Collapse

[Benedict Broere]

Ik heb daarstraks naar een documentaire gekeken over de samenhang tussen chaotische processen en culturele ontwikkeling. Onder andere de klimaatcrisis kwam voorbij en de notie dat we ons op een glijdende schaal bevinden, waarin bijvoorbeeld het smelten van het landijs van Groenland niet meer te redden is en de zeespiegel dus 6 a 7 meter gaat stijgen.

Daarnaast weet ik uit andere bronnen dat er nog meer crises op komst zijn, bijvoorbeeld de watercrisis, de voedselcrisis, uiteraard de energiecrisis, de grondstoffencrisis, de overbevolking, de clash of civilisations, het massale uitsterven van planten- en diersoorten, de uitputting van de oceanen, enzovoort.

Jared Diamond schrijft in zijn boek Collapse over hoe culturen en beschavingen ineenstorten doordat zij teveel hun bouwstoffen uitputten. De mensheid is daar op dit moment als een waanzinnige mee bezig, en je vraagt je af hoe lang dat nog kan duren. Ik vraag mij af hoezeer men zich van dit alles bewust is. En wat er eventueel nog aan te doen is.

Zelf heb ik een heimelijke hoop op de doorbraak van kernfusie ergens in de komende decennia. En natuurlijk zijn er de ontwikkelingen in biotechnologie, nanotechnologie, AI, enzovoort. Maar ik vraag mij af of het allemaal voldoende zal zijn om alles weer ten goede te keren.

[Benedict Broere]

Bijvoorbeeld:

http://www.youtube.com/watch?v=VnExIewXC6s

[yopi]

Spannend hè .. ?

[Benedict Broere]

Spannend ??

Ja, misschien lijkt het allemaal een beetje een real life rampenfilm, waarvan je lekker kunt genieten, met pils en chips en je vriendin bij de hand. Maar vanochtend hoorde ik op de radio dat een Wageningse wetenschapper verwacht dat een zeespiegelstijging van 6 meter binnen 30 jaar een feit zal zijn. Wat er gaat komen is helemaal niet spannend om in te zitten.

Misschien denken we dat het allemaal wel los zal lopen, en dat we er wel iets op verzinnen zullen, net zoals met die financiele crisis, die nu ook al weer voorbij lijkt. Maar waarschijnlijker is dat we ons er totaal geen voorstelling van kunnen maken, dat het ons bevattingsvermogen te boven gaat, en dat je de perverse verbeeldingskracht van een Stephen King nodig hebt om enigszings in de buurt te komen bij de horror die komen gaat.

Maar ik vraag mij af of men zich daar bewust van is, of het leeft, of dat we het misschien al verdringen, of proberen te neutraliseren met zo'n woord als 'spannend'.

En bedenk wel, als de beschaving ineenstort, dan is filosofie het eerst verdwenen, samen met de kunst, en de wetenschap, en al het andere dat niet direcht nuttig is voor het pure overleven.

Is het mogelijk hier te brainstormen, over hoe we de wereld maar even redden kunnen? Enig idee?

Of heb je zoiets van: na mij de zondvloed, ze zoeken het maar uit ?

[yopi]

Ja, misschien lijkt het allemaal een beetje een real life rampenfilm, waarvan je lekker kunt genieten, met pils en chips en je vriendin bij de hand. Maar vanochtend hoorde ik op de radio dat een Wageningse wetenschapper verwacht dat een zeespiegelstijging van 6 meter binnen 30 jaar een feit zal zijn. Wat er gaat komen is helemaal niet spannend om in te zitten.

Misschien denken we dat het allemaal wel los zal lopen, en dat we er wel iets op verzinnen zullen, net zoals met die financiele crisis, die nu ook al weer voorbij lijkt. Maar waarschijnlijker is dat we ons er totaal geen voorstelling van kunnen maken, dat het ons bevattingsvermogen te boven gaat, en dat je de perverse verbeeldingskracht van een Stephen King nodig hebt om enigszings in de buurt te komen bij de horror die komen gaat.

Maar ik vraag mij af of men zich daar bewust van is, of het leeft, of dat we het misschien al verdringen, of proberen te neutraliseren met zo'n woord als 'spannend'.

En bedenk wel, als de beschaving ineenstort, dan is filosofie het eerst verdwenen, samen met de kunst, en de wetenschap, en al het andere dat niet direcht nuttig is voor het pure overleven.

Is het mogelijk hier te brainstormen, over hoe we de wereld maar even redden kunnen? Enig idee?

Of heb je zoiets van: na mij de zondvloed, ze zoeken het maar uit ?

Ok, Je bent dus hardstikke serieus. Ik moest even prikken. Ik ben het er helemaal mee eens dat er veel aan de hand is.

Bij mij leeft het in ieder geval, maar dat kan en is niet de hele dag. Of we nu van de wetenschap moeten verwachten dat er zaken opgelost worden vraag ik me af.

Gedeeltelijk is wetenschap zelf oorzaak (als je dat ruim neemt in de geschiedenis van de laatste eeuwen). Verder spelen politici een belangrijke rol. Het 'systeem' op zich draagt rampenscenario's in zich. En last but not least wat jij noemt: Leeft het eigenlijk wel?

Zijn mensen door het bombardement van informatie niet bot en onverschillig geworden. Geen mens kan zulke gedachtes werkelijk aan. Ze zouden wel in het stemhokje keuzes kunnen maken.

En studenten zouden met hun beroepskeuze of in aspecten van hun gekozen beroep/studie met deze werkelijkheid rekening kunnen houden.

Ben ook wel benieuwd naar wat er verder nog voor reacties komen op dit topic.

Concrete zaken het liefst.

[Benedict Broere]

Nou ja, mee eens. En inderdaad, voor mij is het ook niet zo dat het een probleem is waar ik voortdurend mee bezig ben.

Maar ik denk wel dat het nu nog zo is dat we in de gelukkige omstandigheid verkeren dat we er nog rustig over kunnen nadenken en kunnen proberen een gunstiger koers te zoeken. Want als het zo is dat de problemen zich echt gaan melden, en bij je voor de deur staan als het ware, dan denk ik dat we in de sfeer terecht komen van draconische maatregelen en 'ieder voor zich' en met nog een paar stappen verder de wereld van Mad Max.

Daarom, er moet op zo'n website als deze het een en ander aan denkvermogen voorbij komen, en ik denk dat dat zich moet gaan mobiliseren. Dat het zich in ieder geval er bewust van wordt wat er zoal gaande is.

En Radermacher wijst al op mogelijke oplossingen: de verbreiding van de eco-sociale markteconomie, en het grootschalig gebruik van aardwarmte. Het punt is alleen dat beide oplossingen politiek nog lang niet haalbaar zijn. Individuen en culturen zijn daar nog lang niet toe bereid, zozeer als zij gefocust zijn op bijvoorbeeld korte termijn winstmaximalisatie, of eigen nationalistische belangen.

En over het algemeen is het zo dat men pas de put dempt als het kalf reeds verdronken is. Het punt is alleen dat in dit geval het kalf de hele biosfeer is. Die nu bezig is te verdrinken.

[Benedict Broere]

Het is trouwens zo, in een brainstormsessie is in beginsel niets te dol of te gek, maar het is wel zaak om 'aan de bal' te blijven natuurlijk. En om dan te proberen dat concrete op te zoeken, bijvoorbeeld de volgende vragen:

Is het een technisch probleem?

Is het een politiek probleem?

Is het misschien een cultureel probleem?

Een psychologisch probleem?

Of is het dit alles tezamen en nog veel meer?

[Ensiferum]

Het probleem is: doemdenken is van alle tijden. Dit kan evenzeer overroepen zijn.

Dat is een populair argument tegen topics als deze. Het probleem is dat men verwijst naar vroegere voorspellingen die niet uitkwamen en de mogelijkheid negeren dat het nu echt prijs is (nu weet men ook meer).

Of heb je zoiets van: na mij de zondvloed, ze zoeken het maar uit ?

En vergeet niet dat elke mens diep in zijn binnenste stiekem verlangt naar een apocalyptische wereld à la Mad Max of The Postman. I am Legend, maar dan zonder zombies.

Concrete dingen? Alles wat men uit olie haalt kan men uit planten halen, maar dan in veel mindere mate. Spaarzaamheid is hier dan een belangrijke factor, wat wel eens verdomd lastig kan worden in deze cultuur van verspilling.

Water: Investeren in goede zuivering is van het grootste belang. Als ik hoor dat in Schilde een zuiveringscentrale staat die nagenoeg proper water bij gebrek aan betere infrastructuur zomaar terug in de beek giet, dan vermoed ik dat er nog wel wat aan gedaan kan worden. Aan de huidige manier van zuivering zijn ook nadelen verbonden. Nitraat, ammonium en nitriet worden verwijderd door uitdamping van stikstof oxiden, met andere woorden luchtvervuiling. Als we deze methode op grotere schaal gaan toepassen (als al het grondwater en bronwater vervuild of op geraakt), dan kan deze vervuiling een echt relevante factor worden. Wat al zou helpen is strengere controle op het gebruik van kunstmest door de boeren. Ook een controle op wat mensen allemaal in de riool kappen. Ideaal zou zijn als regenwaterreservoirs gescheiden worden van echt afvalwater.

Fosfaatrots: Afstappen van kunstmest. Ik heb al gehoord over plantensoorten die een gelijkaardige rol perfect voor hun rekening nemen, zonder contaminering met toxische metalen en grondwatervervuiling.

Hormonen: Strenge controles op het gebruik ervan in de vee-industrie en strenge straffen voor elke overtreder. Hetzelfde geldt voor andere gevaarlijke producten die door nalatigheid of kwaad opzet in de voedsel of bodem belanden.

Antibiotica: Hier zie ik niet meteen een oplossing. Dokters die voorschrijven bij virale aandoeningen streng straffen (tenzij de man (of vrouw) er echt niets aan kon doen natuurlijk). Maar dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan.

Kerncentrales moderniseren, eventueel een nieuwe bijbouwen. Verder onderzoek en meer aanbouw van zonneparken en zonnepanelen.

En één van de belangrijkste: Recyclage. Er is niets beter tegen grondstofuitputting.

Global Warming laat ik maar voor een ander liggen. Die 6 meter is wel een grote overdrijving lijkt me.

Oh, en voor ik het vergeet: alle filosofen eens echt aan het werk zetten.

[Benedict Broere]

Ensiferum,

Bekend is natuurlijk het uitroepen van de apocalypse door de Club van Rome ergens in de Jaren Zeventig, en die wilde maar niet komen. Het viel allemaal wel mee. Maar ik denk dat er nu wel degelijk iets aan de hand is. Ik zie teveel geleerde hoofden, die hun reputatie op het spel zetten met het doen van zeer verontrustende uitspraken.

En wat betreft dat stiekem verlangen naar de apocalypse, dat meen je niet. Ja, thuis voor de buis, en daarna ga je weer naar je veilige bedje, en de volgende dag komt er waarempel toch weer water uit de kraan.

De maatregelen die je beschrijft, dat is allemaal zeer verstandige taal. Ik denk aan 'Cradle to cradle' en het ontwikkelen van een heel nieuw soort architectuur (Jeremy Rifkin is daar zeer op gefocust). Maar heel veel van dat verstandigs in de sfeer van de techniek is slechts mogelijk als er draagvlak voor is, politiek, cultureel. En de wereld is niet zo verstandig. Radermacher verwijst bijvoorbeeld naar de V.S. die maar niet het Kyoto-verdrag willen onderschrijven.

Tja, en de filosofie. Een filosoof zal waarschijnlijk zeggen dat het denken in termen van alleen maar technische oplossingen, deel is van het probleem, of misschien wel het probleem uberhaupt is.

[Ensiferum]

En wat betreft dat stiekem verlangen naar de apocalypse, dat meen je niet. Ja, thuis voor de buis, en daarna ga je weer naar je veilige bedje, en de volgende dag komt er waarempel toch weer water uit de kraan.

Inderdaad, het is vaak inconsistent en een beetje hypocriet, maar het verlangen is er wel. Waarom spreekt fantasy, SF en dergelijke zo aan bij vele mensen? De romantiek teerde op verlangens als deze, en ze uit zich nog op allerlei manieren.

De maatregelen die je beschrijft, dat is allemaal zeer verstandige taal. Ik denk aan 'Cradle to cradle' en het ontwikkelen van een heel nieuw soort architectuur (Jeremy Rifkin is daar zeer op gefocust). Maar heel veel van dat verstandigs in de sfeer van de techniek is slechts mogelijk als er draagvlak voor is, politiek, cultureel. En de wereld is niet zo verstandig. Radermacher verwijst bijvoorbeeld naar de V.S. die maar niet het Kyoto-verdrag willen onderschrijven.

Willy Claes zei hier iets over in een interview in humo. Het dilemma tussen een zwakke en een sterke staat. Een zwakke staat laat meer vrijheid, maar is veel slechter in staat een crisis het hoofd te bieden. Een sterke staat laat minder vrijheid (op allerlei gebieden) en loopt het risico totalitair te worden (zie ook: "collateral damage"), maar is veel beter in staat een crisis het hoofd te bieden. Melamine in China? Alle verantwoordelijken een kopje kleiner en meteen alle bedrijven dicht (ik weet niet juist hoe de Chinese overheid heeft gereageerd, maar hiertoe zijn ze zeker gemachtigd).

Tja, en de filosofie. Een filosoof zal waarschijnlijk zeggen dat het denken in termen van alleen maar technische oplossingen, deel is van het probleem, of misschien wel het probleem uberhaupt is.

Zijn er dan andere? "Mentaliteitsveranderingen" gebeuren niet op korte termijn. Technische oplossingen (als je belastingen en dergelijke daar bij rekent) kunnen zoiets wel afdwingen.

[Benedict Broere]

Dat van die 6 meter zeespiegelstijging is inderdaad nogal met spek schieten. Misschien was de verslaggever wat in de war (we kijken niet op een meter). In ieder geval gegoogeld:

http://www.enn.com/top_stories/article/37381

http://noorderlicht.vpro.nl/artikelen/39769300/

Tja.

Soldaten aan de vooravond van WOI hadden heel romantische ideeen over het soldatenleven. Eenmaal in de loopgraven trok dat bij. We kijken graag naar moord en doodslag, mafia, oorlog, terreur, liefst nog wat sex erbij, en sommige films lijken wel een grote langgerekte explosie. Maar willen we daar midden in zitten?

Sterke staten, zwakke staten?

Ik denk dat samenlevingen met een grote en goed geinformeerde middenklasse over het algemeen het best geequipeerd zijn om allerlei crises te overkomen. Bij China vraag ik mij af of ze wel zo iets hebben als een Warenwet en een Consumentenbond en zo meer - stinkt naar democratie.

Maar ik denk dat elke samenleving dictatoriaal wordt als er echt crisis is, bij wijze van diep overlevingsinstinct. En dat is wat mij eigenlijk ook niet zo bevalt: dictatuur, anarchie, Mad Max. Als in een chaotisch proces kan het op een gegeven moment elke kant op springen.

Mentaliteitsverandering?



Ik dacht aan Heidegger en zijn 'Rechnende Denken'. Hij zag daarin zo ongeveer de ondergang van de westerse cultuur. Er is trouwens massa's literatuur op dat gebied. In de Verlichting heeft het idee post gevat van de mens als autonoom subject en met de natuur als eindeloos te exploiteren object. Maar die idee staat al een tijdje onder druk.

Met de financiele crisis kwam iets dergelijks tevoorschijn. Financial wizards die leuke truuks bedenken, miljoenen scoren, en nu vanaf de Bahama's toekijken hoe de wereld hun rotzooi opruimt.

Grote ondernemers zijn nu bezig het Amazone-oerwoud om te zagen. Dat geeft veel hout die met forse winst verkocht kan worden, en een tijdje geeft dat ook akkerland en weiland. Maar uiteindelijk ontstaat er een woestijn. Die lui weer lachen vanaf de Bahama's.

Ik denk dat een belangrijk punt is realiteitszin, weten wat er werkelijk gaande is, en dan weten hoe je dat je medemens aan het verstand kan brengen. Mama, de wereld vergaat. Wat zeg je jongen? Echt waar, hij vergaat. Ja goed hoor. Ga nou maar lekker spelen.

[Ensiferum]

Soldaten aan de vooravond van WOI hadden heel romantische ideeen over het soldatenleven. Eenmaal in de loopgraven trok dat bij. We kijken graag naar moord en doodslag, mafia, oorlog, terreur, liefst nog wat sex erbij, en sommige films lijken wel een grote langgerekte explosie. Maar willen we daar midden in zitten?

Dat is wat ik zei. Er is een verlangen, maar het beeld dat we hebben van zo'n wereld kan even goed niet overeenstemmen met de werkelijkheid. En fictie is inderdaad altijd iets anders dan hoe het er echt aan toe gaat.

Maar dit is wel een factor die bijdraagt tot de apathie jegens wat nu gebeurt. Naast fatalisme natuurlijk.

Ik denk dat samenlevingen met een grote en goed geinformeerde middenklasse over het algemeen het best geequipeerd zijn om allerlei crises te overkomen.

Geen dus. In de huidige crisis zijn maar weinig mensen echt geïnformeerd, laat staan de middenklasse.

Ik denk dat een maatschappij waar de individu's streven naar het voortbestaan en floreren van hun maatschappij (dus niet alleen zichzelf) vooral kans hierop heeft. Maar om een ecologische crisis te overleven lijkt een sterke staat me een vereiste.

Bij China vraag ik mij af of ze wel zo iets hebben als een Warenwet en een Consumentenbond en zo meer - stinkt naar democratie.

Daar knelt het schoentje he. Vrijheid dit en vrijheid dat, maar hoe meer vrijheid, hoe meer men de vrijen de mogelijkheid geeft om alles naar de vaantjes te helpen.

Ik dacht aan Heidegger en zijn 'Rechnende Denken'. Hij zag daarin zo ongeveer de ondergang van de westerse cultuur. Er is trouwens massa's literatuur op dat gebied. In de Verlichting heeft het idee post gevat van de mens als autonoom subject en met de natuur als eindeloos te exploiteren object. Maar die idee staat al een tijdje onder druk.

Zie ook Etienne Vermeersch en zijn WTK (Wetenschap-Technologie-Kapitalisme) bestel. Ik denk dat er wel iets over op het net te vinden moet zijn. Vermeersch zegt dat die combinatie een ongezien sterke kracht is voor vooruitgang, maar dan wel blinde vooruitgang. Het WTK-bestel let niet op mogelijke limieten aan de te gebruiken grondstoffen.

Met de financiele crisis kwam iets dergelijks tevoorschijn. Financial wizards die leuke truuks bedenken, miljoenen scoren, en nu vanaf de Bahama's toekijken hoe de wereld hun rotzooi opruimt.

Grote ondernemers zijn nu bezig het Amazone-oerwoud om te zagen. Dat geeft veel hout die met forse winst verkocht kan worden, en een tijdje geeft dat ook akkerland en weiland. Maar uiteindelijk ontstaat er een woestijn. Die lui weer lachen vanaf de Bahama's.

Ik denk dat een belangrijk punt is realiteitszin, weten wat er werkelijk gaande is, en dan weten hoe je dat je medemens aan het verstand kan brengen. Mama, de wereld vergaat. Wat zeg je jongen? Echt waar, hij vergaat. Ja goed hoor. Ga nou maar lekker spelen.

Inderdaad, daar zit een probleem met het kapitalisme. Zij die er veel macht binnen hebben, zijn niet per se op een enduring state uit.

[Benedict Broere]

Even een klein experiment tussendoor, kwam ik net tegen op internet, interview met David Bohm, met daardoor heen geweven een snelcursus boeddhisme. Maar het gaat over laten we zeggen mentaliteit en cultuur en wereldbeeld.

http://shots.snap.com/explore/35745/?url=h...p;tol=url_arrow

[Benedict Broere]

Nou, om te beginnen wil ik zeggen dat ik dat 'sterke staat' een heel eng begrip vind, want het heeft mij teveel connotaties met 'sterke man' en 'stampende laarzen', enzovoort. Bovendien geloof ik niet zo in de effectiviteit ervan. Bijvoorbeeld, had Hitler beter naar zijn generaals geluisterd dan hadden we nu allemaal Duits gesproken.

En wat betreft die sterke middenklasse, dat heeft te maken met bijvoorbeeld een gemiddeld hoog onderwijspeil, een rechtsstaat, sociale voorzieningen, vele kranten en andere media, veel maatschappelijke discussie, enzovoort - wat je aantreft in grote delen van de westerse wereld. En wat je daar ook ziet dat is een continu afwegen van individuele belangen en gemeenschappelijke belangen. En in de politiek zie je navenant een voortdurend schuiven daarin en verleggen van accenten.

Dat WTK van Vermeersch doet mij sterk denken aan het Militair-Industrieel-Complex van Eisenhower. En ja, het lijkt een soort ongeleid projectiel: het gaat maar door en door, aangedreven door de belangen van de aandeelhouders, die verder weinig lijken te geven om het uiteindelijk effect van al die economische activiteit.

Maar die CEO's bovenin die wolkenkrabbers zijn over het algemeen ook maar vaders met kinderen. Het zijn geen psychopaten, maar misschien meer gevangenen van het hele systeem waar zij deel van zijn. Met elk kwartaal het afgerekend worden op winstmarges, enzovoort.

Het probleem is denk ik juist dat die duurzaamheid te weinig is ingebouwd in het hele economisch systeem. Dat we teveel gefixeerd zijn op groeicijfers, en te weinig inbouwen de kwaliteit van bestaan op de lange termijn. Zodat we op die manier als een kip zonder kop naar de afgrond rennen.

Maar tijdens dat googelen van daarstraks ben ik toch ook heel veel overheidsmaatregelen tegen gekomen wat betreft aanpassen van rivierbeddingen, het verhogen van dijken, enzovoort. Men ziet de bui al hangen. Maar ja, Nederland is natuurlijk niets vergelijken bij die miljarden die leven elders in de wereld en die ook allemaal een auto en een ijskast willen.

En om de apocalypse nog wat meer concreet te maken: in de warmere delen van de wereld, waar op zich ontzettend veel mensen wonen, en er dagelijks nog steeds meer bijkomen, daar zijn de water-crisis en de voedsel-crisis bezig toe te slaan, en de verzilting, en de verwoestijning, enzovoort. En al die mensen gaan in beweging komen, deze kant op, naar de koelere en rijkere gebieden. Jaren geleden schreef Paul Scheffer een artikel in de NRC met als titel Het multiculturele drama. Controversieel natuurlijk, en we zijn er nog lang niet over uitgepraat. Maar ik heb het vermoeden dat met de instroom in Europa van miljoenen Afrikanen en Aziaten, het multiculturele drama pas werkelijk gestalte gaat krijgen.

[Ensiferum]

Nou, om te beginnen wil ik zeggen dat ik dat 'sterke staat' een heel eng begrip vind, want het heeft mij teveel connotaties met 'sterke man' en 'stampende laarzen', enzovoort. Bovendien geloof ik niet zo in de effectiviteit ervan. Bijvoorbeeld, had Hitler beter naar zijn generaals geluisterd dan hadden we nu allemaal Duits gesproken.

Dat hoeft niet. Ik zeg wel niet dat er geen nadelen aan een sterke staat zijn verbonden. Het is een dilemma voor iets. Alleszins moet het niet afgewimpeld worden met alleen het argument "maar Hitler...".

Maar die CEO's bovenin die wolkenkrabbers zijn over het algemeen ook maar vaders met kinderen. Het zijn geen psychopaten, maar misschien meer gevangenen van het hele systeem waar zij deel van zijn. Met elk kwartaal het afgerekend worden op winstmarges, enzovoort.

Is dat zo? Zijn ze maar doorsnee mensen? Ik zie dat aan de linkse zijden, deze mensen graag als monsters worden afgeschilderd en aan de rechterzijde als gewone mensen. Monsters lijkt me onwaarschijnlijk, maar gewone mensen zijn ze zeker niet. Ze steken veel tijd in hun job en de macht die ze hebben heeft een bijzonder effect op hun gemoed.

Deze lui zijn ook niet dom. Als ze er een meer existentiële kijk op gaan nahouden, dan zie ik ze gauw het zinkende schip met de enige sloep verlaten.

Het probleem is denk ik juist dat die duurzaamheid te weinig is ingebouwd in het hele economisch systeem. Dat we teveel gefixeerd zijn op groeicijfers, en te weinig inbouwen de kwaliteit van bestaan op de lange termijn. Zodat we op die manier als een kip zonder kop naar de afgrond rennen.

Om de vergelijking te behouden: het systeem rekent erop dat de afgrond tijdig te zien zal zijn en/of dat onze remmen goed genoeg werken om zelfs op het laatste moment de ramp nog af te wenden.

De vraag blijft evenwel: is dit zo? En het is goed mogelijk dat de mensen, genietend van de snelheid, niet zomaar op de rem willen gaan staan en de afgrond als een fata morgana afdoen.

En om de apocalypse nog wat meer concreet te maken: in de warmere delen van de wereld, waar op zich ontzettend veel mensen wonen, en er dagelijks nog steeds meer bijkomen, daar zijn de water-crisis en de voedsel-crisis bezig toe te slaan, en de verzilting, en de verwoestijning, enzovoort. En al die mensen gaan in beweging komen, deze kant op, naar de koelere en rijkere gebieden. Jaren geleden schreef Paul Scheffer een artikel in de NRC met als titel Het multiculturele drama. Controversieel natuurlijk, en we zijn er nog lang niet over uitgepraat. Maar ik heb het vermoeden dat met de instroom in Europa van miljoenen Afrikanen en Aziaten, het multiculturele drama pas werkelijk gestalte gaat krijgen.

Inderdaad. Ik zie nog een muur opgetrokken worden.