Cultureel relativisme

[Ensiferum]

Aan het eerste jaar universiteit krijgen we ethiek voorgeschoteld, en één van de eerste dingen die we nu behandelen is het boekje "The elements of moral philosophy" van James Rachels. In het tweede hoofdstuk behandelt hij cultureel relativisme en geeft er enkele kritieken op, kritieken die ik maar heel magertjes vind. Volg even mee.

(1) Eerst vermeld hij ergens de vijf basispuntjes van cultureel relativisme (volgens hem):

(vertaald en geparafraseerd)

1) Verschillende samenlevingen hebben verschillende morele codes.

2) De morele code van een samenleving bepaalt wat [moreel] juist is in die samenleving. Dus als de morele code van een samenleving zegt dat een zekere actie juist is, dan is die actie juist, tenminste in die samenleving.

3) Er is geen morele standaard om de codes van samenlevingen te vergelijken en zo de ene als beter dan de andere te beschouwen. Er is dus geen universele waarheid in de ethiek, geen morele waarheid die altijd voor iedereen geldt.

4) De morele code van onze samenleving heeft niets speciaals, ze is maar één code onder vele gelijken.

5) Het is arrogant van ons om de gewoontes van andere culturen te beoordelen. We moeten tolerant zijn jegens andere culturen.

Dan geeft hij daar kritiek op door te zeggen dat 2) en 5) inconsistent zijn. Hij vraagt zich immers af wat er gebeurt als de normen van een samenleving intolerantie tov andere culturen favoriseert, zoals bij de nazi's. Een cultureel relativist zou de inval van Polen in 1939 dus niet kunnen veroordelen, het was immers toch de cultuur van de nazi's. Hij geeft dan zelf een oplossing hiervoor door te zeggen dat bij de inval, de nazi's in een andere cultuur kwamen, namelijk die van de Polen, en dus hun normen moesten aanvaarden.

Ik zou hier eerder zeggen dat 5) een universeel moreel voorschrift is (tenminste als cultureel relativisme waar zou zijn). De nazi's overtreden dit door niet tolerant te zijn. Zij zijn dus immoreel bezig en moeten dus tegengehouden worden en gestraft en bekeerd.

Deze kritiek was echter niet diegene waar ik het zo moeilijk mee had.

(2) Hij gaat immers verder door te zeggen dat culturele relativisten vaak een specifiek type argument gebruiken, namelijk het volgende:

1) Verschillende culturen hebben verschillende morele codes.

2) Daarom is er geen objectieve waarheid in moraal. Goed en fout is slechts een zaak van meningen, en meningen varieren van cultuur tot cultuur.

Hij doet dit af als een non sequitur.

Hij vergeet er wel bij te zeggen dat hij de tweede aanname, namelijk puntje 3) dat hij op de vorige bladzijde had geschreven, hier niet bij zet, een aanname die culturele relativisten volgens mij wel erbij voegen en die het argument wel steek doen houden (of tenminste zijn verklaring van een non sequitur onderuit halen, een verklaring die hij staaft door te zeggen dat in dit argument er nog steeds één cultuur juist en één cultuur fout kan zijn.)

(3) Hij gaat verder door de gevolgen van cultureel relativisme, als het waar zou zijn, op te sommen. Allereerst:

"We zouden niet langer kunnen zeggen dat de gewoontes van andere samenlevingen minderwaardig zouden zijn dan de onze."

Hij zegt dan dat als dit waar zou zijn (en dit is waar als cultureel relativisme waar is), we bijvoorbeeld de Chinese overheid niet meer kunnen veroordelen als ze politieke druk uitoefenen en de vrijheid van meningsuiting schenden. We zouden zelfs niet meer kunnen zeggen dat een cultuur die de vrijheid van meningsuiting omarmt beter is dan één die het tegenovergestelde doet. Het niet kunnen veroordelen van zulke praktijken (hij haalt de Tiananmen slachting aan) lijkt hem 'niet verlicht' en zelfs slecht.

Ik zie niet in hoe dit een kritiek is op cultureel relativisme. Het is niets meer dan een gevolg. Een theorie staat of valt niet door de 'leukheidsfactor' ervan.

(4) Tweede gevolg:

"We zouden kunnen besluiten wat goed en slecht is enkel en alleen door de standaarden van onze samenleving te raadplegen."

Hij gebruikt als voorbeeld een arme vrouw in India, onderaan het kastesysteem. Als ze wil weten of het kastesysteem immoreel is, moet ze dan maar gewoon naar haar cultuur kijken en zien of het daar immoreel is. Dat is logischerswijs niet het geval.

Hij gaat hierop verder door te zeggen dat de gevolgen van cultureel relativisme 'storend'(disturbed, misschien een slechte vertaling) zijn. Vele burgers vinden immers dat de code van hun samenleving verbeterd kan worden. En volgens cultureel relativisme zou dit niet kunnen.

Hierop zou ik zeggen dat cultureel relativisme er niet van moet uitgaan dat iedereen binnen een cultuur identiek hetzelfde over alles denkt en alles van die cultuur accepteert als goed. Iedereen heeft ook persoonlijke voorkeuren en morele waarden. Maw, er is ook een soort 'persoonlijk relativisme'. En het is uitermate logisch dat mensen hun eigen voorkeuren en waarden (hun 'codes) beter gaan vinden dan die van anderen, bij extensie hetzelfde voor culturen onder elkaar.

(5) "De idee van morele vooruitgang wordt in twijfel getrokken."

Inderdaad. En dan? Ik zie hier geen tegenargument tegen cultureel relativisme. Morele vooruitgang kan even goed een illusie zijn, tenminste dat zou een cultureel relativist volgens mij zeggen.

Let wel op: ik vind Rachels' argumenten slecht, maar ik ben zelf geen cultureel relativist. Hoewel ik geloof dat er geen universele morele standaard bestaat, ben ik wel van mening dat culturen beter kunnen zijn dan anderen. Maar dan moeten ze wel beoordeeld worden aan de hand van een maatstaf, een doel bijvoorbeeld. Een cultuur kan beter zijn in het zorgen voor vrijheid van de burgers dan een andere cultuur, bij wijze van versimpeld voorbeeld.

Culturen gaan vergelijken is natuurlijk iets moeilijker, maar algemeen kan men toch stellen dat culturen gebaseerd op religieuze dogma's slechter zijn dan culturen gebaseerd op enkele goed gefundeerde axioma's (en de rest daaruit gededuceerd), of met een welbepaald doel voor ogen waar velen mee akkoord gaan(vrijheid).

[Herodotus]

Een vraagje: als je culturen met elkaar gaat vergelijken, waar houdt dan de ene cultuur op en begint een andere?

Bij landsgrenzen? Volgens mij kunnen er als ik een landsgrens oversteek andere regels gelden (naar de wetten van dat land) maar cultuur is niet alleen maar wetten en regels.

Ook zeg je niet te geloven in een universele morele standaard, om vervolgens te stellen dat culturen beter kunnen zijn dan anderen, maar dat ze dan wel beoordeeld moeten worden aan de hand van een maatstaf.

Die maatstaf zou dus JUIST een universele morele standaard moeten zijn in plaats van je eigen cultuur omdat je anders in dezelfde valkuil valt als in de geschiedenis van de mensheid wel vaker is gebeurd.

[Ensiferum]

Een vraagje: als je culturen met elkaar gaat vergelijken, waar houdt dan de ene cultuur op en begint een andere?

Soms is het onderscheid minder duidelijk, maar afkomst, taal, landsgrenzen en godsdienst zijn vaak referenties. Aangezien het hier over ethiek gaat, moet men ook culturen gaan onderscheiden op ethisch gebied.

Bij landsgrenzen? Volgens mij kunnen er als ik een landsgrens oversteek andere regels gelden (naar de wetten van dat land) maar cultuur is niet alleen maar wetten en regels.

In dit probleem gaat het wel voornamelijk over deze wetten en regels.

Ook zeg je niet te geloven in een universele morele standaard, om vervolgens te stellen dat culturen beter kunnen zijn dan anderen, maar dat ze dan wel beoordeeld moeten worden aan de hand van een maatstaf.

Die maatstaf zou dus JUIST een universele morele standaard moeten zijn in plaats van je eigen cultuur omdat je anders in dezelfde valkuil valt als in de geschiedenis van de mensheid wel vaker is gebeurd.

Die maatstaf is een objectief feit. Het is niet je eigen cultuur, maar een bepaald doel op zich of bepaalde waarden. Je zegt dan niet dat cultuur X beter is dan cultuur Y, maar dat cultuur X beter is dan cultuur Y als het over waarde Z gaat, of als men doel V beoogt.

[Herodotus]

Je zegt dan niet dat cultuur X beter is dan cultuur Y, maar dat cultuur X beter is dan cultuur Y als het over waarde Z gaat, of als men doel V beoogt.

Wat wil je daarmee bereiken dan?

[Ensiferum]

Het mogelijk maken van het vergelijken en beoordelen van morele codes zonder dat er een universele morele standaard bij te pas komt. Maw, een soort relativisme, maar slechts tot op zekere hoogte en zeker zonder die universele tolerantie, en meestal met een eigen-cultuurscentrisme.

[Herodotus]

Geef eens een voorbeeld als je wilt. Ik heb nogal moeite me iets voor te stellen bij wat je daar opgeschreven hebt.

[Esera]

1) Verschillende samenlevingen hebben verschillende morele codes.

2) De morele code van een samenleving bepaalt wat [moreel] juist is in die samenleving. Dus als de morele code van een samenleving zegt dat een zekere actie juist is, dan is die actie juist, tenminste in die samenleving.

3) Er is geen morele standaard om de codes van samenlevingen te vergelijken en zo de ene als beter dan de andere te beschouwen. Er is dus geen universele waarheid in de ethiek, geen morele waarheid die altijd voor iedereen geldt.

4) De morele code van onze samenleving heeft niets speciaals, ze is maar één code onder vele gelijken.

5) Het is arrogant van ons om de gewoontes van andere culturen te beoordelen. We moeten tolerant zijn jegens andere culturen.

Punt 5 is een non sequitur. Je kunt dit punt omdraaien: het is onzinnig om de gewoontes van andere culturen NIET te beoordelen. Waarom?

Binnen de eigen cultuur (laten we voor het gemak hier even de landsgrenzen voor nemen) is daad x strafbaar (bijv. sneller dan 120 rijden). In Duitsland en Frankrijk is dat niet strafbaar. Mogen Duitsers en Fransen daardoor ook in Nederland sneller dan 120 rijden?

Nederlanders zouden kunnen claimen dat zij ''een franse of duitse cultuur' er op na houden en daarmee sneller dan 120 mogen rijden binnen de Nederlandse landsgrenzen.

Dit tolereren zou uiteraard binnen korte tijd er toe leiden dat iedereen lekker doet waar hij zin in heeft. De eigen cultuur is dus universeel, maar heeft alleen werking binnen het territorium waar deze universaliteit naar wet kan worden afgedwongen.

De fictie van universaliteit moet gehandhaafd blijven, omdat het wetskarakter daarvan afhankelijk is. Buiten de landsgrenzen verdwijnt niet het universele karakter, maar wel het recht tot handhaving.

Overigens is het woordgebruik 'minderwaardig' van de opsteller nogal voortgekomen uit de tegenstelling westerse en niet-westerse culturen. De woordkeuze is meer politiek dan wetenschappelijk omdat het aan de vraagstelling een toegevoegde betekenis geeft, die gezien de geschiedenis van de afgelopen honderd jaar nauwelijks neutraal beleefd kan worden. Daarmee staat de uitkomst al van te voren vast en is het geen onderzoek, maar een herhaling van al bekende informatie.

De fictie van universaliteit impliceert dat men een mening heeft over andere culturen, of die zich nu afspelen binnen de landsgrenzen (waar de rechtshandhaving kan worden doorgevoerd) of daarbuiten (waar dat niet kan).

Het op filosofisch niveau relativeren van de universaliteit betekent in feite dat men niet meer bereid is om de afdwinging van de cultuurafspraken door te voeren. Waar men de keuze tussen twee mogelijkheden open laat, daar is geen wetshandhaving meer, maar anarchie.

De mening of standpunt staat los van de conclusie 'minderwaardig'.

Dan geeft hij daar kritiek op door te zeggen dat 2) en 5) inconsistent zijn. H

Inderdaad. Ik gaf hierboven al aan waarom.

(2) Hij gaat immers verder door te zeggen dat culturele relativisten vaak een specifiek type argument gebruiken, namelijk het volgende:

1) Verschillende culturen hebben verschillende morele codes.

2) Daarom is er geen objectieve waarheid in moraal. Goed en fout is slechts een zaak van meningen, en meningen varieren van cultuur tot cultuur.

Men heeft geprobeerd (Wilson o.a.) om een gemeenschappelijke grondslag in die culturen en religies te vinden. Die is er altijd wel. Op dezelfde manier als dat talen ook allemaal van grotendeels dezelfde klanken gebruik maken. Alleen gaat het nu juist niet om wat ze gemeenschappelijk hebben, maar om de punten waardoor ze zich onderscheiden, want daar ontstaat de pijn. Mensen willen zich onderscheiden van anderen om allerlei redenen. Opvallend is dat het zoeken naar gemeenschappelijkheid een westerse hobby is en in andere culturen met opvallend weinig belangstelling ontvangen wordt. Het is m.i. vreemd dat juist de 'superieure westerlingen' zo graag relativistisch optreden, terwijl andere culturen dat nu juist niet doen.

(

3) Hij gaat verder door de gevolgen van cultureel relativisme, als het waar zou zijn, op te sommen. Allereerst:

"We zouden niet langer kunnen zeggen dat de gewoontes van andere samenlevingen minderwaardig zouden zijn dan de onze."

Er wordt ook niet beweerd dat de gewoontes van andere samenlevingen minderwaardig zouden zijn, dat is een verzinsel van bepaalde kringen.

Het grootste bezwaar tegen cultuurrelativisme is dat er geen manier is om de theorie te bewijzen. Als het waar is, dan kun je het niet weten, want je hebt geen toegang tot de 'universele' cultuur en normen. Als het niet waar is, dan doet het er niet toe.

Dus hoe dan ook, de theorie heeft geen enkel nut. Zie ook wat Lemaire hierover schrijft in 'De waarde van culturen'.

Hij zegt dan dat als dit waar zou zijn (en dit is waar als cultureel relativisme waar is), we bijvoorbeeld de Chinese overheid niet meer kunnen veroordelen als ze politieke druk uitoefenen en de vrijheid van meningsuiting schenden. We zouden zelfs niet meer kunnen zeggen dat een cultuur die de vrijheid van meningsuiting omarmt beter is dan één die het tegenovergestelde doet. Het niet kunnen veroordelen van zulke praktijken (hij haalt de Tiananmen slachting aan) lijkt hem 'niet verlicht' en zelfs slecht.

Flauwekul. Waarom moet elke daad als een cultuuruiting opvatten?

Ik zie niet in hoe dit een kritiek is op cultureel relativisme. Het is niets meer dan een gevolg. Een theorie staat of valt niet door de 'leukheidsfactor' ervan

Inderdaad. Het cultuurrelativisme stelt dat alle culturen gelijk zijn, niet dat je er geen mening meer over mag hebben. Als ze gelijk zijn, dan zijn alle meningen daarover gelijk. Cultuurrelativisme rechtvaardigt dus zonder meer het handhaven van de eigen opvattingen.

(4) Tweede gevolg:

"We zouden kunnen besluiten wat goed en slecht is enkel en alleen door de standaarden van onze samenleving te raadplegen."

Flauwekul. Voor iedereen is het altijd beter om vrij zijn mening te kunnen verkondigen, om niet gediscrimineerd te worden vanwege zijn huidskleur, sexe, milieu, opleiding, enzovoort. Burgeroorlog is altijd vervelend voor mensen, in welke cultuur je ook verkeert.

Hij gebruikt als voorbeeld een arme vrouw in India, onderaan het kastesysteem. Als ze wil weten of het kastesysteem immoreel is, moet ze dan maar gewoon naar haar cultuur kijken en zien of het daar immoreel is. Dat is logischerswijs niet het geval.

Als je A met A vergelijkt, ontdek je altijd dat A nog steeds A is. Laat hem iets beters verzinnen. De man weet niet wat een tautologie is, alleen maar omdat hij de vorm van haar situatie niet kan scheiden van de sociale constructie die daar de oorzaak van was.

Hij gaat hierop verder door te zeggen dat de gevolgen van cultureel relativisme 'storend'(disturbed, misschien een slechte vertaling) zijn. Vele burgers vinden immers dat de code van hun samenleving verbeterd kan worden. En volgens cultureel relativisme zou dit niet kunnen.

Dit is weer een typisch platoonse gedachtengang. Het is gebaseerd op het vooraanname dat alles maar twee toestanden kent: niet bestaan en wel bestaan.

(5) "De idee van morele vooruitgang wordt in twijfel getrokken."

Inderdaad. En dan? Ik zie hier geen tegenargument tegen cultureel relativisme. Morele vooruitgang kan even goed een illusie zijn, tenminste dat zou een cultureel relativist volgens mij zeggen.

Klopt. Morele vooruitgang is gewoon groepsmatig besluiten wat in een gegeven situatie het beste is.

[Ensiferum]

Geef eens een voorbeeld als je wilt. Ik heb nogal moeite me iets voor te stellen bij wat je daar opgeschreven hebt.

De Westerse cultuur kent meer vrijheid voor zijn 'aanhangers' dan de fundamentalistische moslimcultuur. Met het oog op vrijheid is de Westerse cultuur dus beter dan de moslimcultuur.

Er wordt ook niet beweerd dat de gewoontes van andere samenlevingen minderwaardig zouden zijn, dat is een verzinsel van bepaalde kringen.

Ik denk dat dat voor sommige gewoontes wel geldt. Velen zullen vrouwenbesnijdenissen zeker minderwaardig vinden, of een Spartaanse opvoeding.

Ik denk dat het grote probleem met cultureel relativisme is dat het afhangt van die ene premisse, dat er geen universele moraal is. Als die premisse waar is, dan is cultureel relativisme waar (alle gevolgtrekkingen die Rachels trekt zijn dat echter niet). Maar die premisse hangt af van het bestaan van een godheid, iets waar men geen definitief besluit over kan nemen. Ik zie wel niet in hoe er een universel moraal zou kunnen zijn zonder een godheid.

[Herodotus]

Met het oog op vrijheid is de Westerse cultuur dus beter dan de moslimcultuur.

Ik zie wel niet in hoe er een universel moraal zou kunnen zijn zonder een godheid.

je neemt dus toch je eigen "cultuur" als maatstaf om bijvoorbeeld "de fundamentalistische moslimcultuur" mee te vergelijken.

Je conclusie (beter) is slechts een vooringenomen standpunt.

Als er wel een god zou bestaan, is er dus een universele moraal mogelijk.

Als je dus behoefte hebt aan een universele moraal (wat ik betwijfel) zou je kunnen beginnen met in god te geloven.

[Ensiferum]

je neemt dus toch je eigen "cultuur" als maatstaf om bijvoorbeeld "de fundamentalistische moslimcultuur" mee te vergelijken.

Je conclusie (beter) is slechts een vooringenomen standpunt.

Nee, geen cultuur maar een waarde op zich. Vrijheid is geen cultuur, maar een bepaald aspect dat er deel van kan uitmaken. Hieruit volgt ook niet dat cultuur X absoluut beter is dan cultuur Y, enkel dat dit zo is in bepaalde gevallen, en dat het er bijgevolg van afhangt wat je belangrijk vindt voor een cultuur.

Als er wel een god zou bestaan, is er dus een universele moraal mogelijk.

Als je dus behoefte hebt aan een universele moraal (wat ik betwijfel) zou je kunnen beginnen met in god te geloven.

Ik heb er geen behoefte aan, ik zeg gewoon dat er volgens mij geen universele moraal mogelijk is zonder een god.

[Herodotus]

Ik vraag me af wat jouw defenitie van vrijheid is.

[Ensiferum]

Ik vraag me af wat jouw defenitie van vrijheid is.

Absolute vrijheid is de mogelijkheid alles te doen wat je wilt (en kunt).

[Herodotus]

Dus ook om te moorden, plunderen en verkrachten?

[Ensiferum]

Dus ook om te moorden, plunderen en verkrachten?

Ja. Dat is absolute vrijheid. Ik denk ook dat iedereen wel inziet dat absolute vrijheid dus niet zo'n interessante eigenschap voor een goed functionerende samenleving is. Als men dus vrijheid belangrijk vindt voor een samenleving (wat ik doe), dan moet men ervoor zorgen dat in die samenleving zoveel mogelijk vrijheid aanwezig is; dat wil zeggen zoveel mogelijk vrijheid, maar waarbij er geen andere factoren die van belang zijn niet meer van toepassing zijn. Factoren als recht op leven en zo.

Een goede uitspraak in deze zin zou zijn: "Alles mag, tenzij er een heel goede reden is dat het niet zou mogen."

[Herodotus]

Dat geldt ook voor moslims hoor. En voor Hindoes, Chinezen etc.