Wat is het nut van sterrenkunde?

[Sander Vreeken]

Beste forumleden.

Voor een schoolvak genaamd ANW ben ik op zoek naar uw meningen en antwoorden op de volgende twee stellingen;

- Wat is het nut van Sterrenkunde en het onderzoek ernaar?

- Is het economisch gezien nog wel verantwoord in de crisis onderzoek te doen naar sterren?

- Waar in uw dagelijks leven (zoals GPS) ziet u Sterrenkunde in terug?

Alvast heel erg bedankt!

Sander

[Jan van de Velde]

Waar in uw dagelijks leven (zoals GPS) ziet u Sterrenkunde in terug?

Nog niet zo heel lang geleden was ik tuinder, en was het best belangrijk om een paar uur in de (weers)toekomst te kunnen kijken. Mijn inmiddels ex-collega's hangen bij dreigend onweer aan de satellietbeelden gekluisterd om te zien of en zo ja hoe laat ze de hagelbescherming moeten aanzetten.

- Is het economisch gezien nog wel verantwoord in de crisis onderzoek te doen naar sterren?

Het zijn juist die mensen die de centen van vandaag voorrang geven boven de langere termijn die die crisissen veroorzaken. Los daarvan, wat doe je met de sterrenkundige in crisistijd wiens onderzoek wegbezuinigd wordt? Zolang even pakjes laten bezorgen voor postnl totdat de economie weer aantrekt?

[Rhiannon]

Sterrenkunde wordt nog steeds gebruikt bij nachtelijke tochten op het water en dan voornamelijk de zee, zeker als men zonder navigatie-apparatuur vaart.

[Bartjes]

- Is het economisch gezien nog wel verantwoord in de crisis onderzoek te doen naar sterren?

Stel nu eens dat het antwoord neen is, wat volgt daar dan uit?

[Michel Uphoff]

- Is het economisch gezien nog wel verantwoord in de crisis onderzoek te doen naar sterren?

Dat hangt ook van je horizon af. Denk je louter (zoals sommige politici plegen te doen) op de korte termijn dan lijkt sterrenkunde (samen met vele andere fundamentele wetenschappen) slechts geld uitgeven aan zaken die geen cent opleveren.

Stel eens dat astronomie nimmer de belangstelling en inspanning van de mensheid gehad zou hebben. Wat zouden wij vandaag dan allemaal niet gehad hebben? Die lijst is ongelofelijk lang. Een kleine greep:

- Veel minder wiskundige kennis, de astronomie heeft ons gedwongen tientallen zeer belangrijke wiskundige methodes te bedenken waar ook buiten de astronomie intensief gebruik van wordt gemaakt

- Veel minder kennis van allerlei deelgebieden van de fysica. Denk aan de relativiteitstheorie, maar ook aan optica, radar, röntgen, deeltjesfysica, materiaalkunde

- Geen ruimtevaart, dus geen satellieten (onder meer voor de weersvoorspelling, klimaatonderzoek, de wereldwijde communicatie, navigatie)

- Allerhande andere technische ontwikkelingen zoals distributed computing, draadloze netwerken, technieken in de gezondheidszorg zoals sterilisatietechnieken, voedselconservering en imagingtechnieken. Maar ook recycling, isolatietechnieken, draadloze gereedschappen, accu's, zonnepanelen en honderden andere ontwikkelingen die noodzakelijk waren om astronomie te kunnen bedrijven die nu in het dagelijks leven van belang zijn.

Op de langere termijn is fundamentele wetenschap nu juist de kurk waarop een beschaving, maar ook de welvaart drijft. Wat zouden wij worden, als wij ophouden vragen te stellen, onderzoek te doen naar, en ons te verwonderen over de wereld waarin wij leven. Wat zouden wij nu zijn, als wij die drang nooit hadden gehad?

Ontnuchterend:

De USA geeft per jaar ongeveer 30 miljard aan ruimtevaart en astronomie uit. De winst op gokken is in de USA 90 miljard per jaar (de uitgaven liggen een magnitude hoger).

Nederland heeft jaarlijks 63 miljoen aan ruimtevaart en 75 miljoen aan astronomie uit. Aan tabak wordt dertig keer zoveel, 4500 miljoen per jaar, uitgegeven.

Naar schatting levert iedere Euro die NL uitgeeft aan ruimtevaart ons ten minste 2,2 Euro op: klik

[Bartjes]

Het is zonder meer waar dat de sterrenkunde indirect veel uiterst praktische zaken heeft opgeleverd.

Voor een deugdelijke economische vergelijking moet je dat echter vergelijken met de dingen die we nu zouden hebben wanneer de gelden en middelen die vroeger in de sterrenkunde zijn gestoken in plaats daarvan voor meer "praktische" wetenschappen waren ingezet. Waren we er economisch gezien dan beter of slechter van geworden? Ik weet het niet, en het is de vraag of daar iets zinnigs over te zeggen valt. Het is ook niet zo dat de sterrenkunde ineens stilvalt wanneer wij (Nederland of België) daarmee stoppen.

Er wordt zo enkel om de hete brij heen gedraaid, want de werkelijke vraag is in hoeverre bij de financiering van wetenschappelijk onderzoek economische relevantie überhaupt een rol zou moeten spelen.

[Michel Uphoff]

Wat mij betreft is die brij niet heet. Ik ben van mening dat economische relevantie geen rol dient te hebben bij fundamenteel wetenschappelijk onderzoek. Dat betekent niet dat het geld daarvoor niet verstandig moet worden uitgegeven, maar wel dat eventuele revenuen op kortere termijn geen rol mogen spelen.

Een vergelijk maken met een wereld zonder astronomische geschiedenis is natuurlijk volstrekt onmogelijk.

[Bartjes]

Wat mij betreft is die brij niet heet. Ik ben van mening dat economische relevantie geen rol dient te hebben bij fundamenteel wetenschappelijk onderzoek. Dat betekent niet dat het geld daarvoor niet verstandig moet worden uitgegeven, maar wel dat eventuele revenuen op kortere termijn geen rol mogen spelen.

Dan zijn we het eens.

[Benm]

Sterrenkunde (in de zin van bestudering van zaken buiten ons eigen zonnestelsel) heeft wel als fundamenteel nadeel dat je met de gevonden informatie per definitie niet zoveel kunt.

Fundamenteel onderzoek in natuurkunde, scheikunde etc heeft uiteindelijk soms wel een praktisch nut - tussen onderzoek en toepassing kunnen decennia zitten, maar het valt niet te ontkennen dat ooit fundamenteel onderzoek nu praktische toepassing heeft.

Bij sterrenkunde ligt dat toch iets lastiger. Wat we ook leren over zaken buiten ons zonnestelsel, de kans dat we er praktisch iets aan hebben is gering. Al zouden we weten dat 'de oplossing' voor alle mogelijke problemen aanwezig was op een planeet rond een nabije ster, dan blijft dat onbereikbaar binnen een mensenleven.

Dat er geen praktische ruimtevaart zou zijn zonder sterrenkunde is m.i. een onzinnige redenatie: Als de zon de enige ster in het universum was dan hadden we alsnog naar onze maan kunnen reizen, sattelieten voor navigatie en communicatie en navigatie kunnen lanceren en dergelijke. De wetenschap dat het universum aanzienlijk groter is dan ons zonnestelsel is daarvoor niet vereist, en het gebrek aan die wetenschap had de ontwikkeling van die technologie ook niet gestopt.

[Bartjes]

@ Benm

Sommige mensen zoals ikzelf vinden fundamentele wetenschap iets van geestelijke, filosofische of culturele waarde. Dan is de vraag wat je er praktisch mee kunt niet zo interessant.

Als je echter vindt dat wetenschap nut moet hebben voor dat er (van overheidswege) geld in mag worden gestoken, dan zijn je opmerkingen wel relevant. Zo moet de afweging dan inderdaad gemaakt worden: vergelijk wat er - bij een zelfde investering in wetenschap in het algemeen - technisch gezien met en zonder sterrenkunde gebeurd zou zijn. Dat je studie van ons zonnestelsel wel toelaat maakt een dergelijke vergelijking al weer wat eenvoudiger. Om de kwestie van navigatie voor de scheepvaart ook mee te nemen, zou ik daar het maken van sterrenkaarten nog aan toevoegen. Zijn er ooit wel eens serieus van dergelijke vergelijkingen gemaakt?

Wanneer de sterrenkunde ertoe zou leiden dat we ook maar één grote inslag van een komeet kunnen voorkomen, zou het praktisch nut van de sterrenkunde wel afdoende bewezen zijn.

[Michel Uphoff]

(in de zin van bestudering van zaken buiten ons eigen zonnestelsel)

Dat is een gelegenheidsdefinitie. Astronomie kent deze beperking niet.

Wel kan je m.i. stellen, dat hoe dichter bij huis onze astronomische kennis ligt, hoe meer praktische toepassingen het heeft gekregen. Hierdoor vallen onderdelen van dat deelgebied inmiddels niet meer onder fundamentele wetenschap, en hebben een directe economische betekenis gekregen.

Zonder kennis van fenomenen buiten ons zonnestelsel hadden wij veel minder kennis van de Zon en het zonnestelsel. Het is ongeloofwaardig dat wij ooit ruimtevaart gehad zouden hebben als de interesse en (financiële) inspanningen op astronomisch gebied afwezig zouden zijn geweest. Een enorm deel van de benodigde kennis zou ontbroken hebben.

[Benm]

@ Benm

Wanneer de sterrenkunde ertoe zou leiden dat we ook maar één grote inslag van een komeet kunnen voorkomen, zou het praktisch nut van de sterrenkunde wel afdoende bewezen zijn.

Dan wel, maar dat veronderstelt dat je dat kunt zien aankomen (niet zeker met de huidge stand der techniek), en dat je er iets aan kunt doen (vrijwel zeker niet met de huidige techniek). Dat je de inslag niet kunt voorkomen wil overigens niet zeggen dat de kennis niet toepasbaar is, mits het geen idioot groot fragment is en je weet waar het zal inslaan kun je evacueren etc.

Het is ongeloofwaardig dat wij ooit ruimtevaart gehad zouden hebben als de interesse en (financiële) inspanningen op astronomisch gebied afwezig zouden zijn geweest.

Waarom? We hebben ook de moeite gedaan om dingen als transatlantische kabels te trekken. Systemen voor communicatie en navigatie vereisen helemaal geen bestudering van iets buiten ons eigen zonnestelsel.

Navigatie op basis van de sterren heeft natuurlijk wel een belangrijke rol gespeeld, hoe men dat zonder sterren had opgelost durf ik niet te zeggen. Vraag is of dit geteld kan worden onder 'astronomie': feitelijk bekijk je niets over de aard van die sterren, je kijkt alleen naar hun helderheid en relatieve posities - voor navigatie konden het net zo goed kerstlampjes op een grote zwarte bol zijn.

[Michel Uphoff]

Zoals ik eerder opmerkte hanteer je een definitie van astronomie, die wel erg beperkt is. Jij lijkt het te willen definiëren als de kennis van louter de fysieke eigenschappen van sterren (en uitgezonderd de Zon), een letterlijke interpretatie van het woord sterrenkunde. Als je het zo eng wilt zien, dan kan je waarschijnlijk wel zeggen dat die kennis an sich tot op heden niet zo veel praktische toepassingen kent of economisch nut heeft.

Waar het m.i. om gaat is, dat zelfs bij zo'n enge definitie van astronomie het duidelijk is dat het onderzoek ons gedwongen heeft talloze uitvindingen te doen en inzichten te ontwikkelen om verder in dat deel van het vakgebied te kunnen komen, en de wetenschap in zijn geheel op een hoger plan heeft helpen komen. De spinoff van het onderzoek naar sterren zoals ik in mijn eerste reactie aanstipte is wel degelijk belangrijk.

Systemen voor communicatie en navigatie vereisen helemaal geen bestudering van iets buiten ons eigen zonnestelsel.

Tja.. Lijkt mij toch een drogreden. We hadden zonder astronomie niet eens weet gehad van een zonnestelsel.

[Bartjes]

Tja.. Lijkt mij toch een drogreden. We hadden zonder astronomie niet eens weet gehad van een zonnestelsel.

Dat is een héél interessant punt. Je zou dan een onderscheid moeten maken tussen de "vaste sterren" en de "wandelende sterren". De zichtbare planeten mogen als wandelende sterren dan wel nader bestudeerd worden. Zuiver theoretisch kunnen we ons afvragen wat er gebeurd zou zijn wanneer de astronomie beperkt was gebleven tot de zon, de maan en de wandelende sterren tegen een achtergrond van vaste sterren die zijn bevestigd aan een hemelbol. In de praktijk is het echter moeilijk voorstelbaar hoe je financiering van sterrenkundig onderzoek afhankelijk zou kunnen maken van een dergelijke kunstmatige beperking.

Voorbeeld: Astronomen zouden van de vaste sterren dan wel de positie, kleur en helderheid mogen registreren, maar geen onderzoek mogen doen naar de spectraallijnen en bewegingscomponent van of naar de zon?

Kortom: het is heel moeilijk vanuit nuttigheidsoverwegingen grenzen op te leggen aan fundamenteel wetenschappelijk onderzoek, en wel precies omdat het fundamenteel onderzoek is.

[Benm]

Begrijp me goed, ik vind het een goede zaak dat er astronomie bedreven wordt, ook naar sterren(stelsels), nevels etc buiten ons eigen zonnestelsel - interessant is het wel, maar 'nuttig' is het lastig te noemen... ik zie er nog niet zo snel een toepassing uit rollen.

De astronomie binnen ons eigen zonnesnelsel zou er ook wel zijn als er geen andere sterren bestonden (niet dat dat ontstaan had kunnen zijn, maar stel dat het zo was). Zaken als onze maan en de andere planeten (behalve uranus) zijn allemaal al uit de verre oudheid bekend.

Eerlijkgezegd denk ik dat we gewoon de maanlanding gemaakt hadden, en karretjes naar mars gestuurd hadden, als er geen andere zichtbare ster zou zijn. Uiteraard spreken al die andere sterren tot de verbeelding, willen we weten of er planeten zijn die lijken op de onze en dergelijke. Maar zonder die inspiratie zou bijvoorbeeld de vraag of er leven op mars was/is evengoed relevant zijn.

Qua technologie heeft ruimtevaart natuurlijk ook het nodige opgeleverd, maar de enige ruimtevaart die we ooit bedreven hebben is binnen ons eigen zonnestelsels. Dat de voyager probes er iniddels zo'n beetje uitgevlogen zijn is tot daar aan toe, maar dat was niet bepaald hun primaire missie en de kans ze nog iets interessants vinden is ook niet meer zo groot.