. Van welk deel van de werkelijkheid verwacht je dat het principieel onkenbaar zal zijn? En is het niet waarschijnlijk dat hoe groter het onkenbare gedachte deel werkelijkheid is hoe groter de kans wordt dat wetenschappelijke ontwikkeling toch doordringt in een deel?

Vraag je me nu om een beschrijving te geven van hetgeen we niet kennen? Dat lijkt me een contradictio in terminis. Nog los van het feit dat het een quasi onmogelijke taak is om te overzien hoe uitgebreid onze kennis is (want ze is dat wel), om het te zien als één groot blok van kennis, waarin gaten zouden kunnen worden aangeduid, is het niet mogelijk om te zeggen "dat kennen we niet". Die uitspraak houdt een afwijzing van kennis over iets in, en duidt niet op het feit dat we het niet zouden kennen.

Ik denk niet dat het doel van een wetenschap moet zijn om tijdelijk te zijn. De geschiedenis van de wetenschap laat echter zien dat veel theorieën wel slechts tijdelijk aangenomen zijn geweest.

Je moet dat niet als doel nemen, maar het is wel een logisch gevolg: wetenschap levert, voor zover we kunnen nagaan, geen absolute en eeuwige waarheden op. Het is m.i. een geluk, dat ze dat niet doet.

[nabob]

Eerder maakte je de volgende terechte opmerking:

In wat ik ken van meer hedendaagse wetenschapfilosofie zie ik ook geen hele sterke ontologische waarheidsclaims, Waarheid, objectieve totaal-kennis.

Dan komt echter de volgende uitspraak:

Ik denk niet dat het doel van een wetenschap moet zijn om tijdelijk te zijn.

Waarom nu toch de wetenschap buiten de context van de tijd plaatsen en het zo van een eeuwig fundament pogen te voorzien? Dit is in mijn ogen niets anders dan een roep om de waarheid waarin de wetenschap bij uitstek zou moeten kunnen voorzien. Is dit een juiste conclusie?

[HeavenOnEarth]

Ik kan niet anders concluderen dan dat ik volledig verkeerd begrepen ben. Mijn vraag richt zich expliciet op de vraag hoe de positivisten de claim van het positivistische wetenschapsmodel (waarbinnen de empirisch verifieerbare uitspraken een geldigheid hebben) als enige bron van menselijke kennis wetenschappelijk denken te onderbouwen. Het gaat mij hier -voor de verandering- niet om de begrippen objectiviteit, waarheid, zekerheid en wat al niet meer.

Er zijn best andere conclusies mogelijk hoor, bv dat ik deze vraag al heb beantwoord. Beweringen over zaken die niet kunnen worden bevestigd of weerlegd door waarnemingsfeiten zijn niet toetsbaar en daarom inwisselbaar voor elke andere metafysische claim.

Ik zou je nogmaals willen vragen: wie hoor je vandaag de dag beweren dat wetenschap de enige bron van menselijke kennis is?

Dat hoeft niet. Het is mogelijk om aan deze paradoxale gedachte te ontsnappen. Wanneer het begrip waarheid juist niet het statuut wordt toegekend waar de wetenschap (en ook religie!) zich op dienen te richten, verliest bovenstaande gedachte alle kracht. Waar relativisten worstelen met hun claim op de betwijfelbaarheid van de werkelijkheid juist omdat ze geen afscheid kunnen nemen van het begrip waarheid, is deze problematiek voor de pragmatist niet ter zake doende.

Relativisten twijfelen aan de waarheidsaanspraken van de wetenschap en om de relativisten het niet al te moeilijk te maken moeten we het begrip waarheid maar los laten? Waar zouden relativisten dan überhaupt nog aan hoeven te twijfelen? De onbepaalde (on)waarheid van een theorie en de nietszeggendheid van hun mening daarover?

En hier blijft, zoals Ypsilon al aangeeft, het meer positivistische model van de wetenschap zichzelf op een voetstuk plaatsen waar het mijns inziens niet thuishoort. Het is een voetstuk waar ook de religie zichzelf eeuwenlang op geplaatst heeft. Niets dan lof voor de wetenschap maar dan wel een wetenschap dat oplossingen biedt voor problemen zonder zich te verliezen in het blindstaren op objectiviteit en waarheid.

Kan het niet zo zijn dat het succes van toegepaste wetenschap afhangt van de mate waarin de onderliggende theorieën objectief zijn en (bij benadering) waar zijn?

Hoeveel vertrouwen zou jij hebben in een medische ingreep waarvan de uitvoerende specialist je zou vertellen dat zijn medische expertise neerkomt op een subjectieve interpretatie van de literatuur en dat al zijn collega’s jouw ziektebeeld anders zullen interpreteren juist omdat waarheid in de wetenschap een overbodig begrip is?

Het loslaten van het begrip waarheid is in mijn optiek geen goeie reactie op de mogelijke dubbelzinnigheid van dit begrip.

Waarom nu toch de wetenschap buiten de context van de tijd plaatsen en het zo van een eeuwig fundament pogen te voorzien? Dit is in mijn ogen niets anders dan een roep om de waarheid waarin de wetenschap bij uitstek zou moeten kunnen voorzien. Is dit een juiste conclusie?

Ja, het is mijn ogen niet mogelijk om wetenschap te bedrijven zonder te streven naar een theorie die waar kan zijn. Een activiteit die zich richt op het doen van uitspraken die niet waar hoeven te zijn is geen wetenschap. Dat de geschiedenis leert dat niet iedere theorie waar is, is een aanwijzing dat de wetenschappelijke methode adequaat onware theorieën elimineert.

Vraag je me nu om een beschrijving te geven van hetgeen we niet kennen? Dat lijkt me een contradictio in terminis.

Nee, ik vroeg je naar het gewicht en reikwijdte van je opvatting dat de werkelijkheid niet kenbaar is, maar misschien heb ik me niet duidelijk uitgedrukt.

Wat bedoel je precies als je dit beweert? Zeg je hiermee: hoewel er waarschijnlijk sommige zaken zijn die we niet kunnen weten zijn deze zaken niet altijd relevant voor alle theorieën. Hoewel we dus waarschijnlijk nooit volledige kennis zullen bezitten laat dit onverlet dat de werkelijkheid te kennen is en dat de wetenschap in staat moet worden geacht om theorieën te ontwikkelen die (in ieder geval bij benadering) waar zijn.

Of is je standpunt eerder: de werkelijkheid laat zich zo slecht kennen dat er noodzakelijkerwijs fundamentele aspecten van de realiteit zijn die tot in de eeuwigheid onverklaard zullen blijven. Deze onkenbaarheid is een zo’n integraal onderdeel van de realiteit dat vragen aangaande (bv) bewustzijn, psychologie en sociologie nooit bevredigend kunnen worden beantwoord door de wetenschap.

Je moet dat niet als doel nemen, maar het is wel een logisch gevolg: wetenschap levert, voor zover we kunnen nagaan, geen absolute en eeuwige waarheden op. Het is m.i. een geluk, dat ze dat niet doet.

Dit lijkt me een inductiefout: uit het gegeven dat theorieën onwaar (!!!) zijn gebleken kan je denk ik niet afleiden dat onze huidige theorieën, met zekerheid, ook onwaar zijn. Op dit moment durf ik bv niet te beweren dat het standaardmodel onwaar is, zonder daarmee te zeggen dat ik zeker weet dat het een definitieve waarheid is.

En, om op dit voorbeeld voort te borduren, begrijp ik het goed dat je het wenselijk zou vinden dat het standaardmodel in de toekomst onwaar zou blijken? Wat is erop tegen om te beschikken over kennis die, in de wetenschappelijke context, waar is? Waarom moet een theorie vervangen worden door een andere? Daartoe wordt toch tot overgegaan als er problemen zijn met de waarheid van de oude theorie? De wetenschap ontleent toch zijn dynamische karakter juist aan het waarheidsbegrip?

[nabob]

Ik zou je nogmaals willen vragen: wie hoor je vandaag de dag beweren dat wetenschap de enige bron van menselijke kennis is?

De communisten onder ons...

Alvorens ik verder inga op deze vraag zou ik jou willen vragen of niet-toetsbare beweringen toch kennis kunnen uitdrukken. Kan de metafysica evenzeer als de wetenschap ons van kennis voorzien en zo ja, waarin verschilt deze metafysiche kennis van wetenschappelijke kennis? Indien dit echter niet het geval is dan is daarmee jouw vraag aan mij bij deze beantwoord.

Relativisten twijfelen aan de waarheidsaanspraken van de wetenschap en om de relativisten het niet al te moeilijk te maken moeten we het begrip waarheid maar los laten? Waar zouden relativisten dan überhaupt nog aan hoeven te twijfelen? De onbepaalde (on)waarheid van een theorie en de nietszeggendheid van hun mening daarover?

Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen relativisten en pragmatisten. Door ze op één hoop te gooien doe je de laatstgenoemde groep toch echt tekort. Een relativist probeert op allerlei ver doordravende sceptische gronden beweringen onderuit te halen. Dit met doorgaans als enige doel daar de 'algemene waarheid' alles is betwijfelbaar of: de wereld is onkenbaar uit af te leiden. Een pragmatist laat zich niet door dergelijke preoccupaties leiden. Het begrip waarheid is irrelevant en op zijn best een schouderklopje voor een theorie of uitspraak die goed blijkt te werken.

Kan het niet zo zijn dat het succes van toegepaste wetenschap afhangt van de mate waarin de onderliggende theorieën objectief zijn en (bij benadering) waar zijn?

Of andersom. Zie hier de onbeslisbaarheid tussen het statuut van de waarheid en de weg van het pragmatisme. Om de volgende reden opteer ik op dit punt voor het pragmatische wetenschapsmodel boven het positivistische model; een pragmatische benadering van de wetenschap laat meer ruimte voor toekomstige mogelijkheden en visies. Het is vooral een model waarin de pluriformiteit van de werkelijkheid goed tot uidrukking kan komen. Het is, om het maar zo te zeggen, een model dat expliciet gericht is op het probleemoplossend vermogen van de wetenschap zonder zich in laatste instantie te verliezen in epistemologische vragen naar falsificatiecriteria, waarheid en het al dan niet objectieve karakter van bepaalde theorieën. In de praktijk is de meeste wetenschap pragmatisch van aard. Maar laat de vragen naar- en de claims op de waarheid alstjeblieft over aan de charlatans van deze tijd.

Ja, het is mijn ogen niet mogelijk om wetenschap te bedrijven zonder te streven naar een theorie die waar kan zijn. Een activiteit die zich richt op het doen van uitspraken die niet waar hoeven te zijn is geen wetenschap. Dat de geschiedenis leert dat niet iedere theorie waar is, is een aanwijzing dat de wetenschappelijke methode adequaat onware theorieën elimineert.

Neen, de geschiedenis leert ons dat sommige theorieën beter werken dan andere. Denk aan het meest sprekende voorbeeld van het Ptolemeïsche wereldbeeld en het Copernicaanse wereldbeeld. Beiden kennen hun paradigmatische waarheid (let wel; paradgmatisch in de zin van en consensuswaarheid!) waarbij laatstgenoemde in de nieuwe tij beter toepasbaar bleek te zijn. Voor 'God' als verklaringsmodel is de 'Wetenschap' als meer succesvolle verklaringsmodel in de plaats gekomen. M.a.w., Kuhn heeft nog immer gelijk.

Dit lijkt me een inductiefout: uit het gegeven dat theorieën onwaar (!!!) zijn gebleken kan je denk ik niet afleiden dat onze huidige theorieën, met zekerheid, ook onwaar zijn.

Dit is een alleraardigste aanzet voor een kritiek op het falsificatieprincipe.

De wetenschap ontleent toch zijn dynamische karakter juist aan het waarheidsbegrip?

Ik denk dat het dynamische karakter juist gelegen is in het contingente verloop van de geschiedenis in het algemeen en de wetenschapsgeschiedenis in het bijzonder. Dit alles in combinatie met het haantjesgedrag van de moderne wetenschapper.

[ypsilon]

Relativisten twijfelen aan de waarheidsaanspraken van de wetenschap en om de relativisten het niet al te moeilijk te maken moeten we het begrip waarheid maar los laten? Waar zouden relativisten dan überhaupt nog aan hoeven te twijfelen? De onbepaalde (on)waarheid van een theorie en de nietszeggendheid van hun mening daarover?

Het relativisme vind ik zowat onverdedigbaar, omdat je op den duur niets meer overhoudt: alles is relatief, dus niks is ook maar contextueel waar, dus houden we er maar beter mee op. Nee bedankt

Kan het niet zo zijn dat het succes van toegepaste wetenschap afhangt van de mate waarin de onderliggende theorieën objectief zijn en (bij benadering) waar zijn?

Vooral in hoeverre ze goed beschrijven, verklaren en voorspellen, hoe ze zich verhouden in het nomologisch netwerk, of ze toepasbaar zijn, hoezeer ze falsifieerbaar zijn en pogingen tot falsificatie doorstaan, etc. Daarbij wordt de theorie inderdaad afgezet tegen de feiten, die echter alleen maar gezien worden door de theorie. Zoals je zelf al zei: fundamenteel wordt de claim op de waarheid niet gedaan.

Hoeveel vertrouwen zou jij hebben in een medische ingreep waarvan de uitvoerende specialist je zou vertellen dat zijn medische expertise neerkomt op een subjectieve interpretatie van de literatuur en dat al zijn collega’s jouw ziektebeeld anders zullen interpreteren juist omdat waarheid in de wetenschap een overbodig begrip is?

Weinig. Maar dit gaat in tegen het pragmatisme zoals ik het voorstelde. Bovendien zou goede medische wetenschap tot één interpretatie van een ziektebeeld moeten leiden.

Een activiteit die zich richt op het doen van uitspraken die niet waar hoeven te zijn is geen wetenschap.

Dat kan inderdaad niet het streven zijn.

Wat bedoel je precies als je dit beweert? Zeg je hiermee: hoewel er waarschijnlijk sommige zaken zijn die we niet kunnen weten zijn deze zaken niet altijd relevant voor alle theorieën. Hoewel we dus waarschijnlijk nooit volledige kennis zullen bezitten laat dit onverlet dat de werkelijkheid te kennen is en dat de wetenschap in staat moet worden geacht om theorieën te ontwikkelen die (in ieder geval bij benadering) waar zijn.

Of is je standpunt eerder: de werkelijkheid laat zich zo slecht kennen dat er noodzakelijkerwijs fundamentele aspecten van de realiteit zijn die tot in de eeuwigheid onverklaard zullen blijven. Deze onkenbaarheid is een zo’n integraal onderdeel van de realiteit dat vragen aangaande (bv) bewustzijn, psychologie en sociologie nooit bevredigend kunnen worden beantwoord door de wetenschap.

Een beetje van beide.

Dit lijkt me een inductiefout: uit het gegeven dat theorieën onwaar (!!!) zijn gebleken kan je denk ik niet afleiden dat onze huidige theorieën, met zekerheid, ook onwaar zijn.

Dat wou ik dan ook niet beweren.

Op dit moment durf ik bv niet te beweren dat het standaardmodel onwaar is, zonder daarmee te zeggen dat ik zeker weet dat het een definitieve waarheid is.

Dat lijkt me prima.

En, om op dit voorbeeld voort te borduren, begrijp ik het goed dat je het wenselijk zou vinden dat het standaardmodel in de toekomst onwaar zou blijken? Wat is erop tegen om te beschikken over kennis die, in de wetenschappelijke context, waar is?

Nee, ik zou het niet wenselijk vinden als de theorie wordt tegengesproken door empirische data. En op die kennis, mét gecursiveerd stukje, is helemaal niets tegen

Waarom moet een theorie vervangen worden door een andere? Daartoe wordt toch tot overgegaan als er problemen zijn met de waarheid van de oude theorie? De wetenschap ontleent toch zijn dynamische karakter juist aan het waarheidsbegrip?

En de dynamica van dat laatste.

Of andersom. Zie hier de onbeslisbaarheid tussen het statuut van de waarheid en de weg van het pragmatisme. Om de volgende reden opteer ik op dit punt voor het pragmatische wetenschapsmodel boven het positivistische model; een pragmatische benadering van de wetenschap laat meer ruimte voor toekomstige mogelijkheden en visies. Het is vooral een model waarin de pluriformiteit van de werkelijkheid goed tot uidrukking kan komen. Het is, om het maar zo te zeggen, een model dat expliciet gericht is op het probleemoplossend vermogen van de wetenschap zonder zich in laatste instantie te verliezen in epistemologische vragen naar falsificatiecriteria, waarheid en het al dan niet objectieve karakter van bepaalde theorieën. In de praktijk is de meeste wetenschap pragmatisch van aard. Maar laat de vragen naar- en de claims op de waarheid alstjeblieft over aan de charlatans van deze tijd.

Neen, de geschiedenis leert ons dat sommige theorieën beter werken dan andere. Denk aan het meest sprekende voorbeeld van het Ptolemeïsche wereldbeeld en het Copernicaanse wereldbeeld. Beiden kennen hun paradigmatische waarheid (let wel; paradgmatisch in de zin van en consensuswaarheid!) waarbij laatstgenoemde in de nieuwe tij beter toepasbaar bleek te zijn. Voor 'God' als verklaringsmodel is de 'Wetenschap' als meer succesvolle verklaringsmodel in de plaats gekomen. M.a.w., Kuhn heeft nog immer gelijk.

Ik ben het - op nuances hier en daar, zo vind ik falsificatie een goed principe - in grote mate eens met dit stuk van nabob.

@nabob, HoE: Hoe dan ook vind ik dit wel een mooie discussie

[Klintersaas]

@nabob, HoE: Hoe dan ook vind ik dit wel een mooie discussie

Dat ben ik zeker met je eens. Ik beleef er veel plezier aan deze discussie te lezen (alhoewel ik de laatste posts maar diagonaal heb kunnen doornemen bij gebrek aan tijd). Zelf heb ik me teruggetrokken uit de eigenlijke discussie omdat ik te weinig vertrouwd ben met de humane wetenschap in het algemeen en de filosofie in het bijzonder en dusdanig geen inhoudelijke bijdragen meer kan leveren.

[HeavenOnEarth]

Kan het niet zo zijn dat het succes van toegepaste wetenschap afhangt van de mate waarin de onderliggende theorieën objectief zijn en (bij benadering) waar zijn?

Vooral in hoeverre ze goed beschrijven, verklaren en voorspellen, hoe ze zich verhouden in het nomologisch netwerk, of ze toepasbaar zijn, hoezeer ze falsifieerbaar zijn en pogingen tot falsificatie doorstaan, etc. Daarbij wordt de theorie inderdaad afgezet tegen de feiten, die echter alleen maar gezien worden door de theorie. Zoals je zelf al zei: fundamenteel wordt de claim op de waarheid niet gedaan.

Inderdaad, maar dat heeft zijn oorsprong vooral in de gedachte dat een theorie geen exacte weergave is van de realiteit, minder in een diskwalificatie van mogelijke waarheidscondities.

De communisten onder ons...

Ja, de Leninistische deterministen overschreeuwen nog steeds elke maatschappelijke discussie, tis een grof schandaal.

Er is volgens mij geen duidelijke trend tot sciëntisme, determinisme of sociaal positivisme. De meeste overzichten van de wetenschapsgeschiedenis laten in mijn ogen geen steeds hardere roep horen tot een steeds absolutere wetenschap. Juist in laatste helft van de 20-ste eeuw is die opvatting juist steeds meer afgezwakt. Ook is het mij niet bekend dat dit nou zo overheerst in een maatschappelijk debat.

Alvorens ik verder inga op deze vraag zou ik jou willen vragen of niet-toetsbare beweringen toch kennis kunnen uitdrukken.

Met alle plezier zal ik het antwoord herformuleren dat ik al twee keer eerder heb gegeven, maar graag wel nadat jij het volgende eens opheldert. Je verbindt metafysica steeds aan pragmatisme. Ik betwijfel zeer sterk of dit wel terecht is. Staan pragmatisten wel zo positief tegenover metafysica? Ken je hedendaagse pragmatisten die (naast jijzelf) de voordelen van metafysische kennis erkennen?

Om de volgende reden opteer ik op dit punt voor het pragmatische wetenschapsmodel boven het positivistische model; een pragmatische benadering van de wetenschap laat meer ruimte voor toekomstige mogelijkheden en visies. Het is vooral een model waarin de pluriformiteit van de werkelijkheid goed tot uidrukking kan komen. Het is, om het maar zo te zeggen, een model dat expliciet gericht is op het probleemoplossend vermogen van de wetenschap zonder zich in laatste instantie te verliezen in epistemologische vragen naar falsificatiecriteria, waarheid en het al dan niet objectieve karakter van bepaalde theorieën.

Wat zeker zo zijn charmes heeft. Wat ik daarnaast buitengewoon positief vind aan het pragmatisme is dat ook filosofie maar een bescheiden plaats krijgt toegewezen. Het is heel duidelijk niet de langer de koningin van de wetenschappen, ook filosofie levert niet het diepe inzicht op, leidt ons ook niet naar de ware kennis maar slechts een raadgever naast ons kromme pad. Ook filosofie moet zoveel mogeijk praktisch zijn. Om deze reden alleen al vind ik pragmatisme een interessante benadering.

Neen, de geschiedenis leert ons dat sommige theorieën beter werken dan andere. Denk aan het meest sprekende voorbeeld van het Ptolemeïsche wereldbeeld en het Copernicaanse wereldbeeld. Beiden kennen hun paradigmatische waarheid (let wel; paradgmatisch in de zin van en consensuswaarheid!) waarbij laatstgenoemde in de nieuwe tij beter toepasbaar bleek te zijn.

De geschiedenis laat tegelijkertijd zien dat sommige theorieën onwaar zijn en dat de wetenschapsgemeenschap de neiging kan hebben om (soms vrij diepgewortelde) paradigma’s te ontwikkelen. Gedurende de gehele geschiedenis is het Ptolemeïsche wereldbeeld, op een betekenisvolle wijze, altijd al onwaar geweest (natuurlijk).

[nabob]

Met alle plezier zal ik het antwoord herformuleren dat ik al twee keer eerder heb gegeven, maar graag wel nadat jij het volgende eens opheldert. Je verbindt metafysica steeds aan pragmatisme. Ik betwijfel zeer sterk of dit wel terecht is. Staan pragmatisten wel zo positief tegenover metafysica? Ken je hedendaagse pragmatisten die (naast jijzelf) de voordelen van metafysische kennis erkennen?

Klaarblijkelijk heb ik enige steken laten vallen in mijn eerdere reacties. Het is namelijk zo dat ik metafysica afwijs. Ik ben dan ook wel nieuwsgierig naar de uitspraken waar je uit meent te kunnen afleiden dat ik enige heil zie in metafysische kennis. Mijn stelling is dat het positivisme als wetenschapsmodel zichzelf profileerde als enige bron van geldige menselijke kennis, dit in tegenstelling tot de metafysica. Op basis van deze gedachte doet het positivisme een claim op de waarheid. Juist met deze claim wordt de positivistische wetenschap onderwerp van datgene wat het denkt te kunnen bestrijden; namelijk metafysica. Wetenschap is in mijn visie daarentegen een manier van kijken naar- en interpreteren van de werkelijkheid. Overigens heeft de grondlegger van het pragmatisme (William James) wel een metafysisch systeem ontworpen. James was dan ook één van de weinige religieus georiënteerde filosofen... Maar je hebt geheel gelijk wanneer je stelt dat de pragmatisten doorgaans weinig op hebben met metafysica.

Wat zeker zo zijn charmes heeft. Wat ik daarnaast buitengewoon positief vind aan het pragmatisme is dat ook filosofie maar een bescheiden plaats krijgt toegewezen. Het is heel duidelijk niet de langer de koningin van de wetenschappen, ook filosofie levert niet het diepe inzicht op, leidt ons ook niet naar de ware kennis maar slechts een raadgever naast ons kromme pad. Ook filosofie moet zoveel mogeijk praktisch zijn. Om deze reden alleen al vind ik pragmatisme een interessante benadering.

Het is soms, voor mijn gevoel, moeilijk te erkennen maar de filosofie is zeker niet meer de 'koningin der wetenschappen'. Zoals je zelf terecht stelt een raadgever in het menselijk bestaan. Ook filosofie dient zich niet meer te richten op kwesties als 'Wat is waarheid?' en 'Wat is de zin van het leven?', maar juist op alternatieven en mogelijkheden om op een succesvolle wijze in een met anderen gedeelde wereld samen te leven. Een mooie opdracht lijkt mij.

De geschiedenis laat tegelijkertijd zien dat sommige theorieën onwaar zijn en dat de wetenschapsgemeenschap de neiging kan hebben om (soms vrij diepgewortelde) paradigma’s te ontwikkelen. Gedurende de gehele geschiedenis is het Ptolemeïsche wereldbeeld, op een betekenisvolle wijze, altijd al onwaar geweest (natuurlijk).

Ja, de wetenschapsgemeenschap kan inderdaad de neiging hebben om (soms vrij diepgewortelde) paradigma’s te ontwikkelen. Bijvoorbeeld het paradigma dat sedert Plato opgang heeft gemaakt om achter de wereld een (objectieve) waarheid te ontdekken. De hele epistemologie (ook binnen de wetenschap) van Aristoteles tot Kant, Tarski en Popper is daar een uitvloeisel van. Filosofen als Nietzsche, Heidegger en Rorty hebben hun weloverwogen kanttekeningen geplaatst bij dit project van het westerse denken.

Nee, we interpreteren in onze tijd en onze cultuur het Ptolemeïsche wereldbeeld als onwaar. (On)waarheid is geen buitenhistorische categorie maar een contingent gegeven.

@Heavenonearth

Ik kan me in grote lijnen zeker vinden in jouw visie. Echter, zodra het aankomt op het begrip 'waarheid' en welke plaats deze toekomt binnen de wetenschap zijn er duidelijk verschillen in onze opvattingen. Voor mij geen waarheid in de traditionele betekenis van het woord. Desondanks zal ik mijzelf niet willen zien verdwijnen in een relativistische filosofie, dat laat ik liever over aan de Fransen...

@Ypsilon

Het falsificatieprincipe is en mooi model op papier maar binnen de wetenschappelijke praktijk ligt het toepassen van dit criterium soms toch wel wat ingewikkelder dan wat doorgaans wensen aan te nemen. Ik kan het mishebben daar ik geen wetenschapper ben.

Tenslotte heb je met Het statuut van "de rede", "de waarheid" en de wetenschap zeer zeker aanzet gegeven voor een mooie discussie.

[HeavenOnEarth]

Klaarblijkelijk heb ik enige steken laten vallen in mijn eerdere reacties. Het is namelijk zo dat ik metafysica afwijs. Ik ben dan ook wel nieuwsgierig naar de uitspraken waar je uit meent te kunnen afleiden dat ik enige heil zie in metafysische kennis.

Ik denk dat ik enkele uitspraken verkeerd heb geïnterpreteerd, excuses daarvoor.

Mijn stelling is dat het positivisme als wetenschapsmodel zichzelf profileerde als enige bron van geldige menselijke kennis, dit in tegenstelling tot de metafysica. Op basis van deze gedachte doet het positivisme een claim op de waarheid. Juist met deze claim wordt de positivistische wetenschap onderwerp van datgene wat het denkt te kunnen bestrijden; namelijk metafysica.

En doel je dan op het positivisme of meer op het logisch positivisme?

Ja, de wetenschapsgemeenschap kan inderdaad de neiging hebben om (soms vrij diepgewortelde) paradigma’s te ontwikkelen. Bijvoorbeeld het paradigma dat sedert Plato opgang heeft gemaakt om achter de wereld een (objectieve) waarheid te ontdekken. De hele epistemologie (ook binnen de wetenschap) van Aristoteles tot Kant, Tarski en Popper is daar een uitvloeisel van.

Ik ben het met je eens het idee van De Waarheid vooral door Plato is gezaaid en dan inderdaad vooral als Waarheid achter de wereld. Dit ideaalbeeld wordt volgens mij echter niet als paradigma overgenomen door de drie laatste mensen die je noemt. Denk bijvoorbeeld aan het ding-an-sich van Kant, merk op dat Tarski alleen een semantisch waarheidsbegrip heeft ontwikkeld en dat volgens Popper de mensheid nooit zal weten of een theorie waar is.

Filosofen als Nietzsche, Heidegger en Rorty hebben hun weloverwogen kanttekeningen geplaatst bij dit project van het westerse denken.

Maar wel op andere gronden en met wisselende overtuigingskracht.

Nee, we interpreteren in onze tijd en onze cultuur het Ptolemeïsche wereldbeeld als onwaar. (On)waarheid is geen buitenhistorische categorie maar een contingent gegeven.

Heus nabob, de aarde draait om de zon, vanwege praktische redenen trouwens...

(On)waarheid wordt historisch van toepassing verklaard op een theorie. De juistheid hiervan is alleen contigent met een stand van zaken in de werkelijkheid. Deze juistheid kan alleen ingeschat worden op basis van directe of indirecte waarnemingen van deze werkelijkheid.

Hierbij zijn de waarnemingen altijd genesteld in een bepaald paradigma en werken er misschien allerlei vertroebelende factoren in op de sociale groep wetenschappers. Maar de (on)waarheid van de theorie hangt niet van hen af, maar van de correspondentie tussen theorie en de waarnemingen. Het is daarom dat het imo zo moeilijk maakt om te voorpellen waar we allemaal wel of geen ware kennis over kunnen hebben.

Ik kan me in grote lijnen zeker vinden in jouw visie. Echter, zodra het aankomt op het begrip 'waarheid' en welke plaats deze toekomt binnen de wetenschap zijn er duidelijk verschillen in onze opvattingen.

Ja ik ook (al meer) in de jouwe. Jij en Ypsilon hebben mijn interesse in pragmatisme zeker vergroot. Op het punt van ´waarheid´ blijven we wel van mening verschillen, geheel ten onrechte...

[qrnlk]

Archaeology is the search for fact... not truth. If it's truth you're looking for, Dr. Tyree's philosophy class is right down the hall.

Wetenschap gaat over feiten en kennis. Op basis van eenvoudige feiten (daadwerkelijk waarnemingen) proberen we een passende model, proces of verklaring te geven voor deze feiten. Het gaat hierbij om "wat?" en "hoe?"; Zodra we het hebben over "waarom?" begeven we ons richting filosofie en vervallen we als we niet voorzichtig zijn snel tot hopeloos speculeren.

De wetenschap kent geen waarheid, alleen feiten en kennis. Dit verklaard wellicht het volgende:

A new scientific truth does not triumph by convincing its opponents and making them see the light, but rather because its opponents eventually die, and a new generation grows up that is familiar with it.

Als de wetenschap geen waarheid kent dan kun je iemand hier ook niet van overtuigen. Iemand die geleerd heeft om de feiten op deze manier te ordenen zal meer moeite hebben om een andere ordening te leren dan iemand voor wie alles nog nieuw is. Wetenschappelijke vooruitgang is dan niet meer dan het vinden van een efficiëntere ordening van de beschikbare feiten.

There is no quantum world. There is only an abstract quantum mechanical description.

[nabob]

Wat zeker zo zijn charmes heeft. Wat ik daarnaast buitengewoon positief vind aan het pragmatisme is dat ook filosofie maar een bescheiden plaats krijgt toegewezen. Het is heel duidelijk niet de langer de koningin van de wetenschappen, ook filosofie levert niet het diepe inzicht op, leidt ons ook niet naar de ware kennis maar slechts een raadgever naast ons kromme pad. Ook filosofie moet zoveel mogeijk praktisch zijn. Om deze reden alleen al vind ik pragmatisme een interessante benadering.

Gezien het belang van bovenstaande citaat wil ik hier tenslotte nog het volgende aan toevoegen:

Een plaatswijzing van de filosofie als een genre tussen andere genres om tot kennis of een opvatting van de wereld te komen is zonder meer terecht. Zo kan een schilderij -als een eigen genre- een uitleg geven van de wereld zonder dat uit te maken valt dat deze meer of minder waar is dan een wetenschapelijke theorie van datgene wat het schilderij representeert. Dit betekent evenwel dat de wetenschap zich niet meer kan laten voorstaan op een filosofische uitleg van haar successen om zo aanspraak op het begrip waarheid te kunnen maken. Filosofie is een voortdurende gesprek om tot een zelfrealistatie en zelfprofilering te komen. Meer dan dat heeft de filosofie niet meer te bieden. Doordat de filosofie het zicht op de waarheid verloren heeft dienen de natuurwetenschappen gedeontologiseerd te worden. De wetenschap leert ons niet zoiets als 'de essentie van het universum' waarin wij telkens dieper in door kunnen dringen. De wetenschap leert ons al dan niet succesvol te verklaren en voorspellen.

In het licht van het vorige dient in mijn ogen deze discussie dan ook gezien te worden, niet als een zoektocht naar ware inzichten, maar als een voortdurend gesprek met een gezonde ironische insteek.

[Musixiq]

als men vroeger iets niet wist, was daar de wijze man die kennis bezat, de wetenscahpper. Meestal was dit een priester, die het antwoord God heel makkelijk wist te gebruiken voor alles en nog wat. Pas toen aan die waarheid getwijfelt kon worden, kon men verder gaan. Als de wetenschap voor waar aan wordt genomen zal er een stagnatie zijn in kennisverbreding. Immers, elk antwoord voldoet. Een interlectueel zal nooit een theorie voor waarheid zien, maar deze slecht bij bewezen relevantie gebruiken als invulling voor onbekende variabellen. In die zin zoou ik willen zeggen dat wetenschap de leugen is die ons uitlokt de waarheid te ontcijferen

[HeavenOnEarth]

Gezien het belang van bovenstaande citaat wil ik hier tenslotte nog het volgende aan toevoegen:

Ik op mijn beurt hoop niet dat dat citaat zo groot “belang” heeft dat je niet ingaat op de punten uit mijn post daarna.

Met je toevoeging ben ik het op onderdelen geloof ik wel eens (zeer vrij geïnterpreteerd dan). Ik zou het accent eerder op andere punten leggen. Wat dacht je bijvoorbeeld van de gedachte dat wetenschappelijke blik op de wereld niet moet worden gezien als voldoende voor levensgeluk. Aan alleen een theoretische schematisering van je leven heeft bijna niemand genoeg om als mens van het leven te genieten. Als mens ben je gewoon niet geëvolueerd tot een computer, maar tot een wezen met een eigen beleving, een eigen blik op de wereld, vol van emotie, tegenstrijdigheden, motivatie, grilligheden, passies, geschiedenis, driften en tekortkomingen. Het brein van de mens is denk ik het best toegerust om het leven tot op zekere hoogte te ervaren als een pre-theoretische stroom van ervaringen. Voor het menselijke geluk is het mss vooral belangrijk om als mens in de wereld te kunnen staan.

Een al te sterk idee dat de wetenschap garant staat voor alle vormen van voorpoed moet daarom inderdaad worden afgewezen imo.

Merk echter op dat hiermee de waarheid van een wetenschappelijke theorie niet geproblematiseerd hoeft te worden. Een wetenschappelijke theorie wordt niet minder waar wanneer het ‘niet werkt’ voor een individu. In principe moet het volgens mij mogelijk zijn dat een wetenschappelijke theorie volledig waar is ondanks dat hij haaks staat op elke menselijke beleving.

Een plaatswijzing van de filosofie als een genre tussen andere genres om tot kennis of een opvatting van de wereld te komen is zonder meer terecht. Zo kan een schilderij -als een eigen genre- een uitleg geven van de wereld zonder dat uit te maken valt dat deze meer of minder waar is dan een wetenschapelijke theorie van datgene wat het schilderij representeert. Dit betekent evenwel dat de wetenschap zich niet meer kan laten voorstaan op een filosofische uitleg van haar successen om zo aanspraak op het begrip waarheid te kunnen maken.

Waarom houdt het ene het andere in dan? Omdat mijn mening over een schilderij niet waar kan zijn, daarom kan de wetenschap niet waar zijn?

Filosofie is een voortdurende gesprek om tot een zelfrealistatie en zelfprofilering te komen. Meer dan dat heeft de filosofie niet meer te bieden. Doordat de filosofie het zicht op de waarheid verloren heeft dienen de natuurwetenschappen gedeontologiseerd te worden.

Hand in hand huppelende ze richting de gelukzalige onnozelheid...

De wetenschap leert ons niet zoiets als 'de essentie van het universum' waarin wij telkens dieper in door kunnen dringen. De wetenschap leert ons al dan niet succesvol te verklaren en voorspellen.

In het licht van het vorige dient in mijn ogen deze discussie dan ook gezien te worden, niet als een zoektocht naar ware inzichten, maar als een voortdurend gesprek met een gezonde ironische insteek.

Als waarheid niet bestaat, dan bestaat ironie ook niet

[nabob]

Ik op mijn beurt hoop niet dat dat citaat zo groot “belang” heeft dat je niet ingaat op de punten uit mijn post daarna.

Laat ik de zwaarte van dat belang op jouw verzoek bij deze enigszins relativeren:

En doel je dan op het positivisme of meer op het logisch positivisme?

Meer op het logisch positivisme.

Ik ben het met je eens het idee van De Waarheid vooral door Plato is gezaaid en dan inderdaad vooral als Waarheid achter de wereld. Dit ideaalbeeld wordt volgens mij echter niet als paradigma overgenomen door de drie laatste mensen die je noemt. Denk bijvoorbeeld aan het ding-an-sich van Kant, merk op dat Tarski alleen een semantisch waarheidsbegrip heeft ontwikkeld en dat volgens Popper de mensheid nooit zal weten of een theorie waar is.

Waar het hier om gaat is dat alledrie genoemde filosofen (zo zijn er nog legioen filosofen te noemen) in een traditie van filosofie staan die als epistemologisch gekenschetst kan worden. Het is deze traditie die wellicht het sterkst veretegenwoordigd is binnen de gehele filosofie. Het hoeft geen uitleg dat met de epistemologie oftewel de kentheorie, een beroep wordt gedaan op het begrip waarheid om haar aanspraken op de vraag naar 'wat onder kennis verstaan dient te worden' te kunnen legitimeren. Sleutelbegrip binnen de epistemologische traditie is de correspondentietheorie van de waarheid. Zodadelijk meer hierover.

Heus nabob, de aarde draait om de zon, vanwege praktische redenen trouwens...

(On)waarheid wordt historisch van toepassing verklaard op een theorie. De juistheid hiervan is alleen contigent met een stand van zaken in de werkelijkheid. Deze juistheid kan alleen ingeschat worden op basis van directe of indirecte waarnemingen van deze werkelijkheid.

Nu draait het mij ook even voor de ogen. Kun je het bovenstaande wat verduidelijken?

Hierbij zijn de waarnemingen altijd genesteld in een bepaald paradigma en werken er misschien allerlei vertroebelende factoren in op de sociale groep wetenschappers. Maar de (on)waarheid van de theorie hangt niet van hen af, maar van de correspondentie tussen theorie en de waarnemingen. Het is daarom dat het imo zo moeilijk maakt om te voorpellen waar we allemaal wel of geen ware kennis over kunnen hebben.

Dit is nu het centrale probleem van de correspondentietheorie. Er valt simpelweg niet uit te maken wanneer er sprake is correspondentie tussen een theorie en een stand van zaken binnen de werkelijkheid. We beschikken namelijk niet over een raster of tertium om (talige) uitspraken effectief en noodzakelijk te kunnen koppelen aan de werkelijkheid. Het is Tarski's verdienste geweest dat hij een oplossing heeft uitgewerkt door een tertium of overkoepelend raster (om een uitspraak één op één te relateren aan de werkelijkheid) te localiseren in een zogenaamde metataal. Deze oplossing heeft echter tevens als consequentie dat de uiteindelijke uitwerking van deze gereviseerde correspondentietheorie veeleer als een consensustheorie van de waarheid beschouwd dient te worden. Vandaar ook het begrip semantische correspondentietheorie. Overigens is deze hele problematiek van correspondentie op zich al een nieuw topic waard.

Met je toevoeging ben ik het op onderdelen geloof ik wel eens (zeer vrij geïnterpreteerd dan). Ik zou het accent eerder op andere punten leggen. Wat dacht je bijvoorbeeld van de gedachte dat wetenschappelijke blik op de wereld niet moet worden gezien als voldoende voor levensgeluk. Aan alleen een theoretische schematisering van je leven heeft bijna niemand genoeg om als mens van het leven te genieten. Als mens ben je gewoon niet geëvolueerd tot een computer, maar tot een wezen met een eigen beleving, een eigen blik op de wereld, vol van emotie, tegenstrijdigheden, motivatie, grilligheden, passies, geschiedenis, driften en tekortkomingen. Het brein van de mens is denk ik het best toegerust om het leven tot op zekere hoogte te ervaren als een pre-theoretische stroom van ervaringen. Voor het menselijke geluk is het mss vooral belangrijk om als mens in de wereld te kunnen staan.

Een al te sterk idee dat de wetenschap garant staat voor alle vormen van voorpoed moet daarom inderdaad worden afgewezen imo.

Ik denk dat we het hier wel met elkaar eens zijn. We moeten er bovendien voor waken dat we al die eigenschappen die je hier noemt niet definitief moeten proberen te duiden door middel van bijvoorbeeld enkel de wetenschap. Juist daarmee doe je het diepste element van de mens namelijk als zijnde een historisch en contingent wezen het meeste geweld aan. Denk daarbij aan de eerdere terloopse opmerkingen over het communisme in deze discussie.

Merk echter op dat hiermee de waarheid van een wetenschappelijke theorie niet geproblematiseerd hoeft te worden. Een wetenschappelijke theorie wordt niet minder waar wanneer het ‘niet werkt’ voor een individu. In principe moet het volgens mij mogelijk zijn dat een wetenschappelijke theorie volledig waar is ondanks dat hij haaks staat op elke menselijke beleving.

Daarom hoeft er ook geen aanspraak te worden gedaan op het begrip waarheid door de wetenschap. Zoals je terecht stelt hoeft de waarheid niet geproblematiseerd te worden. Immers; dit begrip kan zeer goed in pragmatische termen uitgelegd worden.

Waarom houdt het ene het andere in dan? Omdat mijn mening over een schilderij niet waar kan zijn, daarom kan de wetenschap niet waar zijn?

Nee, de inzet van mijn uitspraak is veel kleiner en lichter van aard. Een schilderij of een boek zijn beide verschillende manieren om naar de werkelijkheid te kijken. Zo valt ook de wetenschap te bezien als een genre, als een manier van kijken naar de werkelijkheid, zonder dat de vraag naar wat onder waarheid verstaan dient te wordeneen noodzakelijkheid is.

Hand in hand huppelende ze richting de gelukzalige onnozelheid...

De opdracht die aan de filosfie dient te worden meegegeven is inderdaad die van het overwegen van een betere en meer leefbare wereld. Voorbij aan het (epistemologisch) getheoretiseer richting meer menselijk levensgeluk. Filosofie hoort, om met een Houellebecqiaanse uitdrukking te spreken, midden in de wereld te staan.

Als waarheid niet bestaat, dan bestaat ironie ook niet

Hier past een spaarzame citaat: 'Ironici zijn het eens met Davidson, dat wij niet in staat zijn buiten onze taal te stappen om hem met iets anders te vergelijken, en met Heidegger als het gaat om de contingentie en historiciteit van die taal' (Richard Rorty; Contingentie, Ironie en Solidariteit).

Wat mij betreft vat bovenstaand citaat het het daarvoor te berde gebrachte nog eens krachtig en welgevallig samen.

[ypsilon]

Het is Tarski's verdienste geweest dat hij een oplossing heeft uitgewerkt door een tertium of overkoepelend raster (om een uitspraak één op één te relateren aan de werkelijkheid) te localiseren in een zogenaamde metataal.

Ik pik er snel even dit uit omdat het me opvalt (het wordt laat). Probleem met deze metataal, is dat correspondenties hier nog altijd een probleem kunnen vormen. Dan heb je een nieuw raster nodig: metametataal, en metametametataal. Enfin, je snapt 't wel.