Welke dag is het?

[MartoO]

Hoe bepaalt men de datum?

-Is dit op de volgende manier: gisteren was het 22 februari, dus vandaag is het 23 februari
-Wordt dit vastgesteld op de sterrenstand? (aan de stand van de sterren zie ik dat het 25 mei is.)
-Kijkt men naar ijkpunten? (bijvoorbeeld dat de zon in de lente (21 maart) boven de evenaar staat?)
-Anders?

[tempelier]

Een sterrendag is niet het zelfde als een zonnedag.

Zo is ook een maanjaar niet het zelfde als een zonnejaar.

Alles is is zaak van wat afgesproken wordt.

[Xilvo]

Hoe bepaalt men de datum?

-Is dit op de volgende manier: gisteren was het 22 februari, dus vandaag is het 23 februari

Daar komt het wel op neer.

Een jaar telt 365 dagen, omdat zoveel dagen het best overeenstemt met de tijd die de aarde erover doet om éénmaal om de zon te draaien.
Om allerlei redenen is die periode in twaalf maanden verdeeld, met een iets wisselend aantal dagen per maand.

Die 365 dagen is eigenlijk net iets te kort. Om te voorkomen dat de seizoenen door het jaar zouden gaan schuiven is afgesproken dat de kortse maand, februari, er om de vier jaar een dag bij krijgt. Behalve als het een eeuwjaar is (1800, 1900), maar toch weer wel als het jaar door 400 deelbaar is (1600, 2000).

[klazon]

De kortste maand, februari, was oorspronkelijk de laatste maand van het jaar.
Kijk maar eens naar deze namen: september: de zevende, oktober: de achtste, november: de negende, december: de tiende.
Waarom men de jaarwisseling heeft verplaatst van eind februari naar eind december weet ik niet.

[MartoO]

@klazon
De romeinse kalender telde oorspronkelijk 10 maanden. De wintertijd werd toen niet benoemd en geteld. Januari en februari zijn later voor de eerste maand (maart) geplaatst door de Romeinen. Ik weet niet precies wanneer (welk jaar) dit is gebeurd.

[tempelier]

De kortste maand, februari, was oorspronkelijk de laatste maand van het jaar.
Kijk maar eens naar deze namen: september: de zevende, oktober: de achtste, november: de negende, december: de tiende.
Waarom men de jaarwisseling heeft verplaatst van eind februari naar eind december weet ik niet.

Het zat hem in de schrikkeldagen schijnt het.
De priesters bepaalden wanneer er wel of niet een schrikkeldag was.
Helaas was dat koopbaar, want dat kon schelen in de betalingen.
Het resultaat was een lichte kalender chaos.
Er is toen een nieuwe kalender ingevoerd en de priesters hadden verder het nakijken.

Er is wel een Keizer geweest die het aantal maanden op 14 bracht.
In veel streken van het rijk moest er namelijk maandelijks belasting worden betaald.

PS.
In Egypte hadden ze een schrikkelmaand.

[Rhiannon]

Oorspronkelijk kende men in Rome inderdaad een aan Romulus gewijde kalender, met slechts 10 maanden. In de 7e eeuw voor Christus werd die kalender uitgebreid door de twee naamloze wintermaanden Ianuarius (29 dagen) en Februarius (28 dagen) te noemen. Die kalender was gebaseerd op de maanstanden en kende twaalf maanden, beginnend met maart. Men had een week van 8 dagen; de zevendaagse week werd pas rond 400 ingevoerd.
Eens in de twee à drie jaar voegde men een intercalaris toe, waarbij Februarius soms 23 en soms 24 dagen telde. Tijdens deze schrikkeljaren werd Februarius niet ingekort, maar werden de laatste 5 dagen van Februarius (28 dagen) als de laatste 5 dagen van de intercalaris geïncorporeerd. Februarius viel dan dus in 2 delen uiteen.

In de tijd van Julius Caesar was de discrepantie tussen de maankalender en de seizoenen zo groot geworden dat deze een hervorming van de kalender verordonneerde, gebaseerd op de zon, het tropische jaar (van Oudgrieks: τρέπειν, wenden of keren), d.w.z. de gemiddelde tijd tussen twee passages van de zon door de lentezonnewende. Het jaar telde gemiddeld 365,25 dagen met om de vier jaar een schrikkeldag. De Egyptenaren kenden deze kalender al.

In 1582 werd met de invoering van de gregoriaanse kalender de systematische afwijking gereduceerd, en eenmalig de opgelopen afwijking gecorrigeerd. De gregoriaanse kalender telt per 400 jaar 3 schrikkeljaren minder dan de juliaanse kalender: in de gregoriaanse kalender zijn alle hele eeuwjaren die geen veelvoud zijn van 400, geen schrikkeljaar (ook al zijn ze door 4 deelbaar). De jaren 1700, 1800, 1900, 2100, 2200 en 2300 zouden in de juliaanse kalender wel schrikkeljaren zijn, maar in de gregoriaanse niet. De jaren 1600, 2000, 2400 enz. zijn ook in de gregoriaanse kalender schrikkeljaren.

Bovendien wordt het met deze correctie eenvoudiger om de exacte datum van Pasen te berekenen (de eerste zondag na de eerste volle maan na de lentezonnewende). Tegelijkertijd wordt 1 januari de start van het nieuwe jaar. Katholieke landen nemen de kalender direct over, protestante en orthodoxe landen niet. Holland, Zeeland en de zuidelijke gewesten gebruikten deze kalender vrijwel meteen, maar de overige gewesten pas in 1700 en 1701. De orthodoxe kerken hanteren nog steeds de juliaanse kalender. Vandaar dat de christelijke feestdagen in het oostblok (inclusief Griekenland) gemiddeld twee weken later worden gevierd.

[MartoO]

Ik begrijp, uit de verschillende antwoorden, dat de kalender en dus de datum gebaseerd werd/wordt op de seizoenen.
Kon men dat ook 'meten'? (hoe werd de zonnewende in de lente bepaald?)
Mat of meet men dat door bijvoorbeeld de lengte van de schaduw te bepalen of wordt er een andere methode toegepast?
Hoe deed men dat in 1582?

[Bladerunner]

De oude grieken wisten al dat de Aarde een bol was en ook ongeveer hoe groot deze was. Dat was bepaald door het verschil in de (slag)schaduw op twee verschillende punten te meten. Aan de hand daarvan bepaalde men ook de zomer en winter solstice wat dus de meest zuidelijke en noordelijke posities van de zon zijn t.o.v. de hemel equator. Die vallen dus op 21 juni en 21 dec. Aan de hand daarvan (en de equinox) bepaalde men de seizoenen.

[Xilvo]

Men had een week van 8 dagen; de zevendaagse week werd pas rond 400 ingevoerd.

Interessant! Dat is nieuw voor mij.
Weet je ook waar de weeklengte, of het hele begrip week, zijn oorsprong heeft?
Zeven dagen is ongeveer een kwart van een maan-maand, dat is het enige astronomische verband dat ik kan bedenken.

[Bladerunner]

En die maand (vandaar de naam) is weer gebaseerd op de verschillende maanstanden die dus haast 30 dagen lang zijn.

[MartoO]

Ik denk dat de 'week' is gekomen met het christendom. Aan het einde van het Romeinse rijk werd de christelijke cultuur leidend.
Toen het 'Joodse' volk ontstond waren er tal van andere volkeren die ongeveer dezelfde ontstaansgeschiedenis gebruikten in het gebied van wat nu Griekenland, Turkije, het midden oosten is. Al deze volkeren gebruikten de zeven dagen, zoals deze ook in het begin van de bijbel staan. Het verschil was voornamelijk de volgorde van wat er gebeurde de eerste 7 dagen.

Ik heb dit ooit gelezen in een van de boeken wereldgeschiedenis van readers digest. Helaas kan ik dit boek nu niet meer terugvinden.

[Michel Uphoff]

Mat of meet men dat door bijvoorbeeld de lengte van de schaduw te bepalen

Ja. Een andere mogelijkheid is de lengte van de dag en nacht te meten. Rond 21 maart en september zijn overal op de Aarde de dag en nacht precies even lang, rond 21 juni is de dag op zijn langst en rond 21 december op zijn kortst.

Hoe deed men dat in 1582?

In die tijd leefde onder meer de beroemde astronoom Tycho Brahe, een meester in het nauwkeurig meten van de posities van hemellichamen en gebeurtenissen aan het firmament. In zijn eigen observatoria Uranienborg en Stjerneborg (Denemarken) kon hij nog niet beschikken over telescopen (die uitvinding kwam wat later), maar had hij een uitgebreid instrumentarium zoals een reuze sextant en zeer nauwkeurige klokken waarmee hij metingen tot op enkele boogminuten en seconden nauwkeurig kon doen, en zijn hemelatlas was dan ook 150 jaar lang onovertroffen. Hij zal zeker de equinox en de wenden met behoorlijk grote nauwkeurigheid hebben bepaald.

[tempelier]

Als er een lange traditie was van waarnemers (vaak priesters) kan met de jaarlengte ook vrij gemakkelijk vinden door gewoon door te tellen:

Stel: men kan de kortste dag slechts bepalen met een fout van 10dagen.
Neemt men een eeuw waar (zoals in Babylonië en Egypte) dan heeft men een nauwkeurigheid van 1/10 dag.
Voldoende om te herkennen dat een jaar een gebroken getal in dagen is.

Dat een week vroeger overal? 8-dagen had is wel nieuw voor me.
Stond weinig over in de boekjes die ik over kalenders heb,misschien werd het begrip niet veel gebruikt?

Wel hadden de chinezen soms een week van 60dagen (wat meer een seizoen is.

[Rhiannon]

Men had een week van 8 dagen; de zevendaagse week werd pas rond 400 ingevoerd.

Interessant! Dat is nieuw voor mij.
Weet je ook waar de weeklengte, of het hele begrip week, zijn oorsprong heeft?
Zeven dagen is ongeveer een kwart van een maan-maand, dat is het enige astronomische verband dat ik kan bedenken.

De achtdaagse week was door de Romeinen overgenomen van de oude Etrusken, die een achtdaagse marktweek kenden die bekend stond als nundinum. De achtste dag was bij de Etrusken voor koninklijke audiënties en concilies met hun verschillende koningen en in Rome hadden op die dag de patriciërs rust. De vroegste vorm van de Romeinse kalender had 38 cycli van acht dagen van maart tot december, waarna een periode van 50 dagen volgde voor de onbenoemde wintermaanden (zoals ik in een eerdere post schreef).

Toen Rome een wereldmacht werd, kwam men in aanraking met de zevendaagse week zoals die gebruikt werd in andere landen rond de Middellandse Zee. Deze cyclus van zeven dagen (genoemd naar de zon, de maan en de vijf planeten die met het blote oog zichtbaar kunnen zijn: Mars, Mercurius, Saturnus, Venus en Jupiter) werd al vermeld in de oudste Indiase heilige geschriften (de Veda) waarvan de oudste delen op schrift zijn gesteld in een archaische vorm van het Sanskriet, waarschijnlijk rond 1500 v. Chr. De Veda is echter nog ouder, want voor die tijd werden ze al mondeling overgeleverd.

De Babyloniers namen deze zevendaagse week (zeven is immers een heilig getal in vele religies), net als de naamgeving van de dagen, over toen ze vanwege de veelvuldige ruilhandel met India contact kregen, evenals de verwijzing naar de godheden. Via deze zelfde handel is dit verspreid naar de andere volkeren rond de Middellandse Zee, waarbij de namen van de dagen met hun verwijzing naar de verschillende goden steeds hetzelfde bleven.

Er is wel eens geprobeerd om met de zevendaagse week te breken, bijv. de Republikeinse kalender die men tijdens de Franse Revolutie bedacht. Men wilde geen week die aan het scheppingsverhaal deed denken. Maar omdat het hier ging om een week van tien dagen, met alleen de tiende dag vrij, was het volk hier niet van gediend. Dit werd dus in 1802 afgeschaft. Ook Stalin heeft iets dergelijks geprobeerd, maar dan een vijfdaagse (later zesdaagse) werkweek. Dat is ook gauw afgeschaft.

Alleen Myanmar, in de Birmese versie van het Theravada-boeddhisme, kent een week van acht dagen. Woensdag is dan verdeeld in woensdag zelf (middernacht tot 12.00 uur) en Rahu (middag tot middernacht). Elke dag wordt geassocieerd met een kompasrichting, een planeet en een totemdier.

En dan is er nog China:

Hoewel men in het algemeen sinds 1912 de Gregoriaanse kalender gebruikt, kent men natuurlijk de eigen traditionele maankalender. Het Chinese Nieuwjaar (ook wel Lentefeest genoemd) wordt bepaald volgens de maankalender en begint op de tweede nieuwe maan na de zonnewende van 21 december. Chinees Nieuwjaar kan dus niet voor 21 januari en niet na 20 februari plaatsvinden. Een paar weken geleden op 12 februari is het gevierd en we leven nu dus in het Jaar van de Os.

Het Chinese jaar kent 12 of 13 maanden van 29 dagen (kleine maanden) of 30 dagen (grote maanden). Zevenmaal (hier is het heilige getal zeven weer) in de negentien jaar wordt een extra dertiende (schrikkel)maand ingevoegd. Het begin van een maand wordt vastgesteld door waarneming, waarbij meestal wel een paar jaar vooruit gerekend wordt, maar de kalender is niet volledig vooruit te berekenen. De dagen en maanden hebben geen namen, maar zijn genummerd van 1 tot 7 (maandag is de eerste dag, dinsdag de tweede, enz.) en van 1 tot 12 (maand 1, maand 2, enz.). De schrikkelmaand is ongenummerd. De plaats ervan hangt af van de bewegingen van de zon door de tekens van de dierenriem. Een dag van vierentwintig uur wordt ingedeeld in twaalf keer twee uur. Een dag begint de avond van te voren om elf uur, dus om 23:00 uur in plaats van 24:00 uur.

Dan heb je natuurlijk nog de Joden, Moslims, Hindoes en Boeddhisten die elk hun eigen kalenders en dagen kennen, maar het zou te ver voeren om daar hier op in te gaan.