Even een oude koe uit de sloot trekken, want zo'n radiometertje blijft een fascinerend apparaatje waar grote wetenschappers als Maxwell en Einstein zich mee bezig gehouden hebben en dat ruim een halve eeuw lang velen aan het denken heeft gezet.
- Radiometer 1286 keer bekeken
De radiometer zou ook bij 1 bar kunnen werken. Marco Scandurra heeft er een paper over geschreven dat als bijlage is toegevoegd.
Het aan de rotatie ten grondslag liggende principe is 'thermal creep', ook wel thermal transpiration genoemd.
klik
Thermal creep is iets anders dan de veel gehoorde uitleg dat aan de donkere zijde door de grotere warmteabsorptie de warmere luchtmoleculen een grotere botsingsenergie op het donkere vlak uitoefenen dan op het koelere, reflecterende vlak. Op zich is de hogere kinetische energie per molecuul wel aanwezig, maar het aantal botsende moleculen is lager aan de warmere donkere zijde, en de moleculen kunnen minder makkelijk in contact komen met het donkere vlak door de daar met grotere snelheid rondvliegende luchtmoleculen. Per saldo heffen de verschillen elkaar (vrijwel) op.
Men kan hierbij bijvoorbeeld denken aan het volgende. Als het correct zou zijn dat verschillen tussen botsingsenergie van luchtmoleculen aan de warme en koude kant voor deze kracht verantwoordelijk zijn, dan zou een stuk vensterglas aan de warme binnenzijde onder druk staan, ook al is er een open verbinding tussen binnen en buitenzijde. Ook zou dan de lucht in een aan één zijde verwarmde open buis een drukgradiënt moeten kennen. Daardoor zou er een luchtstroom moeten optreden door de buis heen en er dus een netto kracht op de buis moeten ontstaan. Dat is nooit waargenomen.
Maar bij de randen van de vaantjes waar de temperatuurgradiënt hoog is, treedt thermal creep op. Er ontstaat een stroom van luchtmoleculen van de koude naar de warme zijde, die actie = - reactie de rotatie van het molentje veroorzaken. De luchtmoleculen gaan als het ware bij de randen het 'hoekje om'. Dat kan alleen effectief als de dikte van de vaantjes gelijk of lager is dan het mean free path van de lucht bij die druk
klik.
Punt is dat bij een normale atmosferische druk het mean free path van de luchtmoleculen 68 nm is. De dikte van de vaantjes in Crookes radiometer mag voor thermal creep niet meer zijn dan deze vrije weglengte. Bij de zeer lage druk in het lichtmolentje is deze vrije padlengte veel groter, in de orde van een paar tienden van een millimeter, zodat thermal creep ook bij het dikkere plaatje in zo'n molentje werkt.
Bij 1 bar zouden de vaantjes dus extreem dun en fragiel moeten worden om te kunnen werken, en het argument dat de luchtweerstand bij 1 bar te groot zou zijn om de vaantjes te laten draaien is dus niet correct.
Voor een verjaardag van een neefje zo'n ding aangeschaft, en er toch even mee gespeeld om te kijken of hij goed werkte en ook gewoon voor de lol natuurlijk:
Op LED licht reageert het ding zoals verwacht totaal niet, maar handwarmte, zonlicht, een gloeilamp en een rode laserpointer laten het ding netjes draaien. De warme cv geeft de vaantjes helemaal een boost, en als ik het ding in de keuken naast een hete kookplaat zet draaien de vaantjes werkelijk als een dolle rond.
Ook leuk: het ding flink opwarmen met heet water en dan af laten koelen, hij draait dan tijdelijk tegengesteld en na afkoeling weer de 'juiste' kant op. Hetzelfde gebeurt als je het molentje in de koelkast zet.
Er is zelfs een
patent aangevraagd voor een (m.i. technisch onrealiseerbare) aandrijving van een auto op het aan de rotatie ten grondslag liggende principe werkt.
De kracht die optreedt in zo'n lichtmolentje ligt in de orde van 1 tot 5.10
-6 N, zeer gering dus. Maar die kracht valt als het principe van thermal creep correct is, enorm te vergroten door het plaatje voor 50% te perforeren met gaatjes van 70 nm, zodat de totale randlengte waarover de moleculen 'het hoekje om' kunnen gaan enorm veel groter wordt.
Elders las ik dat iemand de moeite had genomen een zelfgebouwde radiometer te voorzien van (grove) perforaties. Helaas bleek het geperforeerde exemplaar trager te draaien. Verder kon ik nergens experimentele bevestiging vinden van een zeer aanmerkelijke toename van de kracht door perforeren. Je zou denken dat dit toch ooit serieus onderzocht zou moeten zijn.